Sán dây là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị khi bị nhiễm sán dây

Sán dây là gì?

Sán dây là một loại ký sinh trùng thân dẹp, sống ký sinh trong ruột của vật chủ. Nó thường lây nhiễm sang nhiều loài động vật khác nhau, bao gồm cả con người, vật nuôi và chó mèo (thường là động vật có vú ăn thịt).

Giống như các loại ký sinh trùng khác, sán dây trưởng thành chỉ có thể tồn tại bên trong cơ thể vật chủ, ăn các chất dinh dưỡng của chính vật chủ. Phần đầu gắn vào bên trong ruột của vật chủ và hấp thụ chất dinh dưỡng ở đó. Trong khi đó, phần đốt của sán dây tiếp tục phát triển và đẻ trứng. Trứng đi qua ruột của vật chủ và ra khỏi cơ thể theo phân, từ đó trứng sẽ tìm thấy vật chủ mới của chúng.

Nhiễm sán dây có hai dạng:

Bệnh sán dây trưởng thành

Bệnh sán dây trưởng thành là những con sán dây nở và trưởng thành bên trong ruột của vật chủ. Sán dây trưởng thành bám vào thành ruột và hấp thụ chất dinh dưỡng ở đó. Bệnh thường không gây ra triệu chứng gì đáng chú ý và nhiều người không nhận ra mình bị nhiễm bệnh. Tuy nhiên, khi nhiễm trùng nặng có thể gây thiếu hụt dinh dưỡng, sụt cân không rõ nguyên nhân, buồn nôn hoặc tiêu chảy. Một số loài sán dây có thể sống tới 30 năm và dài tới 30 feet.

Khi bác sĩ chẩn đoán bệnh sán dây, tức là đề cập đến tình trạng nhiễm sán dây thuộc chi Taenia. Taenia solium (sán dây lợn), Taenia saginata (sán dây bò) và Taenia asiatica (sán dây châu Á) đều là những loài nhắm đến con người như vật chủ cuối cùng của chúng. Tuy nhiên, các loài khác cũng có thể lây nhiễm vào con người, bao gồm Diphyllobothrium latum (sán dây cá) và Hymenolepis nana (sán dây lùn - một loại nhỏ hơn).

Bệnh ấu trùng sán dây xâm lấn

Nhiễm ấu trùng xâm lấn có thể xảy ra nếu ấu trùng sán dây trong ruột di chuyển ra ngoài ruột và đi vào máu cũng như các cơ quan khác. Ấu trùng sán dây bám vào bên trong cơ quan và hình thành các nang sán ở đó - những túi chất lỏng bao bọc xung quanh ấu trùng khi chúng lớn lên. Những nang sán này có thể gây ra nhiều biến chứng, tùy thuộc vào vị trí của chúng. Các nang sán trong phổi, gan hoặc tim có thể phát triển đủ lớn để làm gián đoạn hoạt động bình thường của các cơ quan đó. Các nang sán bám vào tủy sống hoặc não có thể gây ra các triệu chứng thần kinh, chẳng hạn như cơn động kinh.

Bạn có thể bị nhiễm ấu trùng, đồng thời có hoặc không có sán dây trưởng thành trong đường ruột. Sán dây lợn Taenia solium có thể gây bệnh sán dây trưởng thành ở đường ruột và bệnh ấu trùng sán dây xâm lấn. Các loài sán dây khác chỉ lây nhiễm sang người dưới dạng ấu trùng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của nhiễm sán dây

Các triệu chứng chủ yếu phụ thuộc vào nơi mà sán dây trưởng thành hay ấu trùng của chúng kí sinh trong cơ thể.

Sán dây trong ruột có thể không gây ra triệu chứng. Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng phụ thuộc một phần vào số lượng sán dây. Các triệu chứng khác nhau. Các triệu chứng có thể bao gồm:

• Đau bụng hoặc buồn nôn;
• Chán ăn;
• Mệt mỏi;
• Đại tiện phân lỏng;
• Tiêu chảy;
• Sụt cân;
• Trung tiện;
• Có những cơn đói;
• Thèm đồ ăn mặn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh nhiễm sán dây thường có biểu hiện thầm lặng cho đến khi các triệu chứng rõ ràng hơn hoặc nghiêm trọng hơn xảy ra. Nếu bạn có bất kỳ triệu chứng nào kể trên, hãy đến gặp bác sĩ.

Nguyên nhân dẫn đến nhiễm sán dây

Nguyên nhân gây nhiễm sán dây thường được xác định bởi các loài động vật mà chúng ký sinh, ví dụ như Taenia saginata từ thịt bò, Taenia solium từ thịt lợn và Diphyllobothrium latum từ cá.

Sán dây có vòng đời gồm ba giai đoạn: Trứng, ấu trùng và giai đoạn trưởng thành. Vì ấu trùng có thể xâm nhập vào cơ thể của vật chủ nên nhiễm trùng sán dây có thể xảy ra khi bạn ăn thịt sống hoặc chưa nấu chín từ động vật bị nhiễm bệnh.

Cũng có thể nhiễm sán dây lợn từ thực phẩm do người nhiễm bệnh chế biến. Vì trứng sán dây được thải qua đường tiêu hoá nên người bệnh không rửa tay kỹ sau khi đi vệ sinh và chuẩn bị thức ăn có thể làm dây nhiễm vào thực phẩm.

Những ai có nguy cơ nhiễm sán dây?

Nhiễm sán dây xảy ra trên khắp thế giới, đặc biệt ở những quốc gia nơi người dân thường ăn thịt, cá sống và nơi vệ sinh kém. Ở Hoa Kỳ, trường hợp nhiễm sán dây rất hiếm, nhưng người dân Hoa Kỳ có thể bị lây nhiễm chúng khi đi du lịch đến vùng dịch tễ và mang ký sinh trùng này theo khi trở về. Trên thế giới, tỷ lệ nhiễm sán dây rất khó đo lường. Sán dây thường không gây ra triệu chứng đáng chú ý và nhiều quốc gia thiếu nguồn lực để chẩn đoán tất cả những người có triệu chứng. Do đó, chúng có thể phổ biến hơn những gì chúng ta biết.

Yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm sán dây

Các yếu tố có thể khiến bạn có nguy cơ mắc bệnh sán dây hoặc ấu trùng sán dây cao hơn bao gồm:

• Ăn thịt sống hoặc nấu chưa chín kỹ: Yếu tố nguy cơ chính gây nhiễm sán dây là ăn thịt và cá sống hoặc chưa nấu chín. Cá khô và hun khói cũng có thể có nang sán.
• Vệ sinh kém: Rửa tay kém làm tăng nguy cơ mắc và lây lan bệnh. Trái cây và rau quả chưa rửa sạch cũng có thể mang trứng sán dây.
• Thiếu vệ sinh và xử lý nước thải: Thiếu vệ sinh và xử lý nước thải của con người làm tăng nguy cơ vật nuôi nhiễm trứng sán dây từ người. Điều này làm tăng nguy cơ người ăn thịt bị nhiễm bệnh.
• Thiếu nước sạch: Việc thiếu nước sạch để uống, tắm rửa và chế biến thức ăn làm tăng nguy cơ tiếp xúc với trứng sán dây.
• Các khu vực có nguy cơ cao: Sống hoặc đi du lịch đến những vùng có tỷ lệ lây nhiễm cao là một yếu tố nguy cơ.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm nhiễm sán dây

Nếu bạn nghi ngờ mình nhiễm sán dây, hãy đến gặp bác sĩ. Để chẩn đoán có thể cần lấy mẫu phân để xác định loại ký sinh trùng.

Nếu không tìm thấy đốt sán hoặc trứng trong phân, bác sĩ có thể đề nghị xét nghiệm máu tìm kháng thể. Đối với những trường hợp nặng, bác sĩ có thể sử dụng các xét nghiệm hình ảnh như chụp cắt lớp vi tính hoặc chụp cộng hưởng từ để kiểm tra.

Điều trị nhiễm sán dây

Loại và thời gian điều trị có thể phụ thuộc vào loại sán dây mà bạn mắc phải. Sán dây thường được điều trị bằng thuốc uống. Thuốc trị sán dây được sử dụng phổ biến nhất là praziquantel.

Những loại thuốc này sẽ tiêu diệt sán dây và đưa chúng ra khỏi cơ thể theo phân. Bác sĩ sẽ kiểm tra lại mẫu phân sau một và ba tháng sau khi bạn kết thúc điều trị.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh sán dây

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ điều trị y tế: Đầu tiên, hãy tìm kiếm sự tư vấn và điều trị từ bác sĩ. Họ sẽ đưa ra đánh giá và chỉ định liệu pháp điều trị phù hợp cho bạn.
• Vệ sinh cá nhân: Đảm bảo vệ sinh cá nhân tốt để ngăn chặn tái nhiễm. Điều này bao gồm rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước ấm trước khi nấu ăn và sau khi sử dụng nhà vệ sinh, tắm rửa hàng ngày.
• Chuẩn bị môi trường sống: Để ngăn chặn tái nhiễm, bạn cần thực hiện các biện pháp như lau chùi và khử trùng nhà cửa, đặc biệt là những nơi có nguy cơ cao bị nhiễm sán dây, vệ sinh sạch sẽ những nguồn nước và thức ăn có thể bị nhiễm sán dây, đảm bảo vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường cơ bản cho cả gia đình.
• Theo dõi và kiểm tra: Theo dõi tình trạng sức khỏe của bạn sau khi điều trị và tuân thủ chế độ sinh hoạt phù hợp. Điều này đảm bảo rằng sán dây đã được loại bỏ hoàn toàn và không có sự tái nhiễm.

Lưu ý là các biện pháp trên chỉ mang tính chất chung, và quan trọng nhất là sự tư vấn từ chuyên gia y tế để đảm bảo rằng chế độ sinh hoạt phù hợp với tình trạng cá nhân của bạn.

Chế độ dinh dưỡng:

• Tiêu thụ thực phẩm giàu chất xơ: Chất xơ giúp tăng cường chức năng tiêu hóa và hỗ trợ loại bỏ sán dây khỏi cơ thể. Hãy ăn nhiều rau quả tươi, ngũ cốc nguyên hạt, hạt và các loại đậu phụ.
• Tăng cường tiêu thụ protein: Protein là một yếu tố quan trọng trong việc phục hồi cơ và tăng cường hệ miễn dịch. Hãy ăn các nguồn protein như thịt gà, cá, đậu, hạt và trứng.
• Giảm tiêu thụ đường và tinh bột: Sán dây thích ăn đường và tinh bột, do đó, giảm tiêu thụ các loại thức ăn giàu đường và tinh bột như đồ ngọt, bánh quy và nước ngọt.
• Uống đủ nước: Đảm bảo cung cấp đủ nước cho cơ thể giúp tăng cường chức năng tiêu hóa và loại bỏ sán dây. Hãy uống nhiều nước sạch hoặc nước được đun sôi.
• Tránh các thực phẩm chưa chín hoặc không đảm bảo vệ sinh: Đảm bảo thực phẩm được chế biến đầy đủ và đảm bảo vệ sinh để ngăn chặn lây nhiễm sán dây.
• Hạn chế tiếp xúc với các loại thực phẩm có nguy cơ cao bị nhiễm sán dây: Tránh ăn thịt, cá hoặc các loại hải sản sống hoặc chưa chín.
• Thực hiện việc chế biến thực phẩm an toàn: Đảm bảo thực phẩm được chế biến đúng cách, nấu chín hoàn toàn và tránh tiếp xúc quá lâu với nhiệt độ phòng.

Phòng ngừa nhiễm sán dây

Một cách để ngăn ngừa nhiễm sán dây là nấu thịt ở nhiệt độ an toàn. Nên sử dụng nhiệt kế thực phẩm để đo nhiệt độ bên trong của thịt đã nấu chín. Không nếm thử thịt cho đến khi nó được nấu chín. USDA khuyến nghị những điều sau đây khi chế biến thịt:

Đối với thịt nguyên miếng (không bao gồm thịt gia cầm)

Nấu ở nhiệt độ ít nhất là 145°F (63°C) khi đo bằng nhiệt kế thực phẩm đặt ở phần dày nhất của thịt, sau đó để thịt nghỉ trong ba phút trước khi cắt hoặc tiêu thụ.

Đối với thịt xay (trừ thịt gia cầm)

Nấu ở nhiệt độ ít nhất 160°F (71°C); thịt xay không cần thời gian nghỉ.

Các câu hỏi thường gặp về sán dây

Sán dây trông như thế nào?

Sán dây có tên như vậy vì hình dạng phẳng của nó, giống như một thước dây. Cơ thể phát triển thành từng đốt. Sán dây có ba phần riêng biệt: Đầu gắn vào vật chủ, cổ không phân đốt (nơi tạo ra các đốt cơ thể mới) và phần thân bao gồm nhiều đốt.

Mỗi đốt sẽ sản xuất trứng. Ở một số loài sán dây, các đốt này vỡ ra cùng với trứng để đi qua ruột của vật chủ theo phân.

Người ta nhiễm sán dây như thế nào?

Người ta nhiễm sán dây do ăn phải thực phẩm và nước bị ô nhiễm hoặc do tiếp xúc với phân bị nhiễm bệnh (đường phân - miệng).

Bạn có thể ngăn ngừa nhiễm sán dây bằng cách thường xuyên rửa tay và tránh ăn thịt sống hoặc nấu chưa chín kỹ.

Các biến chứng có thể xảy ra khi nhiễm sán dây là gì?

Các biến chứng phụ thuộc vào loại sán dây mà bạn mắc phải, đó là loại sán dây trưởng thành ở đường ruột hay ấu trùng sán dây xâm lấn và vị trí của ấu trùng xâm lấn.

• Tắc nghẽn hệ thống tiêu hóa: Hiếm gặp, một số sán dây trưởng thành trong ruột có thể phát triển đủ lớn gây ngăn chặn đường đi trong hệ thống tiêu hóa như ruột, ruột thừa, ống mật và ống tụy.
• Thiếu máu do thiếu vitamin: Sán dây cá đặc biệt thích hấp thụ vitamin B12, có thể gây thiếu máu.
• Dị ứng: Bạn có thể bị dị ứng với ấu trùng sán dây, bao gồm ngứa, nổi mề đay và khó thở.
• Ho và đau ngực: Có thể xảy ra khi nang sán bám vào phổi của bạn.
• Sự gián đoạn chức năng của các cơ quan: Là một nguy cơ khi ấu trùng xâm chiếm gan, tim, mắt hoặc phổi của bạn.
• Các triệu chứng thần kinh: Có thể xảy ra khi ấu trùng xâm nhập hệ thống thần kinh trung ương của bạn, bao gồm đau đầu, cơn động kinh, lú lẫn, viêm màng não và phù não.

Sau khi bị nhiễm sán dây thì bao lâu xuất hiện triệu chứng?

Đôi khi, các triệu chứng sán dây phát triển trong vòng vài tháng kể từ khi ký sinh trùng cư trú trong ruột của bạn.

Tuy nhiên, thường sán dây có thể ở trong cơ thể con người trong nhiều năm mà không gây ra triệu chứng. Một số trường hợp không bao giờ gây ra triệu chứng nào cả.

Tôi nên chăm sóc bản thân như thế nào nếu bị nhiễm ấu trùng sán dây không có triệu chứng?

Nếu bạn đang bị nhiễm ấu trùng sán dây không có triệu chứng và không cần điều trị, chỉ cần theo dõi nếu có bất kỳ triệu chứng mới nào xuất hiện. Đảm bảo rằng bạn và bác sĩ của bạn biết vị trí của các nang sán trong cơ thể bạn để giúp xác định bất kỳ triệu chứng lạ nào ở những cơ quan đó. Lưu ý bất kỳ tình trạng viêm hoặc phản ứng miễn dịch chung nào có thể xảy ra khi các nang sán chết. Bác sĩ của bạn có thể kê đơn thuốc vào thời điểm này để kiểm soát các triệu chứng.