Sán dây bò là gì? Những vấn đề cần biết, phương pháp điều trị và phòng ngừa bệnh Sán dây bò

Sán dây bò là gì?

Sán dây bò (Taenia saginata) thuộc nhóm sán dây cùng với sán dây heo ký sinh trong ruột người và gây bệnh.  So với sán dây heo thì tỷ lệ người dân Việt nam mắc sán dây bò cao hơn hẳn. Sán dây bò ký sinh ở ruột non của người, những đốt sán già tự động ngắt ra khỏi thân sán và chủ động bò ra hậu môn rồi bò ra quần áo, giường chiếu và người mắc bệnh thường không biết rằng mình mắc bệnh. 

Bệnh sán dây bò là bệnh lý do sán dây bò gây nên. Sán dây bò sống trong ruột người gây nên các triệu chứng nhẹ, nhưng sẽ nghiêm trọng hơn khi ấu trùng sán ký sinh ở não, gan, tim, thận hay cơ.

Những triệu chứng của Sán dây bò

Bệnh sán dây bò thường chỉ gây ra các triệu chứng nhẹ ở bụng do sự di chuyển (chủ động và thụ động) của các đốt sán. Đôi khi người nhiễm sán có thể viêm ruột thừa hoặc viêm đường mật do sự di chuyển các đốt sán đến những vùng này. Một số triệu chứng khác cũng có thể xuất hiện nhưng không đặc hiệu như:

• Ăn kém ngon.
• Sụt cân.
• Tiêu chảy.
• Đau cơ.
• Ho máu.
• Rối loạn tri giác.
• Xanh xao.
• Táo bón.

Tác động của Sán dây bò với sức khỏe

Sán dây bò là mối nguy hiểm cho sức khỏe con người và gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi gia súc trên toàn thế giới. Triệu chứng nhẹ thường ít gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người mắc sán dây bò. Khi ấu trùng giun di chuyển đến nơi khác như não, gan, tim, thận và cơ gây tử vong, đau cơ bắp,... Người mang sán là vật chủ giúp phát tán sán dây bò.

Biến chứng có thể gặp Sán dây bò

Một số biến chứng của sán dây bò có thể kể đến bao gồm

• Suy dinh dưỡng: Sán dây bò hấp thụ các chất dinh dưỡng qua da, khiến người mắc ăn uống kém gây nên tình trạng suy dinh dưỡng.
• Thiếu máu: Sán bám vào niêm mạc ruột hấp thụ chất dinh dưỡng gây xuất huyết rỉ rả ở đường tiêu hóa. Tình trạng này kéo dài có thể gây thiếu máu cho người mắc.
• Tử vong: Khi ấu trùng sán ký sinh ở não có thể ảnh hưởng đến chức năng sống của của người mắc.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khi bạn sống trong khu vực có người mắc bệnh, có thói quen ăn thịt bò sống, có các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh sán dây bò, bạn nên đến khám bác sĩ ngay để được điều trị sớm.

Nguyên nhân gây Sán dây bò

Bệnh sán dây bò là bệnh nhiễm trùng ở người do sán dây trưởng thành Taenia saginata gây nên. Con người là vật chủ cuối cùng. Trứng hoặc đốt sán mang thai được thải ra ngoài theo phân ra ngoài. Các trứng có thể tồn tại nhiều ngày đến nhiều tháng trong môi trường tự nhiên. Bò ăn phải thực vật bị nhiễm trứng hoặc sán mang thai sẽ nhiễm bệnh. Trong ruột của động vật, các bào tử nở ra xâm nhập vào thành ruột và di chuyển đến các cơ vân - nơi chúng phát triển thành nang sán. Một con sán có thể tồn tại vài năm trong cơ thể động vật. 

Người bị nhiễm bệnh do ăn phải thịt bị nhiễm bệnh (sống hoặc nấu chưa chín). Trong ruột người, nang sán phát triển hơn 2 tháng thành sán dây trưởng thành và có thể tồn tại trong nhiều năm. Sán dây trưởng thành bám vào ruột non bằng đầu đốt và cư trú trong ruột non. Chiều dài của sán trưởng thành thường từ 5m trở xuống, tuy nhiên trong một vài trường hợp có thể dài tới 25m với khoảng 1000-2000 đốt. Những con trưởng thành phát triển và tồn tại trong cơ thể con người suốt cuộc đời, liên tục hấp thụ thức ăn từ nguồn dinh dưỡng trong bữa ăn của con người.

Các đốt đốt riêng lẻ phóng ra từ con trưởng thành sau khi chúng mang thai có khả năng di chuyển và chủ động rời khỏi vật chủ qua hậu môn. Mỗi đốt đều có cơ dọc và cơ ngang nên từng đoạn của con trưởng thành khả năng vận động theo chiều ngang và chiều dọc. Giun trưởng thành sinh ra các đốt sán trưởng thành, tách khỏi sán dây và di chuyển đến hậu môn hoặc thải ra ngoài theo phân (khoảng 6 con mỗi ngày). Trứng sán (khoảng 100.000 trứng) chứa trong các đốt sán mang thai được phóng thích sau khi các đốt sán được thải ra ngoài theo phân.

Đầu của sán dây trưởng thành linh hoạt có bốn giác hút cơ để gắn vào phần trên hỗng tràng của vật chủ Taenia saginata có thể được phân biệt với loài chị em của nó là Taenia solium, do không có các móc hình sao này trên đầu mối. Hàng nghìn đốt đốt khiến T. saginata trở thành một trong những loài ký sinh lớn nhất ở người. 

Khi các đốt trưởng thành chứa cả cơ quan sinh sản nam và nữ. Trứng thường có kích thước từ 30 đến 40 micromet và được bao quanh bởi lớp vỏ màu nâu có sọc. Ấu trùng nở ra từ trứng và phát triển thành ấu trùng sán.

Những ai có nguy cơ mắc phải Sán dây bò?

Bệnh sán dây nói chung trong đó có sán dây bò phân bố ở nhiều nước có điều kiện kinh tế khó khăn, vệ sinh môi trường kém như khu vực Châu Phi, Đông Nam Á… Sán dây bò có thể gây bệnh hầu hết các đối tượng bất kể giới tính và tuổi tác, đặc biệt phổ biến ở các nước Hàn Quốc, Trung Quốc, Đài Loan, Indonesia và Thái Lan.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải Sán dây bò

Thói quen ăn thịt bò tái, rau sống, cá sống,... không có thói quen rửa tay hay rửa tay chưa đúng cách là những yếu tố góp phần làm tăng khả năng mắc sán dây bò nói riêng và các bệnh giun sán nói chung.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán Sán dây bò

Chẩn đoán sán dây bò dựa vào triệu chứng bệnh, vùng dịch tễ và các xét nghiệm sau:

• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu thấy sự gia tăng của bạch cầu ái toan là một gợi ý có sự xâm nhập của ký sinh trùng gây bệnh.
• Xét nghiệm phân: Sán dây bò có thể được phát hiện bằng cách tìm thấy trứng trong phân. Tuy nhiên trứng của sán dây bò không thể phân biệt được bằng kính hiển vi với trứng của sán dây lợn.

Phương pháp điều trị Sán dây bò

Điều trị Sán dây bò tương đối đơn giản với mục đích tiêu diệt, tê liệt sán dây hoặc điều trị triệu chứng, cụ thể như sau:

Thuốc đặc hiệu

Bệnh sán dây bò trưởng thành ở người có thể được điều trị dễ dàng bằng thuốc tẩy giun sán và Praziquantel là thuốc được lựa chọn hiện nay. Ấu trùng ở gia súc không được điều trị. Praziquantel với liều duy nhất 10 - 15 mg/kg uống xa bữa ăn.

Thuốc điều trị triệu chứng

• Thuốc tiêu chảy: Thuốc chống mất nước, hạn chế co bóp cơ trơn giúp hạn chế triệu chứng tiêu chảy,...
• Thuốc táo bón: Thuốc hấp thụ nước giúp mềm phân và dễ tống phân ra ngoài điều trị chứng táo bón,...
• Men vi sinh: Men vi sinh giúp hỗ trợ quá trình tiêu hóa diễn ra bình thường, hạn chế sự phát triển của các vi sinh vật có hại,...
• Vitamin: Zn giúp mau lành niêm mạc bị tổn thương, Vitamin C giúp bảo vệ mạch máu, Fe là thành phần quan trọng trong quá trình hình thành hồng cầu,...

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến Sán dây bò

Chế độ sinh hoạt:

Một số thói quen giúp bạn tránh nhiễm giun sán nói chung và sán dây bò nói riêng như sau:

• Uống thuốc xổ giun định kỳ.
• Rửa tay sạch sẽ, tránh đưa tay lên miệng.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn chín uống sôi.
• Nếu phải ăn sống rau bạn nên rửa kỹ rau.
• Kiểm tra thịt kỹ trước khi sử dụng.

Phương pháp phòng ngừa Sán dây hiệu quả

Bệnh sán dây bò rất dễ mắc phải do nước ta thuộc vùng dịch tễ mắc bệnh, lối văn hóa sử dụng thịt bò tái, nhưng cũng có phương pháp phòng ngừa hiệu quả như:

• Ăn uống sạch sẽ - ăn chín uống sôi, không ăn thịt bò tái.
• Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, sau khi tiếp xúc bùn đất,...
• Tuyên truyền và giáo dục về lợi ích của việc ăn chín uống sôi.
• Không đại tiện bừa bãi.
• Không tưới rau bằng phân người khi chưa xử lý.

Các câu hỏi thường gặp về Sán dây bò

Sán dây bò có nguy hiểm không?

Sán dây bò nhìn chung không gây nhiều nguy hiểm bằng sán dây heo. Các triệu chứng thường nhẹ và thuốc xổ giun có thể dễ dàng loại bỏ sán trưởng thành.

Thuốc điều trị sán dây bò có đắt không?

Các thuốc điều trị giun sán có giá thành thấp nhằm khuyến khích người dân có ý thức phòng ngừa bệnh.

Ngứa có phải là một triệu chứng của sán dây bò?

Ngứa là một phản ứng dị ứng xảy ra do cơ thể phản ứng lại với các chất tiết liên quan đến nhiễm ký sinh trùng giun sán nói chung. Tuy nhiên đây là một trong những triệu chứng không đặc hiệu. Không thể chỉ dùng một triệu chứng này để chẩn đoán bệnh.

Hạt bí có thể điều trị sán dây bò không?

Hạt bí có nhiều acid amin được dùng để làm thuốc trị giun và sán. Ngoài ra trong hạt cau chứa các alkaloid arecolin có tác dụng độc đối với thần kinh ở sán, gây tê liệt các cơ trơn của sán và làm cho sán không bám vào thành ruột và bị tống ra ngoài do tác dụng tẩy xổ nhẹ. Vì vậy nếu phối hợp hạt bí ngô và hạt cau sẽ đạt hiệu quả cao trong việc điều trị sán trên người.

Sán dây bò và sán dây heo khác nhau thế nào?

Sán dây bò và sán dây heo đều thuộc nhóm sán dây ký sinh trong ruột và gây bệnh cho người. So với sán dây heo thì sán dây bò có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn nhưng khả năng ảnh hưởng đến sức khỏe thì ít nghiêm trọng hơn.