Phenelzine - Điều trị trầm cảm và giải lo âu

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Phenelzine 

Loại thuốc

Chống trầm cảm MAOI (ức chế monoamine oxidase)

Dạng thuốc và hàm lượng

Viên nén, viên nén bao phim 15 mg

Trầm cảm: Điều trị chứng trầm cảm không điển hình, không nguyên nhân hoặc rối loạn thần kinh.

Cơ chế được cho là tăng nồng độ nội sinh của norepinephrine, dopamine và serotonin thông qua ức chế enzym (monoamine oxidase) chịu trách nhiệm phân hủy các chất dẫn truyền thần kinh này

MAOIs phát huy tác dụng chủ yếu ở các hệ cơ quan chịu ảnh hưởng của các amin giao cảm và 5-HT.

Hấp thu

Hấp thụ dễ dàng khi được đưa qua đường uống. Tạo ra sự ức chế tối đa MAO trong các mẫu sinh thiết trong vòng 5 đến 10 ngày. 

Thời gian đạt nồng độ đỉnh 43 phút. Khởi phát tác dụng: sau 4 tuần trở lên. Thời gian tác dụng có thể tiếp tục 2 tuần sau khi ngừng điều trị.

Phân bố

Phân bố tốt vào hệ thần kinh trung ưng.

Chuyển hóa

Được oxy hóa qua monoamine oxidase (con đường chính) và acetyl hóa (con đường phụ)

Thải trừ

Thời gian bán thải: 11,6 giờ.

Bài tiết: qua nước tiểu (73% dưới dạng chất chuyển hóa).

Tương tác với các thuốc khác

Phenelzin có thể làm tăng tác dụng của pethidine, morphine, adrenaline, amphetamine và các amin cường giao cảm khác như fenfluramine, ephedrine, phenylpropanolamine, dopamine và levodopa. Phenelzin cũng có thể làm tăng tác dụng của thuốc hạ huyết áp, thuốc hạ đường huyết, thuốc cường giao cảm, thuốc chống Parkinson, thuốc chống rối loạn thần kinh trung ương, thuốc gây tê tại chỗ và thuốc ức chế thần kinh trung ương, bao gồm cả thuốc an thần.

MAOI không được sử dụng cùng lúc hoặc trong vòng 14 ngày kể từ ngày điều trị bằng amfebutamone (bupropion) hoặc chất chủ vận 5HT1.

MAOI không được dùng cùng lúc với thuốc chống động kinh, altretamine, doxapram, tetrabenazine, oxypertine hoặc clozapine.

Sự kết hợp giữa MAOIs và tryptophan đã được báo cáo là gây ra các triệu chứng về hành vi và thần kinh.

Sử dụng guanethidine cho bệnh nhân đang dùng chất ức chế MAO có thể gây tăng huyết áp vừa đến nặng do giải phóng catecholamine.

Tương tác với thực phẩm 

Tránh thực phẩm giàu protein đã bị phân hủy do lên men, ngâm chua, hun khói hoặc nhiễm vi khuẩn. 

Tránh pho mát nấu chín/pho mát thô, men bia… trong thời gian điều trị và đến 14 ngày sau khi ngừng điều trị. 

Protein thực vật có hương vị, cá trích ngâm chua, xúc xích khô (xúc xích Ý, pepperoni...), gan, sữa chua, vỏ đậu, chiết xuất đậu nành lên men và quá nhiều sô cô la cũng có thể gây nguy hiểm. 

Bệnh nhân không nên uống đồ uống có cồn, bia và rượu vang và nên tránh uống quá nhiều trà và cà phê.

Quá mẫn cảm với bất kỳ thành phần nào.

Bị u thực bào, bệnh mạch máu não, suy tim sung huyết, tiền sử bệnh gan hoặc có xét nghiệm chức năng gan bất thường. 

Không nên dùng phenelzine cùng lúc hoặc trong vòng 14 ngày kể từ khi điều trị bằng MAOIs khác, buspirone, hoặc các thuốc dẫn xuất dibenzazepine (thuốc chống trầm cảm ba vòng, perphenazine hoặc carbamazepine). Trong trường hợp dùng clomipramine và imipramine, nên ngưng 3 tuần trước khi bắt đầu điều trị bằng phenelzine. 

Không dùng phenelzin kết hợp với các thuốc khi thuốc ức chế tái hấp thu serotonin hoặc chất ức chế serotonin/noradrenaline (venlafaxine) được kết hợp với MAOIs và trước khi bắt đầu dùng phenelzin, năm tuần đối với fluoxetine và hai tuần với paroxetine. Những loại thuốc này không nên được bắt đầu sử dụng trong vòng 14 ngày kể từ ngày ngừng sử dụng phenelzine. 

Phenelzine không nên được kết hợp với guanethidine, dextromethorphan, hoặc các chất ức chế thần kinh trung ương như rượu và thuốc giảm đau gây mê. 

Phenelzine không được chỉ định trong giai đoạn hưng cảm.

Người lớn

Một viên 15mg, 3 lần/ngày. 

Đáp ứng thường xuất hiện trong tuần đầu tiên. 

Nếu không có phản ứng rõ ràng sau hai tuần, có thể tăng liều lên tối đa 15 mg, 4 lần/ngày. 

Có thể sử dụng liều lên đến hai viên 15 mg, 3 lần/ngày trong bệnh viện. 

Hiệu quả của thuốc có thể không trở nên rõ ràng trong thời gian điều trị dưới 4 tuần. 

Sau khi đạt được đáp ứng đầy đủ, có thể giảm liều lượng rất từ ​​từ đến mức duy trì thích hợp. Mức này có thể chỉ một viên 15 mg cách ngày.

Trẻ em

Không được chỉ định cho trẻ em dưới 16 tuổi.

Thường gặp 

Chóng mặt, buồn ngủ, suy nhược và mệt mỏi, phù nề, rối loạn dạ dày-ruột (buồn nôn, nôn, khô miệng, táo bón), mất ngủ, mờ mắt, ảnh hưởng đến khả năng lái xe, hạ huyết áp tư thế, co giật, giãn cơ cử động, tăng phản xạ, tăng transaminase huyết thanh và rối loạn cực khoái.

Ít gặp 

Nhức đầu, lo lắng, hưng phấn, rối loạn cảm xúc, đổ mồ hôi, tăng cảm giác thèm ăn và tăng cân, phát ban, ngứa, khó vận động, run cơ, viêm dây thần kinh ngoại biên, thay đổi hành vi, loạn nhịp tim, co giật, bất lực và xuất tinh chậm, ban xuất huyết, rối loạn nhịp tim, bồn chồn, xanh xao, rung giật nhãn cầu, tăng natri huyết, tăng nhãn áp, bệnh giống lupus, lú lẫn, ảo giác và tăng men gan.

Hiếm gặp

Mất điều hòa, hôn mê giống như sốc, mê sảng, hội chứng an thần kinh ác tính (đôi khi gây tử vong), phản ứng hưng cảm, phản ứng lo lắng cấp tính, tâm thần phân liệt, suy hô hấp và suy tim thoáng qua sau ECT, tổn thương tế bào gan hoại tử tiến triển gây tử vong, vàng da có thể đảo ngược, hội chứng tăng chuyển hóa, phù thanh môn và sốt kèm theo tăng trương lực cơ.

Không xác định tần suất 

Hạ natri máu (thường ở người cao tuổi và có thể do tiết hormone chống bài niệu không thích hợp) có liên quan đến tất cả các loại thuốc chống trầm cảm và cần được xem xét ở tất cả bệnh nhân buồn ngủ, lú lẫn hoặc co giật trong khi dùng thuốc chống trầm cảm.

Ngừng thuốc có thể liên quan đến buồn nôn, nôn mửa và khó chịu.

Lưu ý chung

Trầm cảm có liên quan đến việc tăng nguy cơ suy nghĩ tự tử, tự làm hại bản thân và tự sát. Vì sự cải thiện bệnh có thể không xảy ra trong vài tuần đầu điều trị trở lên, bệnh nhân nên được theo dõi chặt chẽ cho đến khi hiệu quả xảy ra.

Phenelzin nên được ngừng hai tuần trước khi phẫu thuật/thủ thuật nha khoa.

Không nên dùng phenelzin cùng với cocaine hoặc thuốc gây tê tại chỗ có chứa chất co mạch giống thần kinh giao cảm. Cần lưu ý tác dụng hạ huyết áp kết hợp của phenelzin và gây tê tủy sống.

Phenelzin chỉ nên được sử dụng hết sức thận trọng cho những bệnh nhân bị kích động hoặc những người mắc bệnh tim mạch, động kinh, rối loạn chuyển hóa máu, rối loạn chuyển hóa porphyrin hoặc tiểu đường; và ở những bệnh nhân đang dùng thuốc lợi tiểu.

Nên thường xuyên theo dõi huyết áp để phát hiện bất kỳ thay đổi nào của huyết áp và ngừng điều trị nếu xảy ra đánh trống ngực hoặc đau đầu thường xuyên.

Bệnh nhân cũng cần được theo dõi chặt chẽ các triệu chứng của hạ huyết áp tư thế. Tác dụng phụ hạ huyết áp đã xảy ra ở bệnh nhân tăng huyết áp cũng như huyết áp bình thường và hạ huyết áp.

Do khả năng bệnh nhân đang trải qua “Hội chứng cai thuốc” nên tránh ngừng thuốc đột ngột khi có thể.

Phenelzine có thể gây kích thích quá mức ở bệnh nhân tâm thần phân liệt, ở trạng thái hưng cảm, trầm cảm có thể dẫn đến chuyển từ giai đoạn trầm cảm sang giai đoạn hưng cảm.

Cần thận trọng nếu bệnh nhân trải qua liệu pháp sốc điện đồng thời (ECT).

Lưu ý với phụ nữ có thai

Không sử dụng trong thời kỳ mang thai, đặc biệt là trong 3 tháng đầu và 3 tháng cuối, trừ khi có lý do thuyết phục. Không có bằng chứng về sự an toàn của thuốc đối với thai kỳ ở người cũng như không có bằng chứng trên động vật cho thấy nó không có nguy cơ.

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Người ta không biết liệu phenelzine có bài tiết qua sữa mẹ hay không. Do có khả năng gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng cho trẻ sơ sinh, nên quyết định ngưng thuốc hay không cho con bú.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Ảnh hưởng đến khả năng lái xe và vận hành máy móc, bệnh nhân cần thận trọng.

Quên liều và xử trí

Nếu quên dùng một liều thuốc, hãy uống càng sớm càng tốt khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần với liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và uống liều kế tiếp vào thời điểm như kế hoạch. 

Không uống gấp đôi liều đã quy định.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Các dấu hiệu và triệu chứng có thể xuất hiện trong 12 giờ đầu sau khi uống và có thể phát triển chậm sau đó, tối đa trong 24 đến 48 giờ. 

Liều lớn có thể gây hưng phấn, sau đó là hôn mê với hạ huyết áp, hoặc tăng huyết áp cấp tính đôi khi có xuất huyết dưới nhện. Trong một số trường hợp, các triệu chứng ngoại tháp đã được ghi nhận.

Các triệu chứng khác: Buồn ngủ, chóng mặt, ngất xỉu, khó chịu, tăng động, kích động, nhức đầu dữ dội, ảo giác, co giật, mạch nhanh và không đều, đau vùng trước tim, suy hô hấp, tăng oxy máu.

Cách xử lý khi quá liều

Rửa dạ dày bằng than hoạt có thể hữu ích trong trường hợp ngộ độc sớm (viên nén tan chậm trong dạ dày). Nằm nghỉ tuyệt đối trên giường, kê cao chân trong trường hợp tụt huyết áp. 

Tốt nhất nên tránh dùng thuốc vận mạch. Tăng huyết áp cần được kiểm soát khẩn cấp bằng phentolamine IV. Tránh dùng thuốc an thần, như morphin, pethidine, barbiturat. Nên theo dõi nhiệt độ cơ thể và kiểm soát cơn sốt bằng cách làm mát.

Sử dụng liệu pháp tiêm tĩnh mạch để duy trì cân bằng chất lỏng và điện giải và sử dụng tiêm tĩnh mạch chậm diazepam cho bất kỳ kích thích thần kinh trung ương nào. Trong trường hợp hôn mê sâu và hạ huyết áp nghiêm trọng hydrocortisone bằng đường tiêm có thể được thử.

Không có thuốc giải độc cụ thể cho phenelzin. Thẩm phân máu, thẩm phân phúc mạc và truyền máu có thể có giá trị trong trường hợp dùng quá liều lượng lớn, nhưng không có đủ dữ liệu để khuyến nghị sử dụng chúng thường quy trong những trường hợp này.