Cải thiện tình trạng dinh dưỡng học đường mùa tựu trường

Tình trạng dinh dưỡng học đường Việt Nam

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Nguyễn Văn My

Tình trạng dinh dưỡng học đường tại Việt Nam đang trở thành một vấn đề ngày càng được quan tâm, đặc biệt khi các bệnh lý liên quan đến dinh dưỡng như béo phì và suy dinh dưỡng đang có dấu hiệu gia tăng ở học sinh.

Béo phì: Tỷ lệ béo phì ở trẻ em tại Việt Nam, đặc biệt là ở các thành phố lớn, đang gia tăng nhanh chóng. Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì ở đô thị đã tăng từ 8.5% (năm 2010) lên khoảng 19% (năm 2020). Nguyên nhân chính bao gồm chế độ ăn uống không lành mạnh, ít hoạt động thể chất và thói quen tiêu thụ thực phẩm nhanh, giàu năng lượng nhưng nghèo dinh dưỡng.

Suy dinh dưỡng: Bên cạnh tình trạng béo phì, suy dinh dưỡng, đặc biệt là thiếu vi chất dinh dưỡng như vitamin A, sắt và kẽm, vẫn là một vấn đề nghiêm trọng ở các vùng nông thôn và vùng sâu, vùng xa. Theo số liệu của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng thể nhẹ cân và thấp còi vẫn còn cao, mặc dù đã có sự giảm đáng kể trong những năm gần đây.

Chế độ ăn uống trong trường học: Chất lượng bữa ăn trong các trường học vẫn chưa được đảm bảo đầy đủ về mặt dinh dưỡng. Thực phẩm được cung cấp thường thiếu sự đa dạng, không đủ rau xanh và hoa quả, trong khi lại thừa chất béo và đường.

Chương trình giáo dục dinh dưỡng: Mặc dù đã có những nỗ lực từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, cũng như các tổ chức y tế, trong việc triển khai các chương trình giáo dục dinh dưỡng cho học sinh, nhưng hiệu quả vẫn còn hạn chế. Kiến thức về dinh dưỡng của học sinh và phụ huynh còn thiếu sót, dẫn đến việc lựa chọn thực phẩm không hợp lý.

Tầm quan trọng của việc cải thiện dinh dưỡng học đường

Cải thiện dinh dưỡng học đường đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phát triển thể chất và trí tuệ của học sinh, cũng như phòng ngừa các vấn đề sức khỏe ngắn hạn và dài hạn. Dưới đây là một số lý do vì sao việc cải thiện dinh dưỡng học đường là cần thiết:

Hỗ trợ phát triển thể chất và trí tuệ: Dinh dưỡng đầy đủ và cân bằng là nền tảng cho sự phát triển của trẻ em. Một chế độ ăn uống lành mạnh cung cấp các dưỡng chất cần thiết như protein, vitamin, khoáng chất và chất béo có lợi, giúp trẻ phát triển chiều cao, tăng cường khả năng miễn dịch và phát triển trí tuệ tốt hơn. Thiếu dinh dưỡng có thể dẫn đến suy dinh dưỡng, chậm phát triển thể chất và các vấn đề về trí tuệ như kém tập trung, giảm khả năng học tập.

Phòng ngừa các bệnh liên quan đến dinh dưỡng: Một chế độ dinh dưỡng không hợp lý có thể dẫn đến các bệnh lý như béo phì, suy dinh dưỡng, thiếu máu do thiếu sắt, loãng xương do thiếu canxi và các vấn đề về sức khỏe khác. Béo phì ở trẻ em đang gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở các đô thị, trong khi đó, suy dinh dưỡng vẫn còn phổ biến ở các khu vực nông thôn. Cải thiện dinh dưỡng học đường giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh này, bảo vệ sức khỏe toàn diện cho học sinh.

Tăng cường hiệu suất học tập: Dinh dưỡng tốt có liên quan chặt chẽ đến khả năng học tập của học sinh. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em được cung cấp chế độ ăn uống lành mạnh có xu hướng học tốt hơn, có khả năng tập trung cao hơn và ít bị mệt mỏi trong suốt ngày học. Trái lại, trẻ em thiếu dinh dưỡng thường gặp khó khăn trong việc tập trung, ghi nhớ và xử lý thông tin.

Xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh: Trường học là nơi lý tưởng để giáo dục học sinh về thói quen ăn uống lành mạnh. Bằng cách cung cấp bữa ăn dinh dưỡng và giáo dục dinh dưỡng, nhà trường có thể giúp trẻ em hình thành thói quen ăn uống tốt từ sớm, điều này sẽ có lợi cho sức khỏe của chúng trong suốt cuộc đời.

Đóng góp vào sự phát triển bền vững của xã hội: Cải thiện dinh dưỡng học đường không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của từng cá nhân mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của xã hội. Trẻ em khỏe mạnh và thông minh hơn sẽ trở thành những công dân có năng lực, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.

Việc đầu tư vào cải thiện dinh dưỡng học đường là một chiến lược quan trọng để nâng cao chất lượng cuộc sống, tăng cường sức khỏe cộng đồng và đảm bảo tương lai của thế hệ trẻ.

Thực hiện hoạt động dinh dưỡng học đường tại trường học đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao sức khỏe và phát triển toàn diện cho học sinh. Các trường cần đẩy mạnh giáo dục dinh dưỡng và thể chất, kết hợp chúng vào chương trình học chính khóa và hoạt động ngoại khóa, giúp học sinh hiểu rõ tầm quan trọng của chế độ ăn uống lành mạnh.

Ngoài ra, việc truyền thông cho phụ huynh về dinh dưỡng hợp lý và an toàn thực phẩm cũng rất cần thiết, đặc biệt là trong giai đoạn tiền dậy thì và dậy thì. Tổ chức bữa ăn học đường đảm bảo dinh dưỡng phù hợp theo độ tuổi và vùng miền, cùng với việc duy trì tẩy giun định kỳ, sẽ giúp ngăn ngừa các bệnh liên quan đến dinh dưỡng và bảo vệ sức khỏe học sinh.

Sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong việc chăm sóc dinh dưỡng sẽ tạo nên một môi trường giáo dục toàn diện, góp phần xây dựng thế hệ trẻ khỏe mạnh và năng động.

Đảm bảo an toàn thực phẩm học đường

Để đảm bảo thực phẩm an toàn và bảo vệ sức khỏe học sinh, nhà trường thực hiện nghiêm ngặt 10 nguyên tắc vàng bảo đảm an toàn thực phẩm của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) trong chế biến thực phẩm:

• Chọn thực phẩm tươi, an toàn: Ưu tiên sử dụng thực phẩm tươi, không có dấu hiệu hư hỏng hoặc bị ô nhiễm.
• Nấu chín kỹ trước khi ăn: Đảm bảo thực phẩm được nấu ở nhiệt độ thích hợp để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh.
• Ăn ngay sau khi nấu: Hạn chế để thức ăn nguội trước khi ăn để tránh vi khuẩn phát triển.
• Bảo quản cẩn thận các thức ăn đã nấu chín: Giữ thức ăn chín ở nhiệt độ an toàn, tránh để quá lâu ở nhiệt độ phòng.
• Nấu lại thức ăn thật kỹ: Khi hâm lại thức ăn, đảm bảo nấu chín kỹ để tiêu diệt vi khuẩn.
• Tránh ô nhiễm chéo: Giữ riêng thức ăn chín và sống, tránh tiếp xúc với bề mặt bẩn.
• Rửa tay sạch: Trước khi chế biến và sau mỗi lần gián đoạn công việc, luôn rửa tay kỹ lưỡng.
• Giữ sạch các bề mặt chế biến: Bề mặt tiếp xúc với thực phẩm phải được vệ sinh sạch sẽ thường xuyên.
• Che đậy thực phẩm: Bảo vệ thực phẩm khỏi côn trùng và các động vật khác.
• Sử dụng nguồn nước sạch an toàn: Chỉ dùng nước sạch để rửa thực phẩm và chế biến.

Trong dinh dưỡng học đường, việc cung cấp đầy đủ và cân đối các nhóm thực phẩm là rất quan trọng để đảm bảo trẻ em nhận được đủ dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển. Dưới đây là 8 nhóm thực phẩm chính cần được đưa vào chế độ dinh dưỡng hàng ngày:

• Nhóm lương thực: Bao gồm gạo, ngô, khoai, sắn và các loại thực phẩm cung cấp tinh bột khác, giúp cung cấp năng lượng cần thiết cho hoạt động hàng ngày.
• Nhóm hạt các loại: Bao gồm đậu, đỗ, vừng, lạc, là nguồn cung cấp protein thực vật, chất xơ, và các vitamin cùng khoáng chất quan trọng.
• Nhóm sữa và các sản phẩm từ sữa: Đây là nguồn cung cấp canxi và vitamin D, cần thiết cho sự phát triển của xương và răng.
• Nhóm thịt các loại, cá và hải sản: Cung cấp protein động vật, sắt, kẽm và omega-3, giúp hỗ trợ tăng trưởng và phát triển cơ bắp, chức năng não bộ.
• Nhóm trứng và các sản phẩm từ trứng: Là nguồn protein chất lượng cao, cung cấp các axit amin cần thiết cho cơ thể.
• Nhóm củ quả màu vàng, da cam, màu đỏ, và rau xanh thẫm: Bao gồm cà rốt, bí ngô, gấc, cà chua, và các loại rau tươi như rau bina, cải bó xôi. Nhóm này cung cấp vitamin A, C, chất chống oxy hóa, và chất xơ, giúp tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ mắt.
• Nhóm rau củ quả khác: Như su hào, củ cải, cung cấp thêm chất xơ, vitamin, và khoáng chất, giúp hỗ trợ tiêu hóa và tăng cường sức khỏe tổng thể.
• Nhóm dầu ăn và mỡ các loại: Là nguồn cung cấp chất béo cần thiết, giúp hấp thụ các vitamin tan trong chất béo như A, D, E, K, và cung cấp năng lượng dự trữ.

Kết hợp các nhóm thực phẩm này trong chế độ dinh dưỡng học đường sẽ đảm bảo cung cấp đầy đủ và cân đối các dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển toàn diện của trẻ em.

Khuyến nghị tỷ lệ các nhóm chất trong bữa ăn

Khuyến nghị về tỷ lệ các nhóm chất trong bữa ăn dành cho trẻ em ở các độ tuổi khác nhau nhằm đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và các dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển toàn diện. 

Đối với trẻ nhà trẻ (<36 tháng tuổi)

• Chất đạm (Protein): Cung cấp khoảng 13% - 20% năng lượng khẩu phần.
• Chất béo (Lipid): Cung cấp khoảng 30% - 40% năng lượng khẩu phần.
• Chất bột (Gluxit): Cung cấp khoảng 47% - 50% năng lượng khẩu phần.

Đối với trẻ mẫu giáo (36 – 72 tháng tuổi)

• Chất đạm (Protein): Cung cấp khoảng 13% - 20% năng lượng khẩu phần.
• Chất béo (Lipid): Cung cấp khoảng 25% - 35% năng lượng khẩu phần.
• Chất bột (Gluxit): Cung cấp khoảng 52% - 60% năng lượng khẩu phần.

Đối với học sinh tiểu học (6 đến 11 tuổi)

• Chất đạm (Protein): Cung cấp khoảng 13% - 20% năng lượng khẩu phần.
• Chất béo (Lipid): Cung cấp khoảng 20% - 30% năng lượng khẩu phần.
• Chất bột (Gluxit): Cung cấp khoảng 55% - 65% năng lượng khẩu phần.

Vi chất dinh dưỡng cần thiết

Ngoài các nhóm chất chính như đạm, béo và bột đường, chế độ ăn uống của trẻ cần đảm bảo cung cấp đầy đủ các vi chất dinh dưỡng quan trọng, bao gồm:

• Canxi: Quan trọng cho sự phát triển xương và răng.
• Sắt: Cần thiết cho sự phát triển của não bộ và sản xuất hồng cầu.
• Kẽm: Hỗ trợ hệ thống miễn dịch và quá trình phát triển.
• Vitamin A, B, C, D, E: Các vitamin này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sự phát triển, miễn dịch và chuyển hóa năng lượng.
• Chất xơ: Giúp duy trì sức khỏe tiêu hóa.

Việc duy trì tỷ lệ các nhóm chất này trong bữa ăn hàng ngày sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ, đồng thời phòng ngừa các nguy cơ suy dinh dưỡng và bệnh lý liên quan đến chế độ ăn uống không cân đối.

Để đảm bảo sự phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần cho trẻ em, việc xây dựng chế độ dinh dưỡng học đường hợp lý là vô cùng quan trọng. Việc cung cấp đủ các nhóm thực phẩm thiết yếu không chỉ giúp trẻ duy trì sức khỏe mà còn hỗ trợ học tập hiệu quả. Đồng thời, giáo dục dinh dưỡng và nâng cao nhận thức về thực phẩm lành mạnh trong trường học sẽ tạo nền tảng vững chắc cho thói quen ăn uống khoa học, góp phần xây dựng một thế hệ trẻ em khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng cho tương lai.