Có vắc xin quai bị riêng không?

Quai bị có khả năng lây nhiễm cao qua đường hô hấp. Khi người bệnh ho, hắt hơi, hoặc khi tiếp xúc với nước bọt chứa virus, những người xung quanh rất dễ bị lây bệnh nếu không được bảo vệ bởi vắc xin. Bài viết này sẽ giúp giải đáp câu hỏi về việc có vắc xin quai bị riêng không, cùng với những thông tin quan trọng về cách phòng ngừa và điều trị bệnh.

Bệnh quai bị là gì?

Trước khi tìm hiểu liệu có vắc xin quai bị riêng không, chúng ta cần xác định rõ quai bị là bệnh gì? Quai bị, hay còn gọi là viêm tuyến mang tai do virus, là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên. Virus Paramyxovirus, tác nhân gây bệnh, có khả năng lây lan nhanh chóng. Triệu chứng nổi bật nhất của bệnh là sưng hai bên má và đau nhức vùng tuyến mang tai, nằm ngay dưới hàm và phía trước tai.

Con đường lây nhiễm của quai bị chủ yếu qua đường hô hấp, khi người bệnh tiếp xúc với người khác thông qua nước bọt chứa virus. Những hành động như ho, hắt hơi, dùng chung bát đĩa, dao kéo, hoặc ăn uống chung có thể làm lan truyền virus. Ngoài ra, hôn, chạm tay vào miệng hoặc mũi rồi tiếp xúc với các vật dụng chung cũng có thể khiến người khác bị lây nhiễm.

Một điểm đáng chú ý là bệnh có thể lây sang người khác ngay cả khi các triệu chứng chưa rõ ràng. Bệnh nhân bắt đầu có khả năng lây nhiễm khoảng một tuần trước khi tình trạng sưng tuyến mang tai xuất hiện. Giai đoạn lây lan mạnh nhất diễn ra hai ngày trước khi biểu hiện sưng trở nên rõ ràng và có thể kéo dài đến hai tuần sau đó.

Vì tốc độ lây nhiễm nhanh chóng, quai bị dễ dàng trở thành dịch, nhất là tại những nơi có nhiều người cùng sinh hoạt như trường học, ký túc xá hay trại lính. Nếu một người nhiễm bệnh không được cách ly, bệnh có thể bùng phát rất nhanh, lây lan qua các giọt nước bắn nhỏ trong không khí khi người bệnh nói chuyện, ho hoặc hắt hơi, khiến nhiều người xung quanh dễ bị nhiễm.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), thời kỳ ủ bệnh của quai bị thường dao động từ 12-25 ngày (thường từ 16-18 ngày). Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy virus quai bị có thể có mặt trong tuyến nước bọt từ trước khi triệu chứng biểu hiện, làm tăng khả năng lây nhiễm. Trong những năm gần đây, một số biến thể của virus quai bị được phát hiện có khả năng lây lan nhanh hơn, đòi hỏi tỉ lệ tiêm chủng cao hơn để đạt được miễn dịch cộng đồng.

Điều trị quai bị như thế nào?

Bệnh quai bị thường xuất hiện ở những trẻ chưa được tiêm phòng vắc xin, và đôi khi triệu chứng của bệnh không rõ ràng khiến cha mẹ khó nhận ra con mình đã nhiễm virus. Thực tế, có khoảng 1/3 số trẻ mắc quai bị không biểu hiện các triệu chứng cụ thể, dẫn đến việc dễ nhầm lẫn với những bệnh khác. Điều này làm tăng nguy cơ lây lan trong cộng đồng mà không được kiểm soát kịp thời. Đáng buồn là hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho quai bị. Người bệnh phải chờ cơ thể tự hồi phục, quá trình này thường kéo dài trong vài tuần.

Cho đến nay, chưa có thuốc kháng virus đặc hiệu nào được khuyến cáo rộng rãi trong điều trị quai bị, tuy nhiên nghiên cứu về các nhóm thuốc kháng virus thế hệ mới (ví dụ như RNA polymerase inhibitors) vẫn đang tiếp tục. Dù vậy, hầu hết vẫn dừng ở giai đoạn thử nghiệm lâm sàng. Việc chăm sóc và điều trị hỗ trợ tập trung vào giảm đau, hạ sốt, nghỉ ngơi, bổ sung đủ nước và đảm bảo dinh dưỡng. Có thể dùng thuốc hạ sốt, giảm đau không kê đơn (paracetamol hoặc ibuprofen) nếu cần, song luôn cần ý kiến của bác sĩ khi điều trị cho trẻ em. 

Bên cạnh đó, bệnh quai bị còn tiềm ẩn những biến chứng nguy hiểm như viêm tinh hoàn ở nam giới, viêm não, viêm màng não, và trong một số trường hợp có thể dẫn đến mất thính lực. Theo một số báo cáo mới, biến chứng viêm tinh hoàn có thể xảy ra ở khoảng 20-30% nam giới mắc quai bị sau tuổi dậy thì, nhấn mạnh thêm tầm quan trọng của việc tiêm phòng sớm.

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, vắc xin quai bị được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và nhiều tổ chức y tế quốc tế khuyến cáo đưa vào chương trình tiêm chủng. Giống như bệnh rubella, người chưa có miễn dịch đối với quai bị nếu bị nhiễm virus sẽ phải đối mặt với những hậu quả nghiêm trọng không chỉ cho cá nhân mà còn tác động tiêu cực đến cả cộng đồng. Việc tiêm phòng không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe của người được tiêm mà còn hạn chế gánh nặng y tế cho toàn xã hội.

Có vắc xin quai bị riêng không?

Như đã đề cập trước đó, tiêm vắc xin được xem là một trong những biện pháp phòng ngừa quai bị hiệu quả nhất. Khi được tiêm đầy đủ, hầu hết mọi người sẽ phát triển khả năng miễn dịch đối với bệnh này. Vắc xin quai bị thường được kết hợp với vắc xin phòng sởi và Rubella, tạo thành vắc xin sởi - quai bị - Rubella.

Vắc xin phối hợp sởi - quai bị - Rubella có bản chất là vắc xin chứa virus sống giảm độc lực giúp cơ thể tạo miễn dịch chủ động phòng ngừa cả 3 bệnh là sởi, quai bị và Rubella bằng cách tạo kháng thể chống lại virus.

Hiện nay trên thị trường có 3 loại vắc xin sởi - quai bị - Rubella phổ biến lưu hành đó là: 

• Vắc xin Priorix được tập đoàn Glaxosmithkline - GSK (Bỉ) nghiên cứu và phát triển. Loại vắc xin này cũng được chỉ định tiêm cho trẻ nhỏ từ 9 tháng tuổi và người trưởng thành để phòng ngừa bệnh Sởi - Quai bị - Rubella.
• Vắc xin MMR được công ty Serum Institute of India Ltd (Ấn Độ) nghiên cứu và phát triển. Loại vắc xin này được chỉ định tiêm cho trẻ em từ 1 - 10 tuổi để phòng ngừa bệnh Sởi - Quai bị - Rubella.
• Vắc xin MMR II được tập đoàn Merck Sharp and Dohme - MSD (Mỹ) nghiên cứu và phát triển. Loại vắc xin này được chỉ định tiêm cho trẻ em từ 12 tháng tuổi trở lên và người trưởng thành để phòng ngừa bệnh Sởi - Quai bị - Rubella.

Việc tiêm hai liều vắc xin Sởi - Quai bị - Rubella trước khi trẻ bắt đầu đi học là rất quan trọng. Theo khuyến cáo, trẻ đã tiêm sởi đơn vào giai đoạn 9 tháng tuổi nên nhận liều MMR II đầu tiên từ 12 tháng tuổi trở lên và liều thứ hai từ 4 đến 6 tuổi. Ngoài ra, các nhóm có nguy cơ cao như sinh viên đại học, khách du lịch và nhân viên y tế cũng nên tiêm đủ hai liều để đảm bảo an toàn vì một liều vắc xin không đủ để bảo vệ hoàn toàn khỏi bệnh quai bị.

Mặc dù không phải ai cũng cần tiêm liều thứ ba của vắc xin MMR II, nhưng trong trường hợp dịch bệnh bùng phát, bác sĩ có thể khuyến nghị tiêm thêm liều này. Các nghiên cứu gần đây tại các trường đại học đã chỉ ra rằng những người được tiêm liều thứ ba có nguy cơ mắc quai bị thấp hơn đáng kể so với những người chỉ tiêm hai liều.

Ngoài ra đối với loại vắc xin Priorix, trẻ được khuyến cáo tiêm liều đầu tiên vào 9 tháng tuổi (thay thế cho vắc xin sởi đơn), liều thứ hai cách 3 tháng, và liều nhắc thứ 3 lúc trẻ được 4-6 tuổi.

Vậy có vắc xin quai bị riêng không? Thực tế là vắc xin quai bị thường không được sản xuất riêng lẻ mà thường được kết hợp trong một loại vắc xin ba trong một, gọi là vắc xin MMR II, nhằm phòng ngừa ba bệnh là sởi, quai bị và Rubella. Đây là phương pháp phổ biến nhất để phòng ngừa quai bị. Tuy nhiên, một số quốc gia hoặc khu vực có thể cung cấp vắc xin quai bị đơn lẻ, nhưng không phổ biến. Trong hầu hết các chương trình tiêm chủng, vắc xin MMR II được khuyến nghị để bảo vệ sức khỏe khỏi cả ba căn bệnh. Tại một số nước, ngoài loại MMR (sởi - quai bị - rubella), người ta còn sử dụng vắc xin phối hợp MMRV (sởi - quai bị - rubella - thủy đậu) cho trẻ nhỏ. Vắc xin MMRV cũng chứa virus sống giảm độc lực, giúp ngăn ngừa cùng lúc 4 bệnh truyền nhiễm phổ biến. Tỷ lệ tiêm chủng cao trong cộng đồng giúp duy trì “miễn dịch cộng đồng”, giảm khả năng bùng phát dịch. Giới chuyên gia ước tính cần đạt khoảng trên 85% dân số được tiêm phòng quai bị đầy đủ thì mới đủ để hạn chế nguy cơ bùng phát dịch. 

Hy vọng rằng bài viết này đã giúp bạn trả lời câu hỏi có vắc xin quai bị riêng không. Nhìn chung, việc tiêm phòng quai bị không chỉ bảo vệ cá nhân mà còn góp phần ngăn chặn sự lây lan của các bệnh nguy hiểm trong cộng đồng. Vì vậy, nếu bạn có con nhỏ, là phụ nữ chuẩn bị mang thai, hoặc là nam giới chưa từng tiêm vắc xin quai bị, hãy đến các cơ sở y tế uy tín để tiêm phòng và bảo vệ sức khỏe lâu dài cho mình và những người xung quanh.

Hiện nay, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu tự hào là đơn vị hàng đầu cung cấp dịch vụ tiêm chủng chất lượng, với vắc xin được nhập khẩu chính hãng từ các nhà sản xuất uy tín trên thế giới. Khi đến tiêm chủng tại Long Châu, khách hàng sẽ được khám sàng lọc bởi bác sĩ, tư vấn gói vắc xin phù hợp, theo dõi trong và sau khi tiêm để đảm bảo an toàn.

Xem thêm: 

Tiêm vắc xin quai bị rồi có bị nữa không? 

Có nên tiêm phòng quai bị cho trẻ không?