Dấu hiệu trước khi đột quỵ: Nhận biết và xử trí kịp thời để giảm thiểu tổn thương não

Đột quỵ là tình trạng cấp cứu y tế nghiêm trọng, có thể gây tàn tật vĩnh viễn hoặc nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, một số trường hợp cơ thể thường phát ra những tín hiệu cảnh báo trước khi xảy ra tai biến. Nhận biết sớm các dấu hiệu trước khi đột quỵ sẽ giúp can thiệp kịp thời, giảm nguy cơ tổn thương não và tăng khả năng phục hồi.

Các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ sớm

Các dấu hiệu cảnh báo đột quỵ thường xuất hiện đột ngột, nhưng nếu chú ý, chúng ta hoàn toàn có thể nhận ra kịp thời.

Nhận biết dấu hiệu trước khi đột quỵ bằng FAST

FAST đột quỵ (Face, Arm, Speech, Time) là công cụ đơn giản nhưng hiệu quả, giúp mọi người nhanh chóng phát hiện dấu hiệu trước đột quỵ. FAST bao gồm:

• F (Face - Mặt): Một bên mặt bị méo hoặc lệch hẳn sang một bên, dễ nhận thấy khi bệnh nhân cười, một bên khóe miệng sẽ xệ xuống hoặc không thể cử động bình thường.
• A (Arm - Tay): Tay hoặc chân bị tê, yếu hoặc liệt đột ngột, thường xảy ra ở một bên cơ thể. Cách kiểm tra đơn giản là yêu cầu bệnh nhân giơ cả hai tay lên, nếu một tay rũ xuống hoặc không thể nâng lên có thể là dấu hiệu cảnh báo đột quỵ.
• S (Speech - Ngôn ngữ): Bệnh nhân có thể nói ngọng, nói lắp, hoặc thậm chí không thể phát âm được từ nào. Rối loạn ngôn ngữ là dấu hiệu thường gặp khi đột quỵ ảnh hưởng đến bán cầu não chi phối ngôn ngữ.
• T (Time - Thời gian): Khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, cần gọi cấp cứu ngay lập tức. Thời gian là yếu tố quyết định, việc chần chừ có thể làm giảm khả năng hồi phục và tăng nguy cơ di chứng nặng nề.

Các dấu hiệu khác ít phổ biến hơn nhưng vẫn cần chú ý

Ngoài các dấu hiệu điển hình theo phương pháp FAST, một số triệu chứng ít gặp hơn nhưng vẫn quan trọng như:

• Đau đầu dữ dội: Một cơn đau đầu đột ngột, dữ dội gợi ý khả năng chảy máu dưới nhện hoặc xuất huyết não và cần xử trí cấp cứu. Nó có thể kèm buồn nôn hoặc nôn mửa do tác động lên trung tâm điều hòa nôn ở hành não.
• Hoa mắt, chóng mặt và mất thăng bằng: Nếu xuất hiện đột ngột kèm theo yếu nửa người, rối loạn ngôn ngữ hoặc mất thị lực, cần nghĩ tới đột quỵ vùng sau (tiền đình - tiểu não).
• Mất thị lực: Mất thị lực đột ngột có thể do tắc động mạch võng mạc (thường mất thị lực một bên) hoặc do tổn thương vỏ não thị giác (cả hai mắt).
• Mệt mỏi và buồn ngủ quá mức: Giảm ý thức, buồn ngủ quá mức hoặc khó giữ tỉnh táo có thể thấy trong các đột quỵ lớn hoặc tổn thương thân não. Nhưng cần lưu ý triệu chứng này rất không đặc hiệu và cần được phân biệt với các nguyên nhân khác.
• Thở gấp, khó thở: Khó thở hoặc rối loạn hô hấp có thể xuất hiện trong đột quỵ nặng (ví dụ tổn thương thân não) hoặc do biến chứng như sặc/viêm phổi, hoặc do bệnh tim kèm theo.

Cách xử trí khi nhận thấy dấu hiệu cảnh báo đột quỵ

Khi xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ, cần thực hiện các bước sau đây càng sớm càng tốt để quá trình điều trị được hiệu quả và hạn chế di chứng:

Gọi cấp cứu ngay lập tức

Ngay khi phát hiện bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ đột quỵ nào, hãy gọi số điện thoại cấp cứu (115) mà không chần chừ. Không tự ý lái xe đưa bệnh nhân đến bệnh viện, vì đội ngũ cấp cứu chuyên nghiệp có thể hỗ trợ xử lý kịp thời trên đường. Chỉ nên di chuyển người bệnh nếu khu vực xung quanh không an toàn.

Trong trường hợp bệnh nhân nôn ói hoặc mất ý thức, hãy đặt bệnh nhân ở tư thế nằm nghiêng an toàn để tránh hít sặc và theo dõi hô hấp. Ghi lại thời điểm xuất hiện triệu chứng đầu tiên, vì đây là thông tin quan trọng để xác định thời gian vàng trong điều trị đột quỵ.

Không tự ý dùng thuốc hoặc chờ đợi

Không tự ý cho người nghi ngờ đột quỵ uống thuốc (kháng đông, aspirin, thuốc hạ huyết áp, giảm đau) khi chưa được hướng dẫn y tế. Việc chờ đợi hoặc tự dùng thuốc có thể làm tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn, khiến tổn thương não lan rộng và giảm khả năng hồi phục.

Theo dõi các dấu hiệu kèm theo

Trong lúc chờ đội cấp cứu đến, cần theo dõi nhịp tim, nhịp thở và mức độ tỉnh táo của bệnh nhân. Hãy ghi lại các triệu chứng bổ sung như co giật, nôn mửa, mất thị lực hay khó thở nếu có để cung cấp thông tin chính xác cho nhân viên y tế. Những thông tin này giúp họ chẩn đoán nhanh và lựa chọn phương pháp điều trị hiệu quả nhất.

Đối tượng cần đặc biệt lưu ý khi có dấu hiệu đột quỵ

Một số nhóm đối tượng cần đặc biệt chú ý các dấu hiệu trước khi đột quỵ vì nguy cơ gặp tai biến mạch máu não ở họ cao hơn so với người bình thường.

Người lớn tuổi

Tuổi tác là một trong những yếu tố nguy cơ đột quỵ cần lưu ý. Nguy cơ đột quỵ tăng theo tuổi tác do sự lão hóa của mạch máu, giảm độ đàn hồi, hình thành mảng xơ vữa và tăng khả năng tắc nghẽn hoặc vỡ mạch máu. Do đó, người cao tuổi cần đặc biệt lưu ý các dấu hiệu cảnh báo như yếu tay chân, nói lắp hay mất thăng bằng.

Người có tiền sử bệnh tim mạch

Những người mắc tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim (rung nhĩ) hoặc xơ vữa động mạch có nguy cơ hình thành huyết khối và gây tắc mạch máu não. Sự rối loạn chức năng tim hoặc mạch máu làm máu khó lưu thông, từ đó dễ dẫn đến thiếu máu cục bộ não.

Người bị tiểu đường

Tiểu đường không được kiểm soát tốt gây tổn thương nội mô mạch máu, làm tăng nguy cơ xơ vữa động mạch và đột quỵ. Đường huyết cao liên tục làm suy giảm chức năng tuần hoàn não và tăng khả năng hình thành cục máu đông. Vì vậy, đây cũng là nhóm đối tượng cần cảnh giác cao độ với dấu hiệu trước khi đột quỵ.

Người béo phì, ít vận động

Người béo phì và ít vận động có nguy cơ đột quỵ cao do thường kèm theo các yếu tố nguy cơ tim mạch như tăng huyết áp, đái tháo đường và rối loạn mỡ máu. Lối sống ít vận động khiến tuần hoàn máu kém linh hoạt, dễ dẫn đến hình thành cục máu đông và xơ vữa động mạch. Đồng thời, thừa cân làm tim phải hoạt động quá mức để bơm máu, lâu dài gây tổn thương mạch máu não.

Người nghiện thuốc lá, rượu bia

Nicotin và các chất độc trong thuốc lá, cùng với rượu bia, gây tổn thương thành mạch máu, tăng huyết áp và hình thành mảng xơ vữa. Những yếu tố này làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và đột quỵ.

Nhận biết các dấu hiệu trước khi đột quỵ giúp người bệnh được can thiệp y tế kịp thời, hạn chế tổn thương não và giảm nguy cơ tử vong. Việc phát hiện sớm còn góp phần giảm thiểu các di chứng nặng nề như liệt, rối loạn ngôn ngữ hay suy giảm trí nhớ.