Cảnh báo đợt cấp COPD: Khi bệnh tái phát nguy hiểm và cách xử lý

Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là bệnh hô hấp mạn tính, tiến triển và không hồi phục hoàn toàn. Bệnh gây khó thở kéo dài, ảnh hưởng chất lượng sống và nếu không kiểm soát tốt có thể đe dọa tính mạng. Đặc biệt, người bệnh dễ gặp các đợt cấp, tức là giai đoạn triệu chứng đột ngột trầm trọng hơn cần xử trí kịp thời để hạn chế biến chứng.

Đợt cấp COPD là gì?

Đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) là tình trạng các triệu chứng hô hấp như ho, khó thở, khạc đờm… trở nên trầm trọng hơn một cách đột ngột so với mức độ thường ngày và kéo dài ít nhất vài ngày. Tình trạng này thường cần được theo dõi sát sao và điều chỉnh phác đồ điều trị để kiểm soát triệu chứng hiệu quả hơn.

Trong đợt cấp, phản ứng viêm cấp tính tại đường hô hấp có thể diễn tiến nhanh chóng, làm tăng số lượng và thay đổi đặc điểm của đờm (ví dụ: Trở nên đục, màu vàng hoặc xanh), đồng thời làm nặng thêm tình trạng khó thở và nguy cơ suy hô hấp nếu không được xử trí kịp thời.

Đợt cấp COPD là sự xấu đi đột ngột của các triệu chứng hô hấp vượt quá mức dao động hằng ngày và thường cần thay đổi điều trị, có thể dẫn đến suy hô hấp nếu không được xử lý kịp thời. Bệnh nhân khó thở, ho nặng hơn, tăng thể tích đờm hoặc đờm mủ, kèm theo giảm oxy máu và tăng CO2 máu.

Các vi khuẩn thường gặp bao gồm Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis. Ở những bệnh nhân COPD nặng hoặc có yếu tố nguy cơ sử dụng kháng sinh nhiều lần, có thể gặp Pseudomonas aeruginosa. Ngoài ra, vi khuẩn không điển hình như Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae cũng có thể tham gia trong một số đợt cấp. Haemophilus influenzae có thể có chủng sản xuất β‑lactamase, làm giảm hiệu quả của một số kháng sinh penicillin đơn thuần.

Mục tiêu điều trị đợt cấp là để người bệnh hồi phục lại trạng thái ổn định. COPD là bệnh lý mạn tính tiến triển, không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát để hạn chế tiến triển và giảm đợt cấp.

Đợt cấp COPD ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe người bệnh?

Mỗi đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) đều có thể làm trầm trọng thêm tổn thương tại phổi, góp phần đẩy nhanh tiến trình suy giảm chức năng hô hấp. Tình trạng này không chỉ làm giảm đáng kể chất lượng cuộc sống mà còn làm tăng nguy cơ nhập viện, tàn phế và tử vong ở người bệnh.

Trong giai đoạn đợt cấp, người bệnh thường trải qua các triệu chứng nghiêm trọng như khó thở tăng dần, mệt mỏi toàn thân, chán ăn và sụt cân nhanh chóng. Các yếu tố này gây ảnh hưởng lớn đến thể trạng và tâm lý, khiến người bệnh dễ rơi vào trạng thái suy kiệt, căng thẳng, thậm chí trầm cảm.

Ngoài ra, đợt cấp làm tăng nguy cơ xuất hiện các biến chứng nặng như viêm phổi, suy hô hấp cấp, tràn khí màng phổi và nhiễm trùng tái phát, đặc biệt ở những bệnh nhân có bệnh nền đi kèm hoặc kiểm soát bệnh chưa hiệu quả.

Nguyên nhân gây ra đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Đợt cấp COPD có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của bệnh, nhưng thường gặp hơn ở các giai đoạn trung bình đến nặng (GOLD 3 và 4), đặc biệt ở những bệnh nhân có tiền sử đợt cấp trước đó hoặc kiểm soát bệnh không hiệu quả. Các đợt cấp thường có xu hướng tái phát, làm tăng nguy cơ nhập viện và tiến triển nặng hơn.

Đợt cấp COPD có thể xuất hiện ở mọi giai đoạn bệnh, nhưng thường gặp hơn ở giai đoạn trung bình đến nặng (GOLD 3 và 4), đặc biệt ở bệnh nhân có tiền sử đợt cấp hoặc kiểm soát bệnh kém. Các đợt cấp có xu hướng tái phát, làm tăng nguy cơ nhập viện và đẩy nhanh tiến triển bệnh.

Nhiễm trùng đường hô hấp là nguyên nhân phổ biến nhất, bao gồm cả vi khuẩn (Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, Moraxella catarrhalis, và Pseudomonas aeruginosa ở bệnh nhân nặng) và virus (cúm, rhinovirus, các virus hô hấp khác). Tỷ lệ vi khuẩn và virus thay đổi tùy khu vực và cá thể.

Bên cạnh đó, các yếu tố không nhiễm trùng như ô nhiễm không khí, khói thuốc, hóa chất công nghiệp, thay đổi thời tiết, và việc không tuân thủ điều trị cũng có thể làm khởi phát đợt cấp.

Ngoài ra, ở bệnh nhân COPD nặng, sử dụng liều cao thuốc an thần nhóm benzodiazepin có thể làm trầm trọng thêm tình trạng suy hô hấp, dù không phải là nguyên nhân khởi phát phổ biến.

Đợt cấp COPD ảnh hưởng như thế nào đến sức khỏe người bệnh?

Bệnh COPD xấu đi sẽ khiến bệnh tiến triển nhanh và nặng hơn. Nó làm giảm chức năng hô hấp của bệnh nhân, từ đó làm giảm chất lượng cuộc sống, tăng nguy cơ tử vong, tàn phế...

Trong mỗi đợt cấp, người bệnh phải có tinh thần rất lớn mới vượt qua được. Lúc này, sức khỏe của bệnh nhân sẽ bị giảm sút nghiêm trọng, cảm thấy mệt mỏi, chán ăn, khó thở, sút cân.

Bên cạnh đó, người bệnh dễ gặp các biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, tràn khí màng phổi… Người bệnh nặng dễ bị trầm cảm, lo lắng.

Triệu chứng sớm của đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Các triệu chứng trong đợt cấp COPD thường tương tự với triệu chứng của giai đoạn ổn định nhưng có mức độ trầm trọng hơn và tiến triển nhanh chóng. Những thay đổi này có thể báo hiệu một đợt cấp sắp xảy ra, đặc biệt khi vượt quá mức dao động hằng ngày.

Triệu chứng hô hấp bao gồm:

• Ho tăng dần về tần suất và cường độ.
• Khó thở nặng lên, đặc biệt khi gắng sức hoặc ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Tăng tiết đờm, đờm trở nên đặc, có màu vàng hoặc xanh (gợi ý bội nhiễm vi khuẩn).

Triệu chứng toàn thân và dấu hiệu nặng:

• Nhịp tim nhanh, sốt nhẹ hoặc sốt cao.
• Đau ngực không đặc hiệu.
• Rối loạn tri giác như lú lẫn, buồn ngủ.
• Mất ngủ, mệt mỏi kéo dài, suy kiệt.
• Dấu hiệu thiếu oxy như môi và đầu chi tím tái, vã mồ hôi.
• Trong trường hợp nặng, có thể tiến triển thành suy hô hấp cấp.

Nguyên tắc và cách xử trí ban đầu đợt cấp COPD

Nguyên tắc điều trị:

• Cải thiện trao đổi khí, đảm bảo oxy máu ở mức an toàn.
• Giảm co thắt phế quản và kháng lực đường thở.
• Kiểm soát và điều trị nguyên nhân (như nhiễm trùng).
• Duy trì thông khí phế nang hiệu quả, giảm nguy cơ suy hô hấp.
• Phòng ngừa biến chứng và hỗ trợ điều trị bệnh đi kèm.

Xử trí ban đầu bao gồm:

Oxy liệu pháp:

• Chỉ định khi SpO₂ < 90%, với mục tiêu duy trì độ bão hòa oxy trong khoảng 88 - 92%.
• Cần theo dõi khí máu động mạch để tránh giữ CO₂ (hypercapnia), đặc biệt ở bệnh nhân COPD mạn tính.

Thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh:

• Sử dụng thuốc chủ vận β₂ giao cảm tác dụng nhanh dạng hít (salbutamol, fenoterol...).
• Có thể phối hợp với thuốc kháng cholinergic tác dụng ngắn (ipratropium bromide).
• Dạng xịt định liều (MDI) với buồng đệm hoặc khí dung là hai đường dùng chính.

Các biện pháp hỗ trợ khác:

• Hút đờm khi cần để làm thông thoáng đường thở.
• Cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân và kháng sinh nếu có dấu hiệu bội nhiễm (sẽ được trình bày chi tiết ở phần tiếp theo).

Sử dụng kháng sinh và hỗ trợ hô hấp trong đợt cấp COPD có bội nhiễm

Khi đợt cấp COPD có dấu hiệu bội nhiễm (tăng khó thở, đờm đặc đổi màu, sốt), cần dùng kháng sinh phù hợp với mức độ nặng và nguy cơ vi khuẩn đề kháng. Trường hợp nhẹ có thể dùng aminopenicillin ± ức chế β-lactamase, macrolide hoặc tetracycline; trường hợp nặng cần kháng sinh phổ rộng theo chỉ định chuyên khoa.

Nếu có suy hô hấp tiến triển, ưu tiên thông khí không xâm nhập (NIV); nếu thất bại hoặc có rối loạn ý thức, cần thở máy xâm nhập. Việc điều trị cần cá thể hóa và theo dõi sát bởi bác sĩ chuyên khoa.

Phòng ngừa hiệu quả đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

Việc phòng ngừa đợt cấp đóng vai trò then chốt trong quản lý bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, góp phần làm chậm tiến triển bệnh, cải thiện chất lượng sống và giảm nguy cơ nhập viện. Một số biện pháp dự phòng hiệu quả bao gồm:

• Tuân thủ đúng phác đồ điều trị, đặc biệt là sử dụng thuốc hít đúng liều, đúng cách và không tự ý ngưng thuốc.
• Tránh tiếp xúc với khói thuốc lá, ô nhiễm không khí và các chất kích thích đường hô hấp.
• Phòng ngừa nhiễm trùng bằng cách tiêm vắc-xin cúm, phế cầu và tránh tiếp xúc với người mắc bệnh hô hấp cấp.
• Duy trì lối sống lành mạnh: Ngủ đủ, vận động phù hợp, dinh dưỡng hợp lý.
• Uống đủ nước (nếu không có chống chỉ định) để hỗ trợ làm loãng đờm và dễ khạc đờm.
• Thực hiện đồng bộ các biện pháp trên giúp kiểm soát tốt bệnh, giảm nguy cơ đợt cấp và cải thiện chất lượng sống.

Việc duy trì các biện pháp phòng ngừa trên một cách nhất quán có thể làm giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các đợt cấp, từ đó cải thiện tiên lượng và hạn chế biến chứng lâu dài cho người bệnh COPD.

Đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) luôn tiềm ẩn nguy cơ diễn biến nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và tiên lượng của người bệnh. Bệnh có thể tái phát nhanh chóng và khó lường, làm gia tăng gánh nặng điều trị nếu không được kiểm soát hiệu quả. Do đó, việc tuân thủ đầy đủ các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát đợt cấp là vô cùng cần thiết nhằm giảm thiểu nguy cơ biến chứng và cải thiện chất lượng sống. Đồng thời, cần đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển các liệu pháp điều trị mới có khả năng làm chậm tiến triển bệnh, cải thiện chức năng hô hấp và nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh lý COPD.