Lưỡi có cấu tạo như thế nào? Một số bệnh lý thường gặp ở lưỡi

Lưỡi đóng vai trò quan trọng trong việc phát âm nhờ sự linh hoạt của nó, thêm vào đó giúp cảm nhận được các vị cơ bản hỗ trợ cho việc ăn uống được ngon miệng hơn. Bài viết dưới đây giúp cung cấp rõ hơn các thông tin về cấu tạo cũng như chức năng của lưỡi đối với cuộc sống hằng ngày.

Cấu tạo của lưỡi ở người

​​Lưỡi ở người đóng vai trò quan trọng trong quá trình ăn uống, nói chuyện và nhiều hoạt động khác. Được đặt tại vị trí trung tâm của miệng, lưỡi nằm giữa hai hàm răng và phía dưới nền miệng. Phần sau của lưỡi neo vào một xương đặc biệt, gọi là xương móng, đặt ở phía dưới cổ. Mặt lưng của lưỡi có một rãnh hình chữ V, được biết đến là rãnh tận cùng, tạo nên hình dạng đặc trưng. Đỉnh của chữ V có một hố nhỏ được gọi là lỗ tịt, là di tích của ống giáp từ thời kỳ phôi thai.

Phanh lưỡi, một phần giữ mặt trước của lưỡi, nối lưỡi với đáy miệng, giúp duy trì sự ổn định và linh hoạt. Lưỡi neo vào xương móng hình chữ U ở cổ, tạo ra sự kết nối chặt chẽ giữa lưỡi và cổ. Trong khi không hoạt động, lưỡi thường nằm gọn trong miệng và đặt đầu lưỡi tựa vào răng trước.

Tính linh hoạt của lưỡi đến từ sự phối hợp của các cơ ngang dọc trong lưỡi, cổ và hàm. Lưỡi giúp trong quá trình nhai thức ăn, nuốt, và tạo ra các âm thanh khi nói. Nó cũng chứa nhiều nốt gai nhú và chồi vị giác, tạo ra kết cấu thô ráp cho lưỡi và giúp chúng ta cảm nhận vị giác từ thức ăn. Vị trí chiến lược của lưỡi trong miệng là chìa khóa cho nhiều chức năng quan trọng của nó trong cuộc sống hàng ngày.

Chức năng của lưỡi là gì?

Lưỡi đóng vai trò cơ quan vị giác quan trọng trong khoang miệng, thực hiện nhiệm vụ nhai, nuốt thức ăn và giúp con người nói chuyện, tạo nên các thanh âm trong giao tiếp. Đầu lưỡi có khả năng chuyển động linh hoạt nhờ sự phối hợp của các cơ ngang và dọc trong lưỡi, cổ và hàm. Khi không hoạt động, lưỡi tự nằm gọn trong miệng và đầu lưỡi tựa vào răng trước.

Một chức năng cơ bản khác của lưỡi là lưỡi còn đóng vai trò trong quá trình nêm nếm, cảm nhận vị giác, có khả năng phân biệt 4 loại vị chính là chua, ngọt, mặn, đắng, và thêm vào đó là vị umami khi nếm glutamate trong bột ngọt. Cay và chát không được xem là một vị, và cảm giác cay chủ yếu được cảm nhận bởi mũi hơn là lưỡi, trong khi chát chỉ là cảm giác của niêm mạc bị săn và tình trạng se nước bọt.

Lưỡi cũng là nơi có nhiều dây thần kinh, giúp cảm nhận và truyền tín hiệu vị giác đến não. Mặc dù thông thường được cho là lưỡi được chia thành "bản đồ vị giác" với các khu vực nhất định cảm nhận các vị khác nhau, nhưng thực tế là hình ảnh này có thể không chính xác do hầu hết các phần của lưỡi đều có khả năng cảm nhận tất cả các vị.

Trong trường hợp cảm lạnh, sốt hoặc vấn đề đường tiêu hóa, hạt gai vị giác trên lưỡi có thể bị bao phủ và không kích hoạt, dẫn đến việc lưỡi không cảm nhận đúng vị giác cũng như độ nóng của thức ăn. Điều này có thể làm cho người bệnh trở nên chán ăn và cảm thấy thất vọng với hương vị thức ăn. Hơn nữa, dây thần kinh ở lưỡi cũng chứa các nhánh cảm nhận xúc giác, nhiệt độ và cảm nhận cơ vận động.

Màu sắc ở lưỡi nói lên điều gì?

Lưỡi khỏe mạnh thường có màu hồng, ẩm và có màng trắng nhẹ. Khi lưỡi có sự thay đổi về màu sắc có thể là dấu hiệu về việc sức khỏe có vấn đề hoặc thiếu một số chất dinh dưỡng. Lưỡi trắng có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề sức khỏe, bao gồm:

• Bệnh bạch cầu: Gây mảng trắng bên trong miệng, bao gồm lưỡi, do sự phát triển quá mức của tế bào trong miệng. Mặc dù bệnh bạch cầu không nguy hiểm, nhưng có thể dẫn đến ung thư. Người nghiện thuốc lá hoặc thuốc lào có nguy cơ cao mắc bệnh bạch cầu.
• Nấm lưỡi (tưa miệng): Gây mảng trắng giống phô mai trên lưỡi. Thường xuyên xuất hiện ở trẻ sơ sinh, người cao tuổi, và những người đeo răng giả. Có thể phát triển mạnh sau khi sử dụng kháng sinh.
• Bệnh lichen phẳng vùng miệng: Tạo mạng lưới đường trắng giống sợi ren trên lưỡi. Không gây nguy hiểm, nhưng nguyên nhân chính vẫn chưa được xác định.
• Lưỡi đỏ hoặc màu dâu tây: Có thể xuất hiện do thiếu hụt acid folic và vitamin B12, hoặc do tình trạng lưỡi địa lý. Sốt ban đỏ và bệnh Kawasaki cũng có thể làm lưỡi chuyển sang màu đỏ.
• Lưỡi lông đen: Mặc không phổ biến, nếu xuất hiện, có thể do thiếu vệ sinh răng miệng, sử dụng kháng sinh, điều trị hóa trị, hoặc mắc bệnh đái tháo đường.
• Lưỡi sưng đau: Nguyên nhân có thể bao gồm chấn thương, thói quen hút thuốc lá, loét miệng, hội chứng miệng bỏng rát, hay các vấn đề sức khỏe như bệnh đái tháo đường hoặc thiếu máu. Cần kiểm tra nếu có khối u không biến mất trong 2 tuần.

Một số bệnh lý thường gặp ở lưỡi

Lưỡi đau rát hay đổi màu có thể là dấu hiệu của một số thay đổi trong cơ thể người hay dấu hiệu mắc bệnh. Dưới đây là một số bệnh lý về lưỡi thường hay gặp phải:

Bạch cầu miệng

Xuất hiện mảng trắng xuất hiện trên lưỡi, có thể được cạo ra dễ dàng. Thông thường là lành tính, nhưng cần kiểm tra để đảm bảo không phát triển thành ung thư miệng.

Lông lưỡi

Tình trạng những nhú gai của lưỡi mọc quá mức, tạo bề mặt lưỡi có màu trắng hoặc đen. Cách điều trị phổ biến là cạo bỏ u nhú để khắc phục tình trạng vô hại này.

Bệnh tưa lưỡi (nấm Candida)

Mô tả: Gây ra bởi nấm men Candida albicans mọc trên miệng và lưỡi, phổ biến ở người sử dụng steroid, có hệ thống miễn dịch kém, trẻ em và người già.

Chẩn đoán và điều trị: Dựa vào triệu chứng và xác định bằng một số xét nghiệm chẩn đoán. Điều trị chủ yếu là sử dụng một số loại thuốc chống nấm và kèm theo thực hiện vệ sinh miệng kỹ lưỡng.

Ung thư miệng

Ung thư miệng là tình trạng xuất hiện khối u hoặc vết loét trên lưỡi thời gian dài, thường xuất hiện ở người hút thuốc và uống rượu. Để chẩn đoán ung thư miệng cần thực hiện sinh thiết được sử dụng để kiểm tra. Điều trị bao gồm phẫu thuật, hóa trị, và bức xạ.

Lưỡi to (Macroglossia)

Lưỡi phì đại do nhiều nguyên nhân như bẩm sinh, viêm, chấn thương, ung thư và rối loạn chuyển hóa. Để điều trị được bệnh lý này cần chẩn đoán và phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể, có thể yêu cầu phẫu thuật hoặc điều trị căn bệnh gốc.

Lưỡi bản đồ

Triệu chứng thường gặp của bệnh lưỡi bản đồ là lưỡi xuất hiện đốm to, màu đậm, giống như bản đồ địa lý. Thông thường tình trạng vô hại không gây khó chịu gì trong sinh hoạt bình thường. Vì vậy đa số không yêu cầu điều trị đặc biệt, nhưng cần theo dõi để đảm bảo không có biến đổi lớn.

Hội chứng rát miệng lưỡi

Triệu chứng thường gặp là lưỡi cảm thấy bỏng, rát, có mùi vị hoặc cảm giác kỳ lạ. Tương đối vô hại, có thể xuất phát từ vấn đề thần kinh nhẹ, không yêu cầu điều trị đặc biệt.

Viêm teo lưỡi

Viêm teo lưỡi làm thay đổi bề mặt và cấu trúc lưỡi, mất đi sự mấp mô và trở nên mịn màng. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này có thể do thiếu máu hoặc thiếu vitamin B, khi tìm hiểu được nguyên nhân thì dựa vào để điều trị phù hợp.

Loét miệng/nhiệt miệng

Đây là một tình trạng khá phổ biến và thường gặp ở hầu hết mọi người, khi lưỡi xuất hiện vết loét nhỏ và đau đớn trên lưỡi hoặc miệng. Trước hết cần phân biệt với loét do virus herpes. Nhiệt miệng hay loét miệng thông thường không truyền nhiễm và không yêu cầu điều trị đặc biệt, chủ yếu điều chỉnh về ăn uống hạn chế rượu bia, đồ nóng, dầu mỡ và vệ sinh sạch sẽ khoang miệng.

Viêm miệng Herpes

Bệnh lý này do loại virus herpes gây ra những vết loét lạnh trên lưỡi. Được kiểm tra bằng các xét nghiệm và thường yêu cầu điều trị bằng thuốc chống virus.

Lichen phẳng vùng miệng

Là tình trạng vô hại ảnh hưởng đến da hoặc miệng, nguyên nhân chưa rõ, không yêu cầu điều trị đặc biệt, chỉ cần theo dõi.

Cách chăm sóc vùng lưỡi

Vệ sinh lưỡi đúng cách là một phần quan trọng của chăm sóc khoang miệng và có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh lý miệng và hô hấp. Dưới đây là một số hướng dẫn về cách vệ sinh lưỡi một cách hiệu quả:

• Chải răng đúng cách: Sử dụng bàn chải răng có đầu mềm để tránh làm tổn thương niêm mạc lưỡi. Di chuyển bàn chải theo hình dạng "v", từ phía sau lưỡi về phía trước để loại bỏ mảng bám.
• Chải lưỡi hàng ngày: Sử dụng bàn chải lưỡi hoặc cọ lưỡi để làm sạch lưỡi. Có thể chọn bàn chải có mặt lược sau đầu chải để loại bỏ mảng bám hiệu quả hơn. Bắt đầu từ phía sau lưỡi và chải nhẹ nhàng hướng về phía trước.
• Sử dụng nước súc miệng: Dùng nước súc miệng chứa chất chống khuẩn để làm sạch khu vực giữa răng và lưỡi. Nước súc miệng cũng có thể giúp giảm vi khuẩn gây mùi hôi miệng và cung cấp hơi thở tươi mát.
• Thay đổi bàn chải đúng cách: Thay bàn chải răng mỗi 3-4 tháng hoặc khi lông bàn chải bắt đầu mất đàn hồi. Bạn cũng nên thay bàn chải sau khi đã khỏi bệnh nhiễm trùng hoặc bệnh lý lưỡi để tránh tái nhiễm.
• Tránh dùng lưỡi để chải răng: Tránh sử dụng lưỡi để chải răng vì điều này có thể làm tổn thương niêm mạc lưỡi và gây nôn mửa.
• Uống đủ nước: Giữ cơ thể đủ nước giúp duy trì sự ẩm cho miệng, giảm khả năng hình thành mảng bám và vi khuẩn.
• Chế độ ăn uống sức khỏe: Ăn uống cân đối, giàu vitamin và khoáng chất giúp hỗ trợ sức khỏe toàn diện, bao gồm cả miệng và lưỡi.

Lưỡi không chỉ đóng vai trò quan trọng trong quá trình tiêu thụ thức ăn và nói chuyện, mà còn là một phần quan trọng của hệ thống miệng và hệ thống tiêu hóa. Việc duy trì tình trạng ổn định và vệ của lưỡi đòi hỏi sự chăm sóc và quan tâm. Khi có bất kỳ thay đổi nào ở trên lưỡi về màu sắc hoặc sưng tấy, đau rát, nên đến gặp bác sĩ để nhận được lời khuyên và điều trị sớm nhất.