Nhận biết dấu hiệu trẻ tự kỷ theo từng độ tuổi

Trẻ tự kỷ là những trẻ em bị rối loạn phổ tự kỷ thường có hạn chế trong hành vi, tương tác, giao tiếp xã hội. Điều này sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình học tập và hòa nhập cộng đồng của trẻ khi lớn lên. Càng nhận biết sớm các dấu hiệu trẻ tự kỷ, trẻ càng có nhiều cơ hội để khắc phục hạn chế, giảm bớt khó khăn trong cuộc sống sau này.

Có thể phát hiện dấu hiệu trẻ tự kỷ từ khi nào?

Rối loạn phổ tự kỷ thường bắt đầu từ trước 3 tuổi và kéo dài suốt đời người. Các triệu chứng sẽ cải thiện theo thời gian nhưng không thể mất đi hoàn toàn. Một số trẻ tự kỷ biểu hiện các vấn đề bất thường ngay trong những tháng đầu đời. Một số khác lại biểu hiện triệu chứng cho đến khi trẻ 2 tuổi hoặc muộn hơn. Lại có một số trẻ phát triển hoàn toàn bình thường đến khoảng 24 tháng tuổi, sau đó, việc học hỏi các kỹ năng mới bị ngừng lại thậm chí các kỹ năng cũ của trẻ bị mất đi.

Theo thống kê, có khoảng 1/3 đến 1/2 cha mẹ có con mắc tự kỷ phát hiện các vấn đề bất thường ở con mình trước sinh nhật đầu tiên và khoảng 80 - 90% phát hiện ra vào thời điểm trẻ 24 tháng tuổi. Ở mỗi giai đoạn phát triển và độ tuổi, biểu hiện rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ sẽ khác nhau. Cha mẹ nhận biết sớm các dấu hiệu trẻ tự kỷ theo từng độ tuổi sẽ giúp con được phát hiện tự kỷ kịp thời. Can thiệp sớm và phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển các kỹ năng giao tiếp và xã hội cần thiết, từ đó, trẻ có chất lượng cuộc sống tốt hơn.

Dấu hiệu trẻ tự kỷ theo từng độ tuổi

Trước khi trẻ nhỏ tròn 3 tuổi, bố mẹ hãy quan sát cẩn thận những dấu hiệu có thể nhận thấy của chứng tự kỷ. Một số bé có thể phát triển bình thường cho đến khi 18 - 24 tháng tuổi và sau đó dừng lại hoặc mất dần những kỹ năng. Các dấu hiệu chung của chứng tự kỷ có thể bao gồm:

• Lặp lại những chuyển động (quay vòng hoặc đu bập bênh);
• Tránh giao tiếp bằng mắt hoặc đụng chạm cơ thể;
• Học nói chậm;
• Lặp đi lặp lại các từ hoặc cụm từ;
• Bực bội vì những thay đổi nhỏ.
• Điều quan trọng bố mẹ cần lưu ý là những dấu hiệu này cũng có thể xảy ra ở trẻ em không bị tự kỷ.

Các dấu hiệu của rối loạn phổ tự kỷ ở trẻ sẽ khác nhau tùy từng độ tuổi bởi khả năng nhận thức và các kỹ năng của trẻ ở từng giai đoạn là khác nhau. Dấu hiệu trẻ tự kỷ nhẹ hoặc nặng cũng sẽ khác nhau ở từng bé. Tuy nhiên, các bậc cha mẹ có thể căn cứ vào một số dấu hiệu điển hình dưới đây:

Dấu hiệu tự kỷ của trẻ dưới 1 tuổi

Trẻ dưới 1 tuổi thường có các dấu hiệu của rối loạn phổ tự kỷ như:

• Thể hiện các mốc phát triển chậm hoặc kém hơn trẻ bình thường như: Trẻ 3 tháng không biết cười, 8 tháng không biết tỏ thái độ sợ hãi nếu đặt trong môi trường lạ.
• Trẻ không thể hiện sự thích thú trên khuôn mặt mặc dù người thân đã dùng mọi cách khác nhau.
• Người thân gọi trẻ bằng tên trẻ không hồi đáp, không quay về hướng phát ra âm thanh hoặc không giật mình khi có tiếng động lớn.
• Trẻ tự kỷ thường không quan đến đến các trò chơi mà trẻ khác thích hay với điều mà trẻ khác thích thú.
• Trẻ không bập bẹ tạo ra những âm thanh khóc, cười khi giận giữ hay thích thú một điều gì đó.
• Trẻ không có cử chỉ, hành động thể hiện mong muốn như đưa tay đòi mẹ bế,…

Dấu hiệu tự kỷ của trẻ trong giai đoạn 1 - 2 tuổi

Trong giai đoạn này, cha mẹ có thể lưu ý các dấu hiệu trẻ tự kỷ như:

• Trẻ không sử dụng cử chỉ như: Chỉ tay vào thứ mình muốn, vẫy tay chào tạm biệt, lắc đầu thể hiện sự không đồng ý.
• Trẻ không để tâm vào những đồ vật thể hiện sự quan tâm đến thế giới quanh trẻ.
• Sau 16 tháng tuổi trẻ không sử dụng các từ đơn hoặc 2 tuổi trẻ không nói được cụm 2 từ.
• Trước đây trẻ có thể bập bẹ nói vài từ hoặc tỏ ra có quan tâm đến mọi người xung quanh nhưng bỗng nhiên đến giai đoạn 1 - 2 tuổi lại ngược lại hoàn toàn. Trẻ phớt lờ mọi thứ xung quanh và chỉ ở trong thế giới riêng của bản thân mình.
• Trẻ không thể bước đi hoặc đi bằng ngón chân.

Dấu hiệu tự kỷ của trẻ trên 2 tuổi

Với trẻ trên 2 tuổi, các biểu hiện của rối loạn phổ tự kỷ khá rõ ràng. Cha mẹ có thể quan sát thấy trẻ có những biểu hiện như:

Biểu hiện về ngôn ngữ

Trẻ phát triển ngôn ngữ chậm hơn các trẻ khác nên sẽ gặp khó khăn khi bày tỏ mong muốn, nhu cầu của bản thân. Một số trẻ tự kỷ hoàn toàn không nói chuyện. Một số trẻ ngôn ngữ có phát triển nhưng lại gặp khó khăn khi trò chuyện với những người khác.

Trẻ tự kỷ cũng có thể có cách nói khác thường với giọng the thé, đều đều hoặc ngắt quãng. Trẻ có thể lặp đi lặp lại một từ hoặc một cụm từ, sử dụng các từ đơn thay cho việc nói một câu dài. Trẻ cũng có thể lặp đi lặp lại cùng một câu hỏi.

Trẻ tự kỷ có thể không hiểu những điều mọi người muốn nói với mình. Trẻ không phản hồi khi được gọi bằng tên hoặc không làm theo chỉ dẫn của người khác. Đôi khi trẻ cũng khóc, cười hoặc tự kỷ hay la hét bất ngờ, không phù hợp với tình huống hiện tại.

Biểu hiện tự kỷ trong hành động

Một dấu hiệu trẻ tự kỷ ở trẻ trên 2 tuổi là hiếm khi trẻ bắt chước hành động của người lớn và không tham gia vào trò chơi đóng vai.

Trẻ thích chơi một mình, không quan tâm đến bạn bè xung quanh, không chia sẻ đồ chơi hay nô đùa cùng trẻ khác.

Trẻ thể hiện những hành vi cứng nhắc như gắn bó với một thói quen nào đó và khó thay đổi hoặc không muốn thay đổi. Khi bị ép thay đổi thói quen, trẻ có thể có cảm giác tuyệt vọng hoặc nổi cơn thịnh nộ.

Trẻ chơi với các đồ chơi hoặc đồ vật thông thường theo một cách khác thường. Ví dụ trẻ thích dành nhiều thời gian sắp xếp đồ chơi theo một thứ tự nhất định, trẻ thích đóng mở cửa nhiều lần hoặc tỏ ra bận rộn với việc quay bánh xe ô tô đồ chơi, bấm nút trên đồ chơi,...

Có những trẻ tự gây thương tích cho bản thân khiến cha mẹ lo lắng.

Trẻ tự kỷ trên 2 tuổi cũng có thể có dấu hiệu nhạy cảm bất thường với tiếng ồn, với mùi, với xúc giác. Biểu hiện thường gặp nhất là chỉ mặc quần áo làm từ chất liệu nhất định, chỉ mặc quần, không mặc áo. Vì nhạy cảm với mùi nên trẻ chỉ ăn một số món nhất định và từ chối nhiều món ăn.

Nhạy cảm quá mức và rối loạn về hành vi

Một số trẻ rối loạn phổ tự kỷ phản ứng chậm hoặc phản ứng quá mức với cảm giác đau hay cảm giác khác. Ví dụ ngay cả khi chấn thương hở trẻ cũng không nhận ra mình bị thương nhưng lại bịt chặt tai và thấy cực kỳ khó chịu với tiếng ồn lớn.

Trẻ tự kỷ có thể sợ hãi khi không cần thiết và không sợ hãi trong lúc người khác sợ hãi. Ví dụ, trẻ sợ chiếc lá rơi, sợ quả bóng bay nhưng lại không sợ độ cao.

Trẻ mắc chứng tự kỷ có biểu hiện rối loạn giấc ngủ, khó ngủ, thường thức giấc vào ban đêm, dậy sớm.

Theo dõi trẻ cha mẹ có thể nhận thấy các vấn đề về hành vi như trẻ không hợp tác, kháng cự dữ dội, hiếu động hoặc hung hăng quá mức,...

Nếu thấy trẻ có dấu hiệu trẻ tự kỷ, cha mẹ cần đưa trẻ đến gặp chuyên gia để được tư vấn. Việc điều trị, can thiệp kịp sớm giúp sẽ hạn chế khó khăn và phát triển thêm các kỹ năng quan trọng trong cuộc sống. Các bác sĩ cũng sẽ tư vấn cho gia đình các giải pháp dạy trẻ tự kỷ phù hợp với từng trẻ.

Xem thêm:

• Bệnh tự kỷ có chữa được không và cách điều trị thế nào?
• Các dấu hiệu trẻ tự kỷ dưới 6 tháng cha mẹ nên nhận biết sớm