Những loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ: Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Thuốc gây tăng kali máu ở trẻ có thể là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng rối loạn điện giải nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ. Vậy những loại thuốc nào có thể gây tăng kali máu ở trẻ và làm thế nào để nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo?

Tăng kali máu ở trẻ là gì?

Tăng kali máu, hay còn gọi là hyperkalemia, là tình trạng mà mức kali trong máu của trẻ vượt quá ngưỡng bình thường. Kali là một khoáng chất quan trọng giúp duy trì hoạt động của các cơ và hệ thần kinh, đặc biệt là đối với chức năng của tim. Tuy nhiên, khi lượng kali trong máu tăng quá cao, nó có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng đối với sức khỏe của trẻ, bao gồm rối loạn nhịp tim và suy giảm chức năng cơ bắp. 

Mức kali máu bình thường ở trẻ dao động trong khoảng từ 3.5 đến 5.5 mmol/L. Khi mức kali vượt quá ngưỡng này, trẻ có thể bắt đầu xuất hiện các triệu chứng bất thường. Tăng kali máu ở trẻ thường xuất phát từ các nguyên nhân như bệnh lý nền về thận, chế độ ăn uống không hợp lý hoặc do tác động của một số loại thuốc. 

Trong một số trường hợp, tình trạng này có thể không có triệu chứng rõ rệt ban đầu, nhưng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, tăng kali máu có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, bao gồm cả ngừng tim.

Những loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ phổ biến nhất

Việc sử dụng thuốc trong điều trị các bệnh lý của trẻ cần được giám sát cẩn thận vì có một số loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ. Dưới đây là những loại thuốc phổ biến nhất có khả năng gây ra tình trạng tăng kali máu ở trẻ mà phụ huynh cần đặc biệt lưu ý.

Thuốc lợi tiểu giữ kali (Potassium-sparing diuretics)

Thuốc lợi tiểu giữ kali là nhóm thuốc thường được sử dụng để điều trị bệnh tăng huyết áp hoặc các tình trạng liên quan đến suy tim. Những loại thuốc này giúp cơ thể loại bỏ muối và nước nhưng giữ lại kali, làm tăng nguy cơ tăng kali máu nếu không được sử dụng đúng liều lượng. 

Các thuốc điển hình trong nhóm này bao gồm spironolactone (Aldactone), eplerenone (Inspra) và amiloride. Khi sử dụng các thuốc này, nồng độ kali trong máu có thể tăng lên do giảm khả năng thải trừ kali qua thận, đặc biệt nếu trẻ có vấn đề về chức năng thận hoặc sử dụng kèm theo các thuốc khác có khả năng tương tác.

Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors)

Thuốc ức chế men chuyển là nhóm thuốc được dùng rộng rãi để điều trị các bệnh tim mạch như cao huyết áp và suy tim, nhưng cũng là một trong các loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ. Các thuốc phổ biến trong nhóm này bao gồm enalapril, lisinopril và captopril.

Cơ chế gây tăng kali máu của ACE inhibitors liên quan đến việc làm giảm hoạt động của hệ renin-angiotensin-aldosterone, dẫn đến giảm thải trừ kali qua thận. Khi trẻ sử dụng nhóm thuốc này, nguy cơ tăng kali máu đặc biệt cao nếu kèm theo các yếu tố nguy cơ khác như bệnh thận hoặc dùng đồng thời với thuốc lợi tiểu giữ kali.

Thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARBs)

Cũng tương tự như nhóm thuốc ức chế men chuyển, các thuốc thuộc nhóm ức chế thụ thể angiotensin II (ARBs) cũng nằm trong danh sách các loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ. Những thuốc phổ biến trong nhóm này bao gồm losartan, valsartan và irbesartan. 

Các thuốc ARBs hoạt động bằng cách ngăn chặn tác dụng của angiotensin II, từ đó giảm tiết aldosterone và làm giảm bài tiết kali qua thận, dẫn đến tăng nồng độ kali trong máu. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ có tiền sử suy thận hoặc các bệnh lý liên quan đến chức năng thận.

Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs)

Thuốc chống viêm không steroid, bao gồm các loại thuốc giảm đau như ibuprofen và naproxen, là những loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ khi được sử dụng ở liều cao hoặc trong thời gian dài. 

NSAIDs ức chế hoạt động của các prostaglandin, làm giảm lưu lượng máu đến thận và làm giảm khả năng thải trừ kali. Điều này có thể dẫn đến tình trạng tăng kali máu, đặc biệt là ở trẻ có tiền sử bệnh thận hoặc đang sử dụng kèm theo các thuốc khác có nguy cơ cao gây tăng kali.

Heparin

Heparin là một thuốc chống đông máu thường được sử dụng trong điều trị các bệnh lý về huyết khối. Mặc dù tác dụng chính của heparin là ngăn ngừa cục máu đông, thuốc này cũng có thể gây ra tình trạng tăng kali máu ở trẻ. 

Nguyên nhân là do heparin có khả năng ức chế hoạt động của aldosterone, hormone giúp thận loại bỏ kali. Khi aldosterone bị ức chế, lượng kali trong máu có thể tăng lên. Tình trạng này thường xuất hiện khi sử dụng heparin trong thời gian dài hoặc ở liều cao.

Một số loại kháng sinh

Một số kháng sinh, đặc biệt là những kháng sinh thuộc nhóm trimethoprim-sulfamethoxazole (Bactrim), cũng thuộc danh sách các loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ. 

Trimethoprim có cơ chế hoạt động tương tự như các thuốc lợi tiểu giữ kali, làm giảm khả năng thải trừ kali qua thận. Do đó, khi sử dụng kháng sinh này, đặc biệt là trong thời gian dài hoặc ở liều cao, trẻ có thể có nguy cơ cao bị tăng kali máu, đặc biệt nếu có các yếu tố nguy cơ khác.

Cách quản lý và phòng ngừa tăng kali máu do thuốc

Để quản lý và phòng ngừa tăng kali máu do thuốc, ba mẹ có thể:

Theo dõi kỹ lưỡng khi sử dụng thuốc có nguy cơ cao

Phụ huynh cần biết rằng có một số loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ như thuốc lợi tiểu giữ kali, thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors) hoặc thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs). Nếu con bạn đang dùng một trong những loại thuốc này, điều quan trọng là phải tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt là về liều lượng và thời gian sử dụng. Ngoài ra, cần thông báo với bác sĩ về bất kỳ tiền sử bệnh lý nào của trẻ, đặc biệt là các vấn đề về thận, vì điều này có thể làm tăng nguy cơ tăng kali máu.

Bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ lưỡng trước khi kê đơn các thuốc có nguy cơ gây tăng kali máu, đặc biệt là ở trẻ có bệnh lý nền. Một số trường hợp bác sĩ có thể điều chỉnh liều lượng hoặc thay đổi sang loại thuốc khác có tác dụng tương tự nhưng ít gây ảnh hưởng đến nồng độ kali trong máu.

Ngoài ra, trẻ em sử dụng các loại thuốc này cần được kiểm tra định kỳ nồng độ kali trong máu. Điều này giúp phát hiện sớm bất kỳ sự gia tăng nào về mức kali, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời.

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý nồng độ kali máu. Một số thực phẩm giàu kali như chuối, cam, khoai tây và rau xanh có thể làm tăng lượng kali trong cơ thể. Vì vậy, nếu các bé đang dùng các loại thuốc gây tăng kali máu ở trẻ, phụ huynh nên hạn chế những thực phẩm này trong chế độ ăn uống hàng ngày của bé.

Theo dõi triệu chứng sớm của tăng kali máu

Một phần quan trọng trong việc phòng ngừa biến chứng là nhận biết các triệu chứng sớm của tăng kali máu. Mặc dù trẻ có thể không biểu hiện rõ ràng trong giai đoạn đầu, nhưng phụ huynh cần đặc biệt chú ý nếu trẻ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng như:

• Yếu cơ;
• Nhịp tim không đều;
• Buồn nôn hoặc nôn mửa;
• Mệt mỏi hoặc suy nhược.

Khi phát hiện bất kỳ triệu chứng nào ở trên, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám ngay để có biện pháp xử lý kịp thời, tránh để tình trạng diễn tiến nghiêm trọng hơn.

Tránh tự ý dùng thuốc

Một trong những cách phòng ngừa tốt nhất là không tự ý sử dụng thuốc gây tăng kali máu ở trẻ mà không có sự chỉ định của bác sĩ. Nhiều phụ huynh có thói quen tự mua thuốc giảm đau hoặc thuốc kháng sinh cho con mà không biết rằng một số loại thuốc có thể gây tăng kali máu. Trước khi cho trẻ dùng bất kỳ loại thuốc nào, phụ huynh nên hỏi ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn.

Thuốc gây tăng kali máu ở trẻ có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc theo dõi kỹ càng khi sử dụng thuốc và đảm bảo trẻ nhận được sự chăm sóc y tế đúng cách là cách tốt nhất để phòng ngừa và kiểm soát tình trạng này. Nếu bạn lo lắng về bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ ngay lập tức để đảm bảo an toàn cho trẻ.