Thuốc nhuận tràng là gì? Tác dụng, cách dùng và những điều cần lưu ý

Tình trạng táo bón ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của hàng triệu người trên toàn thế giới. Việc sử dụng thuốc nhuận tràng tuy đơn giản nhưng lại đòi hỏi sự hiểu biết đúng đắn để đạt hiệu quả và tránh lệ thuộc vào thuốc. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về các loại thuốc nhuận tràng, cách dùng, khi nào nên sử dụng và những lưu ý quan trọng khi dùng thuốc.

Thuốc nhuận tràng là gì?

Thuốc nhuận tràng (hay còn gọi là thuốc xổ) có rất nhiều nhóm khác nhau, mỗi nhóm có cơ chế hoạt động riêng và mang lại hiệu quả khác nhau tùy theo cơ địa từng người. Trong đó, nhóm thuốc nhuận tràng tạo khối, thường có nguồn gốc từ chất xơ được đánh giá là có tác động nhẹ nhàng và an toàn hơn khi sử dụng lâu dài.

Mặc dù thuốc nhuận tràng có thể dễ dàng mua tại nhà thuốc, tuy nhiên, tự ý sử dụng có thể dẫn đến nhiều hệ lụy sức khỏe. Tốt nhất, bạn nên được bác sĩ tư vấn và chỉ định loại thuốc phù hợp nhất với tình trạng táo bón và sức khỏe tổng thể của mình. Dưới đây là các nhóm thuốc nhuận tràng phổ biến và cách chúng hoạt động trong cơ thể:

Việc sử dụng thuốc nhuận tràng dạng uống trong thời gian dài không đúng cách có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng và làm rối loạn cân bằng điện giải trong cơ thể. Điều này có thể dẫn đến các triệu chứng nghiêm trọng như rối loạn nhịp tim, mệt mỏi, lú lẫn, thậm chí co giật nếu không được kiểm soát kịp thời.

Các loại thuốc nhuận tràng phổ biến hiện nay

Thuốc nhuận tràng làm tăng khối lượng phân (chất xơ)

Đây là nhóm thuốc được khuyến nghị hàng đầu trong điều trị táo bón thông thường. Chất xơ giúp tăng thể tích phân và giữ nước, từ đó thúc đẩy hoạt động của ruột kết và hỗ trợ quá trình bài tiết.

Ngoài ra, có thể bổ sung chất xơ qua chế độ ăn với các thực phẩm như rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt hoặc sử dụng các sản phẩm bổ sung không cần kê đơn chứa thành phần như polycarbophil canxi, methylcellulose, psyllium hoặc dextrin từ lúa mì. Tuy nhiên, việc bổ sung chất xơ đột ngột có thể gây ra cảm giác chướng bụng, đầy hơi hoặc đau nhẹ vùng bụng.

Mặt khác, chất xơ còn có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ một số loại thuốc. Vì vậy, nên dùng cách xa thời điểm uống thuốc, trước ít nhất 1 giờ hoặc sau 2 giờ. Người dùng cần uống đủ nước để tránh nguy cơ táo bón nặng hơn hoặc tắc ruột khi bổ sung chất xơ.

Thuốc nhuận tràng bôi trơn

Loại thuốc này hoạt động bằng cách phủ lên thành ruột một lớp dầu mỏng, thường là dầu khoáng, giúp phân di chuyển dễ dàng và tránh bị khô cứng. Thuốc nhuận tràng bôi trơn thường chỉ được dùng trong thời gian ngắn vì nếu sử dụng lâu dài có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ vitamin tan trong chất béo như A, D, E, K và một số loại thuốc điều trị khác. Người dùng cũng nên tránh sử dụng đồng thời thuốc bôi trơn với các loại thuốc khác để giảm nguy cơ tương tác thuốc.

Thuốc nhuận tràng làm mềm phân

Thuốc làm mềm phân giúp giữ nước trong khối phân, từ đó làm giảm sự khô cứng và hỗ trợ quá trình đi ngoài dễ dàng hơn. Tuy thời gian thuốc phát huy tác dụng có thể kéo dài hơn một tuần nhưng đây là lựa chọn phù hợp cho những người vừa trải qua phẫu thuật, phụ nữ sau sinh hoặc người bị bệnh trĩ, những trường hợp cần tránh rặn mạnh khi đi tiêu.

Thuốc nhuận tràng thẩm thấu

Nhóm thuốc này hoạt động bằng cách kéo nước từ các mô xung quanh vào lòng ruột, làm tăng độ ẩm trong phân và giúp phân mềm hơn. Các hoạt chất thường gặp trong nhóm này bao gồm magie hydroxide, lactulose, lactitol và polyethylene glycol. Uống đủ nước sẽ làm tăng hiệu quả của thuốc, tuy nhiên một số người có thể gặp tác dụng phụ như đầy hơi hoặc co thắt nhẹ ở bụng. Để giảm thiểu các triệu chứng này, cần đảm bảo bổ sung đủ lượng nước trong suốt quá trình sử dụng.

Thuốc nhuận tràng kê đơn

Một số loại thuốc nhuận tràng chỉ được sử dụng theo đơn của bác sĩ, đặc biệt là những thuốc có cơ chế tác động sâu đến hệ tiêu hóa. Trong đó, nhóm chủ vận guanylate cyclase-C có tác dụng làm tăng lượng nước trong lòng ruột và kích thích nhu động ruột tự nhiên. Tuy nhiên, nhóm thuốc này không được khuyến khích dùng cho trẻ dưới 6 tuổi do nguy cơ gây mất nước và tiêu chảy nghiêm trọng.

Thuốc nhuận tràng kích thích

Thuốc nhuận tràng kích thích cho hiệu quả nhanh chóng trong việc giảm táo bón vì có khả năng kích thích trực tiếp niêm mạc ruột, tăng co bóp và thúc đẩy đào thải phân ra ngoài. Thuốc còn giúp tăng lượng nước trong phân, từ đó hỗ trợ quá trình đi tiêu dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, thuốc nhuận tràng kích thích chỉ nên dùng trong thời gian ngắn. Nếu sử dụng thường xuyên hoặc lạm dụng có thể khiến cơ thể mất khả năng đi ngoài tự nhiên, gây lệ thuộc thuốc, kèm theo các tác dụng phụ như đau bụng, chuột rút và tiêu chảy.

Khi nào nên dùng sử dụng thuốc nhuận tràng?

Người bệnh nên tìm hiểu kỹ về các loại thuốc nhuận tràng và phương pháp điều trị táo bón hiện có trước khi quyết định sử dụng, đặc biệt là khi mua thuốc không kê đơn tại hiệu thuốc. Lựa chọn đúng loại thuốc phù hợp với cơ địa sẽ giúp giảm nguy cơ gặp phải tác dụng phụ không mong muốn.

Khi dùng thuốc không cần kê đơn, cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn của bác sĩ, dược sĩ hoặc theo đúng liều lượng ghi trên bao bì. Trong trường hợp không có chỉ định khác, cả thuốc kê đơn và không kê đơn đều chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn. Với bất kỳ loại thuốc nhuận tràng nào, người bệnh nên uống tối thiểu 6 - 8 ly nước (khoảng 250mL mỗi ly) mỗi ngày, kèm theo một ly bổ sung sau mỗi lần uống thuốc, trừ khi có hướng dẫn khác từ chuyên gia y tế.

Việc lạm dụng thuốc nhuận tràng có thể dẫn đến rối loạn đường ruột nghiêm trọng như giảm nhu động ruột, lệ thuộc thuốc, hội chứng ruột kích thích, thậm chí viêm tụy. Vì vậy, việc dùng thuốc nên có sự giám sát của bác sĩ hoặc dược sĩ. Với các trường hợp táo bón kéo dài, tuyệt đối không nên tự ý dùng thuốc mà hãy tham khảo ý kiến chuyên gia.

Riêng với phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú, nếu thay đổi chế độ ăn và sinh hoạt không mang lại hiệu quả, bác sĩ có thể chỉ định thuốc làm mềm phân hoặc thuốc nhuận tràng tạo khối. Trong quá trình sử dụng, mẹ bầu cần uống đủ nước vì một số loại thuốc có thể làm tăng nguy cơ mất nước do chứa hàm lượng muối cao.

Thuốc nhuận tràng trị táo bón có những tác dụng phụ nào?

• Tương tác thuốc: Thuốc nhuận tràng có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thu hoặc tác dụng của nhiều loại thuốc khác, đặc biệt là kháng sinh, thuốc tim mạch và thuốc điều trị loãng xương. Điều này có thể làm giảm hiệu quả điều trị hoặc làm tăng nguy cơ gặp tác dụng phụ khác.
• Gây táo bón mạn tính: Việc sử dụng thuốc thường xuyên và kéo dài có thể khiến ruột trở nên "lười" vận động, dẫn đến tình trạng lệ thuộc thuốc. Khi ngưng thuốc, táo bón có thể nghiêm trọng hơn ban đầu.
• Mất cân bằng nước và điện giải: Sử dụng thuốc nhuận tràng quá mức dễ gây tiêu chảy kéo dài, dẫn đến mất nước và rối loạn các chất điện giải (như kali, natri). Điều này có thể ảnh hưởng đến hoạt động của tim, cơ và hệ thần kinh.
• Che giấu các bệnh lý nghiêm trọng: Táo bón đôi khi là dấu hiệu cảnh báo của các bệnh lý nguy hiểm như tắc ruột, viêm ruột thừa hoặc u đại tràng. Tự ý dùng thuốc có thể làm mờ triệu chứng, khiến việc chẩn đoán bị trì hoãn và điều trị không kịp thời.
• Không an toàn cho phụ nữ có thai và trẻ nhỏ: Một số loại thuốc nhuận tràng có thể gây co bóp tử cung hoặc mất nước ở mẹ và bé. Do đó, phụ nữ mang thai, đang cho con bú và trẻ nhỏ chỉ nên dùng thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ.

Những lưu ý khi dùng thuốc nhuận tràng

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình sử dụng thuốc nhuận tràng, người bệnh nên lưu ý một số điểm sau:

• Tuân thủ đúng hướng dẫn: Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ hoặc theo hướng dẫn trên bao bì. Không tự ý tăng liều hoặc kéo dài thời gian sử dụng thuốc hơn mức khuyến cáo.
• Uống đủ nước: Khi sử dụng thuốc nhuận tràng, đặc biệt là thuốc tạo khối hoặc thẩm thấu, hãy đảm bảo uống đủ nước mỗi ngày để ngăn ngừa mất nước, đồng thời giúp thuốc phát huy tác dụng tốt hơn.
• Theo dõi diễn tiến: Nếu sau khi dùng thuốc mà tình trạng táo bón vẫn không cải thiện, hãy đến cơ sở y tế để kiểm tra. Táo bón kéo dài có thể là dấu hiệu cảnh báo những bệnh lý nghiêm trọng như suy giáp, tiểu đường hoặc ung thư đại tràng.
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt và hạn chế thực phẩm nhiều dầu mỡ, ít chất xơ.
• Vận động thường xuyên: Duy trì thói quen tập thể dục, đi bộ hoặc vận động nhẹ nhàng mỗi ngày giúp cải thiện nhu động ruột và phòng ngừa táo bón hiệu quả hơn.

Hiểu rõ về thuốc nhuận tràng không chỉ giúp bạn sử dụng đúng cách mà còn tránh được những rủi ro về sức khỏe tiềm ẩn. Dù thuốc có thể mang lại hiệu quả nhanh chóng trong việc giảm táo bón nhưng nó không nên trở thành giải pháp lâu dài. Việc lựa chọn đúng loại thuốc, dùng đúng liều lượng và kết hợp với lối sống lành mạnh sẽ mang lại hiệu quả bền vững và an toàn hơn. Hãy lắng nghe cơ thể mình và đừng ngần ngại tìm đến bác sĩ nếu tình trạng táo bón kéo dài hoặc có dấu hiệu bất thường. Việc chủ động tìm hiểu và chăm sóc sức khỏe tiêu hóa là món quà quý giá bạn có thể dành cho chính mình và người thân.