Thuốc ức chế PCSK9: Giải pháp mới hỗ trợ điều trị bệnh rối loạn mỡ máu hiệu quả

Cholesterol cao, đặc biệt là LDL-cholesterol, là “kẻ thù thầm lặng” gây ra các bệnh tim mạch như nhồi máu cơ tim hay đột quỵ. Để kiểm soát vấn đề này, y học đã phát triển nhiều loại thuốc, và thuốc ức chế PCSK9 là một trong những lựa chọn tiên tiến nhất. Được FDA phê duyệt từ năm 2015, nhóm thuốc này mang lại hy vọng cho những bệnh nhân khó đáp ứng với các phương pháp truyền thống như Statin. Vậy thuốc ức chế PCSK9 là gì?

Cơ chế tác dụng của thuốc ức chế PCSK9

PCSK9, hay proprotein convertase subtilisin/kexin type 9, là một enzyme thuộc nhóm serine protease, được mã hóa bởi gen PCSK9 và sản xuất chủ yếu ở gan. Enzyme này đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh nồng độ cholesterol trong máu. Cụ thể, PCSK9 gắn vào thụ thể LDL (LDLR) trên bề mặt tế bào gan, thúc đẩy quá trình thoái hóa thụ thể này. Khi số lượng LDLR giảm, khả năng gan thu gom LDL-cholesterol từ máu cũng giảm, dẫn đến tăng LDL-c trong tuần hoàn.

Thuốc ức chế PCSK9 hoạt động bằng cách ngăn chặn tác động của enzyme này, giúp tăng số lượng thụ thể LDLR và giảm LDL-c hiệu quả. Có hai dạng chính của thuốc ức chế PCSK9, bao gồm:

• Kháng thể đơn dòng (alirocumab và evolocumab): Đây là các protein nhân tạo gắn đặc hiệu vào PCSK9 tự do trong huyết tương, ngăn enzyme này liên kết với LDLR. Kết quả là PCSK9 bị phân hủy nhanh hơn, thụ thể LDLR được tái sử dụng nhiều hơn trên bề mặt gan, làm giảm LDL-c từ 40 đến 70%.
• Inclisiran: Một chất bất hoạt RNA, ức chế biểu hiện mRNA của gen PCSK9, từ đó giảm sản xuất enzyme này ngay từ gốc. Inclisiran có tác dụng kéo dài hơn, thường chỉ cần tiêm 1 đến 2 lần mỗi năm.

Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy thuốc ức chế PCSK9 đặc biệt hiệu quả khi kết hợp với Statin. Statin tuy giảm LDL-c nhưng lại kích thích cơ thể tăng sản xuất PCSK9, làm giảm hiệu quả lâu dài. Thuốc ức chế PCSK9 khắc phục hạn chế này, giúp giảm LDL-c mạnh mẽ hơn và ngăn ngừa biến cố tim mạch.

Chỉ định của thuốc ức chế PCSK9

Thuốc ức chế PCSK9 được FDA phê duyệt lần đầu vào năm 2015 với hai sản phẩm tiên phong: Praluent (Alirocumab) và Repatha (Evolocumab). Nhóm thuốc này được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Tăng cholesterol máu gia đình (FH): Bao gồm thể đồng hợp tử (homozygous FH) và dị hợp tử (heterozygous FH), khi bệnh nhân có mức LDL-c rất cao do di truyền.
• Rối loạn lipid máu tiên phát: Dành cho những người không đáp ứng tốt với các thuốc hạ lipid khác như Statin, Sybrava hoặc Fibrates.
• Kiểm soát LDL-c mục tiêu: Khi Statin đơn thuần không đủ giảm LDL-c xuống mức an toàn, đặc biệt ở bệnh nhân có nguy cơ tim mạch cao.
• Dự phòng bệnh tim mạch thứ phát: Giảm nguy cơ nhồi máu cơ tim, đột quỵ hoặc tử vong ở những người đã có tiền sử bệnh tim mạch.

Nhờ hiệu quả vượt trội, thuốc ức chế PCSK9 thường được xem là nhóm thuốc điều trị hỗ trợ cho các trường hợp rối loạn lipid máu nghiêm trọng.

Liều dùng của thuốc ức chế PCSK9

Liều lượng của thuốc ức chế PCSK9 được điều chỉnh dựa trên tình trạng bệnh và mục tiêu điều trị. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể:

Hướng dẫn sử dụng thuốc Alirocumab (Praluent) như sau:

• Dạng bào chế: Bút tiêm đóng sẵn, liều 75 mg/mL hoặc 150 mg/mL;
• Liều khởi đầu: 75 mg, tiêm dưới da mỗi 2 tuần;
• Liều duy trì: 75 đến 150 mg mỗi 2 tuần, tùy theo mức LDL-c sau 4 đến 8 tuần điều trị;
• Trường hợp đặc biệt: Với bệnh nhân FH đồng hợp/dị hợp hoặc nguy cơ tim mạch rất cao (LDL-c vượt 50% mục tiêu), có thể khởi đầu bằng 150 mg mỗi 2 tuần ngay từ đầu.

Hướng dẫn sử dụng thuốc Evolocumab (Repatha) như sau:

• Dạng bào chế: Bút tiêm đóng sẵn, liều 140 mg/mL hoặc 420 mg/mL;
• Liều trong rối loạn lipid máu tiên phát: 140 mg mỗi 2 tuần, hoặc 420 mg mỗi tháng (tiêm dưới da);
• Liều trong FH đồng hợp tử: 420 mg mỗi tháng; có thể tăng lên 420 mg mỗi 2 tuần sau 12 tuần nếu bệnh nhân đang lọc huyết tương định kỳ.

Cả hai thuốc đều được tiêm dưới da (thường ở bụng, đùi hoặc cánh tay), cần bảo quản lạnh và sử dụng theo hướng dẫn của bác sĩ. Đồng thời, người bệnh cần kiểm tra LDL-c sau 4 đến 8 tuần để đánh giá hiệu quả.

Tác dụng không mong muốn của thuốc ức chế PCSK9

Dù hiệu quả cao, thuốc ức chế PCSK9 vẫn có một số hạn chế và tác dụng phụ cần lưu ý, bao gồm:

• Phản ứng tại chỗ tiêm: Đau, sưng, ngứa hoặc bầm tím (nhẹ, tự khỏi);
• Triệu chứng thần kinh: Đau đầu, lú lẫn, khó tập trung, buồn ngủ;
• Đau cơ và lưng: Thường nhẹ, không ảnh hưởng nghiêm trọng;
• Triệu chứng giống cúm: Sốt nhẹ, mệt mỏi (hiếm gặp).
• Phản ứng da: Phát ban, mày đay, viêm mạch quá mẫn (rất hiếm);
• Tăng đề kháng insulin: Có thể làm tăng nguy cơ tiểu đường type 2 ở một số người, dù chưa được chứng minh rõ ràng;
• Ảnh hưởng xét nghiệm: Một số trường hợp ghi nhận LDL-c tăng bất thường, yêu cầu điều chỉnh liều hoặc theo dõi sát sao;
• Chi phí và bất tiện: Thuốc có giá tương đối đắt và phải tiêm định kỳ (2 đến 4 tuần/lần), gây khó khăn cho nhiều bệnh nhân.

Nhìn chung, tác dụng phụ của thuốc ức chế PCSK9 thường nhẹ và hiếm khi nghiêm trọng nhưng người bệnh cần theo dõi thường xuyên để đảm bảo an toàn.

Sybrava (Inclisiran): Lựa chọn mới trong nhóm thuốc ức chế PCSK9

Hiện nay, một trong những sản phẩm tiêu biểu thuộc nhóm thuốc ức chế PCSK9 được phân phối tại thị trường Việt Nam là Sybrava 284 mg/1.5 ml của hãng Novartis. Đây là thuốc chứa hoạt chất Inclisiran, một loại RNA can thiệp nhỏ (siRNA), có cơ chế hoạt động độc đáo: Ức chế quá trình phiên mã gen PCSK9, từ đó làm giảm sản xuất enzyme PCSK9 ngay từ “gốc”. Kết quả là số lượng thụ thể LDL ở gan tăng lên, giúp loại bỏ cholesterol xấu (LDL-C) khỏi máu hiệu quả hơn.

Khác với các kháng thể đơn dòng như Alirocumab hay Evolocumab, Inclisiran có tác dụng kéo dài và chỉ cần tiêm 2 - 3 lần mỗi năm (vào ngày 0, sau 3 tháng, sau đó mỗi 6 tháng), giúp cải thiện đáng kể sự tuân thủ điều trị ở người bệnh. Thuốc được chỉ định cho người lớn bị tăng cholesterol máu nguyên phát hoặc rối loạn lipid máu hỗn hợp, đặc biệt trong các trường hợp không đạt mục tiêu LDL-C dù đã dùng Statin liều tối đa.

Sybrava được bào chế dưới dạng dung dịch tiêm đóng sẵn trong bơm tiêm 1.5 ml, sử dụng đường tiêm dưới da ở bụng, đùi hoặc cánh tay. Thuốc cần bảo quản lạnh và chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Lưu ý: Tuy có độ an toàn cao và ít tác dụng phụ nghiêm trọng, người bệnh cần theo dõi nồng độ LDL-C định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị và điều chỉnh phác đồ nếu cần thiết.

Thuốc ức chế PCSK9 là một bước đột phá trong điều trị rối loạn lipid máu, mang lại hy vọng cho những người đối mặt với cholesterol cao khó kiểm soát. Với cơ chế tăng thụ thể LDL và giảm LDL-c hiệu quả, nhóm thuốc này không chỉ cải thiện sức khỏe tim mạch mà còn giảm nguy cơ biến cố nguy hiểm. Tuy nhiên, để sử dụng an toàn, bạn cần hiểu rõ liều lượng, tác dụng phụ và phối hợp với bác sĩ trong suốt quá trình điều trị. Nếu bạn hoặc người thân đang gặp vấn đề về mỡ máu, hãy cân nhắc trao đổi với chuyên gia để xem thuốc ức chế PCSK9 có phải là lựa chọn phù hợp không nhé!