Tìm hiểu chi tiết về các con đường lây lan của virus

Con người tiếp xúc với virus hàng ngày và có một thực tế mà chúng ta cần chấp nhận là virus tồn tại khắp mọi nơi trong cuộc sống của chúng ta. Trong hầu hết các trường hợp, hệ miễn dịch của chúng ta làm tốt nhiệm vụ loại bỏ virus, bảo vệ cơ thể. Nhưng khi cơ thể tiếp xúc lần đầu với virus mới hoặc phơi nhiễm với lượng lớn virus, chúng ta sẽ bị mắc các bệnh do virus gây ra. Hiểu về các con đường lây lan của virus sẽ giúp phòng ngừa lây nhiễm, giảm nguy cơ mắc bệnh.

Virus là gì? Cơ chế hoạt động của virus

Virus là gì? Virus là những tác nhân gây bệnh rất nhỏ đối với cả động vật và con người. Chúng ta chỉ có thể quan sát chúng dưới kính hiển vi điện tử. Chúng không thể tự duy trì sự sống mà chỉ có thể phát triển và sinh sản khi xâm nhập vào tế bào của một sinh vật sống khác, thường được gọi là vật chủ.

Cơ chế hoạt động của virus là đầu tiên chúng gắn kết với bề mặt của tế bào chủ thông qua các protein trên vỏ của chúng. Sau đó, chúng xâm nhập vào tế bào bằng cách đưa vật liệu di truyền của nó vào bên trong tế bào chủ. Vật liệu di truyền của virus chiếm quyền điều khiển cơ chế sinh học của tế bào chủ để tạo ra các thành phần virus mới. Các thành phần virus mới được lắp ráp lại và phóng thích ra khỏi tế bào chủ, thường gây chết hoặc tổn thương tế bào chủ.

Chúng ta tiếp xúc với virus hàng ngày, hàng giờ trong môi trường sống. Nhưng không phải lúc nào chúng ta cũng nhiễm bệnh do cơ chế tự bảo vệ của hệ miễn dịch. Nhưng khi cơ thể tiếp xúc lần đầu với virus mới hoặc phơi nhiễm với lượng lớn virus, chúng ta sẽ bị mắc các bệnh do virus gây ra. Các chủng virus có thể thay đổi theo năm. Ngoài khả năng biến đổi, virus còn có tốc độ tái tạo và lây lan nhanh chóng khiến chúng ta có thể nhiễm cùng một loại virus trong nhiều lần.

Các con đường lây lan của virus phổ biến nhất

Có thể kể đến các con đường lây lan của virus phổ biến nhất như:

Virus lây lan qua đường hô hấp

Khi người bệnh ho hoặc hắt hơi, virus theo dịch bắn đi ra lơ lửng trong không khí và chúng có thể tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định hoặc bám vào các bề mặt. Nếu vô tình hít phải virus hoặc tiếp xúc với bề mặt có virus, người lành sẽ lây bệnh. Đây là con đường lây lan virus khó kiểm soát và có khả năng phát tán cao nhất. Một số bệnh truyền nhiễm do virus gây ra lây lan nhanh qua đường hô hấp như: Lao phổi, cúm, thủy đậu, sởi, covid-19…

Đường tiêu hóa là trong các con đường lây lan của virus

Đường tiêu hóa cũng là con đường lây nhiễm phổ biến của virus, nhất là các bệnh về đường tiêu hóa. Virus lây lan qua đường ăn uống, thực phẩm và nguồn nước nên không quản lý tốt vệ sinh, nhất là quản lý nguồn phân nơi sinh sống, nguy cơ lây nhiễm virus qua đường tiêu hóa sẽ cực kỳ cao. Một số bệnh truyền nhiễm do virus gây ra lây lan qua đường tiêu hoá như: Bệnh tả, bệnh lỵ, thương hàn, viêm gan A, viêm gan E.

Virus lây qua tiếp xúc trực tiếp

Lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với mầm bệnh cũng là một trong các con đường lây lan của virus phổ biến. Một số bệnh truyền nhiễm do virus gây ra lây lan qua tiếp xúc với máu của người bệnh như: Viêm gan B, nhiễm virus HIV, viêm gan C, sốt rét,... Một số bệnh lây lan qua tiếp xúc dịch tiết của người bệnh như: Sùi mào gà, lậu, giang mai, HIV, mụn rộp sinh dục do virus Herpes…

Virus lây qua động vật trung gian truyền bệnh

Một số bệnh do virus gây ra và một số động vật là trung gian truyền bệnh thường gặp nhất như:

• Bệnh sốt xuất huyết lây lan thông qua muỗi vằn Aedes.
• Viêm não Nhật Bản thông qua muỗi Culex tritaeniorhynchus.
• Bệnh sốt rét lây lan qua muỗi Anophen.

Cách phòng ngừa các con đường lây lan của virus

Việc hiểu rõ các con đường lây lan của virus sẽ giúp chúng ta chủ động phòng ngừa lây nhiễm, giảm nguy cơ mắc bệnh do virus gây ra. Cụ thể là:

Phòng ngừa virus lây lan qua đường hô hấp

Phòng ngừa virus lây lan qua đường hô hấp có thể thực hiện chỉ với những hành động đơn giản như:

• Đeo khẩu trang y tế để ngăn chặn các giọt bắn nhỏ chứa virus phát tán ra môi trường xung quanh khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Đeo khẩu trang cũng giúp người lành giảm nguy cơ hít phải giọt bắn chứa virus lơ lửng trong không khí.
• Duy trì khoảng cách từ 1 - 2 mét với người có dấu hiệu bệnh.
• Tránh tụ tập đông người, hạn chế tham gia các sự kiện, lễ hội, hoặc các nơi công cộng khi không cần thiết.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng diệt khuẩn, thời gian rửa tay mỗi lần ít nhất 20 giây sau khi tiếp xúc với các bề mặt công cộng, sau khi ho, hắt hơi, hoặc trước khi ăn cũng là cách hiệu quả để loại bỏ virus bám trên tay. Nếu không thể rửa tay, có thể dùng dung dịch sát khuẩn tay chứa ít nhất 60% cồn để thay thế.

Phòng ngừa virus lây lan qua tiếp xúc trực tiếp

Để phòng ngừa virus lây lan qua tiếp xúc trực tiếp, chúng ta áp dụng các biện pháp sau:

• Rửa tay kỹ càng, thường xuyên, nhất là sau khi tiếp xúc với các bề mặt công cộng hoặc sau khi gặp gỡ người khác.
• Tránh chạm vào mắt, mũi, miệng để hạn chế sự xâm nhập của virus bám trên tay vào cơ thể.
• Hạn chế thói quen chạm tay lên mặt và sử dụng khăn giấy khi cần thiết.
• Hình thành thói quen mang theo dung dịch sát khuẩn tay khi ra ngoài và sử dụng khi không có xà phòng và nước.
• Khử trùng các bề mặt thường xuyên có nhiều người tiếp xúc tại nhà và nơi làm việc như tay nắm cửa, mặt bàn…

Phòng ngừa virus lây lan qua máu và dịch tiết

Chúng ta có thể phòng ngừa một số virus lây lan qua máu, dịch tiết của cơ thể hoặc các vết thương hở bằng cách:

• Luôn sử dụng kim tiêm và thiết bị y tế sạch, đã được tiệt trùng. Tuyệt đối không dùng chung kim tiêm với người khác.
• Đảm bảo máu và các sản phẩm máu được kiểm tra kỹ lưỡng trước khi truyền. Chỉ sử dụng máu truyền từ các nguồn tin cậy và được chứng nhận.
• Sử dụng bao cao su để giảm nguy cơ lây nhiễm qua đường tình dục.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ và biết tình trạng sức khỏe của bản thân và bạn tình, nhắm phát hiện sớm nếu có nhiễm virus.

Phòng ngừa virus lây lan qua côn trùng

Côn trùng cũng là một trong các con đường lây lan của virus. Để phòng ngừa virus lây lan qua đường này, chúng ta áp dụng các biện pháp sau:

• Sử dụng thuốc chống muỗi và côn trùng dạng kem, xịt chống muỗi chứa DEET, picaridin, hoặc dầu chanh khuynh diệp.
• Phun thuốc diệt muỗi trong và xung quanh nhà.
• Mặc quần áo dài tay, dài chân và sáng màu để giảm bề mặt da tiếp xúc với muỗi.
• Sử dụng màn chống muỗi khi ngủ, đặc biệt là ở những khu vực có nguy cơ cao.
• Loại bỏ các chỗ nước đọng như lốp xe cũ, chậu hoa, bình chứa nước.
• Đảm bảo các bể nước, hồ bơi được đậy kín hoặc xử lý để không có muỗi sinh sản.

Tóm lại, các con đường lây lan của virus khá phong phú. Việc hiểu và thực hiện các biện pháp phòng ngừa các con đường lây lan này sẽ giúp giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh. Đây cũng là các chúng ta bảo vệ sức khỏe cộng đồng khỏi các bệnh do virus gây ra.