Tinh khí huyết tân dịch là gì?

Tinh khí, huyết, và tân dịch là những yếu tố cơ bản trong y học cổ truyền, đóng vai trò quan trọng trong duy trì sức khỏe và cân bằng của cơ thể.

Tinh khí huyết tân dịch là gì?

Khái niệm về khí trong y học cổ truyền bao gồm một loạt các yếu tố phản ánh chức năng sinh học của các tổ chức tạng phủ. Trong đó, hoạt động cơ năng của các bộ phận tạng phủ, như tâm khí, phế khí, tỳ khí, đều phản ánh vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống và hoạt động sinh học của cơ thể.

Việc lưu thông khí bên trong các bộ phận tạng phủ để duy trì vật chất tinh vi cho hoạt động sống của cơ thể. Điều này bao gồm sự lưu thông của tinh khí từ thức ăn uống, khí hô hấp, doanh khí và vệ khí. Khí này đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng và duy trì sự hoạt động của các cơ quan và mô trong cơ thể.

Ngoài ra, phạm vi ứng dụng của khái niệm "khí" trong y học cổ truyền rất rộng rãi. Nó không chỉ được sử dụng để mô tả nguyên nhân gây bệnh như hàn khí, thấp khí (gây ra bởi sự thiếu hụt hoặc lưu thông không ổn định của khí trong cơ thể), mà còn để mô tả các hiện tượng bệnh lý như khí hư, khí nghịch (biểu hiện rối loạn hoạt động của các bộ phận tạng phủ). Nó cũng được sử dụng để chỉ ra các phương pháp điều trị như bổ khí, hành khí (cách thức để cân bằng hoặc tăng cường lưu thông khí trong cơ thể).

Về nguồn gốc, có ba nguồn chính của tinh khí được xem xét trong y học cổ truyền:

• Tinh khí tiên thiên: Được thừa hưởng từ cha mẹ, tức là tinh khí của thận. Đây được xem là nguồn tinh khí cơ bản và quan trọng nhất trong cơ thể.
• Tinh khí của tỳ vị hóa sinh: Đây là tinh khí được tạo ra từ thức ăn, và do đó là nguồn cung cấp năng lượng chủ yếu cho cơ thể.
• Tinh khí do phế hô hấp: Là khí tự nhiên mà cơ thể hấp thụ thông qua quá trình hô hấp. Đây là một nguồn khí quan trọng để duy trì sự sống và hoạt động sinh học của cơ thể.

Các loại khí này có mối quan hệ mật thiết với nhau và cùng tạo ra nguồn sinh khí cần thiết cho toàn bộ cơ thể. Dưới tác động của quá trình "khí hóa" của thận, các loại khí này được hình thành và duy trì để đảm bảo sự hoạt động của cơ thể.

Phân loại tinh khí huyết tân dịch

Khí

Phân loại và chức năng của khí trong y học cổ truyền:

Nguyên khí:

Nguyên khí đại diện cho khí tiên thiên, được truyền từ cha mẹ cho con cái và được lưu trữ ở thận. Nó được nuôi dưỡng bởi khí hậu thiên nhiên để phát huy tác dụng quan trọng trong cơ thể.

Tác dụng: Nguyên khí thúc đẩy hoạt động sinh học của các tạng phủ và duy trì sự phát triển bình thường của cơ thể, bao gồm cả quá trình sinh trưởng và phát dục. Sự suy giảm của nguyên khí do bệnh tật có thể dẫn đến sự hư suy của các tạng phủ và làm giảm khả năng chống đỡ bệnh tật của cơ thể.

Tông khí:

Tông khí được tạo ra từ phế hô hấp kết hợp với "tinh khí thủy cốc" từ tỳ vị hóa sinh. Nó lưu thông toàn bộ cơ thể và nuôi dưỡng các loại khí khác.

Tác dụng: Tông khí giúp điều chỉnh chức năng hô hấp và tạo điều kiện cho sự hoạt động của tâm huyết, ảnh hưởng đến việc hít thở và tiếng nói, cũng như sự ấm lạnh và vận hành của huyết dịch.

Vệ khí:

Vệ khí được tạo ra từ chất tinh của thức ăn và là một phần của dương khí trong cơ thể. Nó được vận chuyển nhanh chóng qua các mạch máu và phân bố khắp cơ thể.

Tác dụng: Vệ khí có tác dụng ôn dưỡng cơ thể từ bên trong và bên ngoài, làm mềm mại da lông và đóng mở lỗ chân lông. Nó cũng có vai trò trong việc ngăn chặn sự xâm nhập của tà khí từ môi trường bên ngoài.

Doanh khí:

Doanh khí là "tinh khí" của phần tinh trong thức ăn và được vận chuyển trong huyết dịch.

Tác dụng: Doanh khí tham gia vào quá trình hóa sinh huyết dịch và nuôi dưỡng cơ thể. Nó là một phần quan trọng của huyết dịch và có tác dụng giống như huyết dịch, vì vậy thường được gọi là "doanh huyết".

Chân khí: Kết hợp giữa nguyên khí và tông khí, chân khí lưu thông toàn thân và là động lực để duy trì hoạt động sống.

Huyết

Huyết là chất lỏng màu đỏ lưu thông trong mạch máu, được thúc đẩy bởi sự hoạt động của khí, giúp nuôi dưỡng toàn bộ cơ thể. Huyết là yếu tố thiết yếu để duy trì sự sống và hoạt động của con người.

Tân dịch

Tân dịch bao gồm toàn bộ hệ thống chất lỏng bình thường trong cơ thể, chủ yếu là dịch thể. Điều này bao gồm dịch ở mắt, các xoang, các khiếu, dịch vị, dịch ruột, mồ hôi, nước tiểu, và các chất lỏng khác.

Chất lỏng trong và loãng được gọi là tân, còn chất đặc và đục gọi là dịch. Thông thường, cả hai loại này được gộp chung và gọi là tân dịch.

Tinh khí huyết tân dịch trong y học cổ truyền

Hoạt động sống của cơ thể là sự kết hợp của các hoạt động sinh học của tạng phủ - kinh lạc với các yếu tố như khí, huyết, tinh và tân dịch. Khí, huyết, tinh và tân dịch là những yếu tố vật chất cơ bản của hoạt động sinh lý, được hình thành từ chức năng của các bộ phận trong tạng phủ và được phân bố đi khắp cơ thể thông qua hệ thống kinh mạch.

Trên phương diện lâm sàng, việc hiểu rõ biểu hiện bệnh lý của khí, huyết, tinh và tân dịch là cực kỳ quan trọng để đưa ra phương pháp chẩn đoán chính xác và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp. Mỗi dạng bệnh lý có những biểu hiện riêng, và việc nhận diện và phân tích chúng là cơ sở quan trọng cho việc đưa ra quyết định điều trị.

Thông qua việc nắm vững triết lý về tinh khí huyết tân dịch và áp dụng vào y học cổ truyền, các bác sĩ và nhà nghiên cứu có thể hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động của cơ thể và áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp nhằm duy trì sức khỏe và chữa trị bệnh tật cho người bệnh.

Xem thêm: 

• Lưu ý khi sử dụng hỏa trị liệu 
• Chích lể giúp cho khí huyết được điều hoà