Vì sao tâm trạng lên và xuống thất thường trong một ngày?

Tâm trạng lên và xuống thất thường có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân. Nhưng dù nguyên nhân là gì, quan trọng là chúng ta hiểu và chấp nhận rằng tâm trạng lên xuống thất thường là một phần tự nhiên của cuộc sống. Chúng không phải lúc nào cũng có thể kiểm soát, nhưng chúng ta có thể học cách đối phó và quản lý.

Tâm trạng lên và xuống thất thường là như thế nào?

Cảm xúc thay đổi trong suốt ngày, lên xuống như vòng tàu lượn, liệu có phải là điều bình thường? Câu trả lời có thể là có, miễn là những biến đổi tâm trạng này không ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của cá nhân và những người xung quanh.

Có nhiều yếu tố có thể khiến tâm trạng lên và xuống thất thường, ví dụ như nhịp sinh học của cơ thể. Đa số mọi người thường cảm thấy khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng vào buổi trưa, nhưng có thể có xu hướng cảm thấy mệt mỏi và uể oải vào đầu buổi chiều hoặc khi tối về.

Đôi khi, thay đổi tâm trạng có thể là triệu chứng của một rối loạn tâm thần hoặc chỉ ra một vấn đề nào đó trong cơ thể.

Những biến đổi tâm trạng nghiêm trọng ảnh hưởng đến cuộc sống và hoạt động hàng ngày cần được can thiệp và điều trị bởi các chuyên gia, và việc thay đổi lối sống cũng có thể hỗ trợ đáng kể. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là phải xác định nguyên nhân gây ra tâm trạng buồn vui thất thường.

Nguyên nhân khiến tâm trạng lên xuống thất thường

Áp lực và lo lắng

Cuộc sống đầy những khó khăn, phức tạp và bất ngờ (bao gồm cả những điều tích cực và tiêu cực) có thể tác động đến tâm trạng của con người. Đối với những người nhạy cảm, tâm trạng thường biến đổi mạnh mẽ và thường xuyên hơn so với những người khác khi đối mặt với các tình huống tương tự.

Những người đang trải qua căng thẳng, stress thường thốt lên về tình trạng thiếu ngủ. Họ có thể cảm thấy không thoải mái, lo lắng và thậm chí sợ hãi mà không có lý do rõ ràng.

Rối loạn lo âu tổng quát (Generalized Anxiety Disorder - GAD) 

Bệnh lý có thể được chẩn đoán khi rối loạn kiểm soát lo âu kéo dài ít nhất 6 tháng kèm theo một số triệu chứng khác (như rối loạn giấc ngủ). Trong trường hợp rối loạn lo âu nghiêm trọng, người bệnh có thể cảm thấy không thể sống sót một ngày nào dù chỉ là một ngày.

Rối loạn cảm xúc kép

Đây là một trạng thái khi sự biến đổi tâm trạng lên xuống ở những người mắc phải nó mạnh mẽ hơn và kéo dài hơn so với những biến đổi tâm trạng thông thường. Để hiểu rõ hơn, ta có thể lấy ví dụ, khi một sự kiện thuận lợi xảy ra, trong một hoặc hai ngày, tâm trạng sẽ trở nên phấn khởi.

Tuy nhiên, ở những người mắc rối loạn cảm xúc kép, sự phấn khởi này có thể kéo dài trong nhiều ngày hoặc nhiều tuần, đồng thời kèm theo những hành vi không kiểm soát như nói rất nhanh và nhiều, mất ngủ, và thậm chí tiêu tiền một cách không kiểm soát. Đây được gọi là giai đoạn mania. Trong giai đoạn này, cũng có thể xuất hiện các trạng thái ảo giác (nghe thấy tiếng nói của người khác, trong khi thực tế không có tiếng nói đó).

Một ví dụ khác có thể là trong cuộc sống hàng ngày, ai cũng có thời điểm cảm thấy mệt mỏi và không muốn thức dậy để đi làm. Tuy nhiên, đối với những người mắc rối loạn cảm xúc kép, tâm trạng tiêu cực sẽ trở nên nghiêm trọng, gây ra cảm giác mất sức sống, buồn chán, kéo dài vài ngày (và có thể dẫn đến mất việc), và thậm chí nảy sinh ý nghĩ tự tử. Đây được gọi là giai đoạn trầm cảm.

Rối loạn cảm xúc kép là một rối loạn tâm thần có thể được điều trị và ảnh hưởng đến khoảng 3% dân số trưởng thành tại Hoa Kỳ mỗi năm.

Trầm cảm

Người bị trầm cảm cũng có thể trải qua biến đổi tâm trạng. Mặc dù tâm trạng thường xuống dốc, nhưng cũng có thể tạm thời cải thiện (đem lại cảm giác "ổn"), mặc dù không thể tăng lên mức như ở những người mắc rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Những người bị trầm cảm có thể cảm thấy khá tồi tệ vào buổi sáng, nhưng sau đó có thể cảm thấy tốt hơn.

Nếu bạn trải qua cảm giác buồn chán, mệt mỏi, lo lắng hoặc tuyệt vọng kéo dài hơn 2 tuần, hãy tìm kiếm sự khám phá và tư vấn từ bác sĩ.

Rối loạn nhân cách ranh giới (borderline personality disorder - BPD)

Rối loạn ranh giới nhân cách (Borderline Personality Disorder - BPD) là một hội chứng tâm thần đặc trưng bởi sự biến đổi cảm xúc mạnh mẽ và đột ngột, ví dụ như từ lo lắng chuyển sang tức giận hoặc từ tuyệt vọng chuyển sang lo lắng, mặc dù không đạt đến mức độ cực đoan như rối loạn cảm xúc kép. 

Những biến đổi cảm xúc này thường bắt nguồn từ các tương tác hàng ngày giữa cá nhân với người khác. Những người mắc rối loạn ranh giới nhân cách thường không có khả năng đối phó tốt với căng thẳng. Khi cảm thấy rất không thoải mái hoặc sự buồn bã, họ có xu hướng tự tổn thương bản thân.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention Deficit Hyperactivity Disorder - ADHD)

Bệnh lý có thể được nhận biết qua những biểu hiện như thay đổi cảm xúc, dễ phản ứng và dễ nản lòng ở người trưởng thành. Ngoài ra, bồn chồn, hấp tấp và khó giữ tập trung cũng có thể là những dấu hiệu khác của rối loạn này.

Ngoài ra, thay đổi nội tiết tố cũng có thể ảnh hưởng đến cảm xúc. Nội tiết tố sinh dục liên quan mật thiết đến tình trạng tâm trạng, do đó, những biến đổi trong nồng độ nội tiết tố có thể dẫn đến sự thay đổi trong cảm xúc.

Cần làm gì khi tâm trạng lên xuống thất thường?

Nếu sự biến đổi tâm trạng ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, công việc và mối quan hệ, hãy đến bác sĩ chuyên khoa ngay để được chẩn đoán chính xác về tình trạng của bạn.

Đôi khi, thậm chí những thay đổi nhỏ cũng có thể giúp kiểm soát sự biến đổi cảm xúc một cách tốt hơn. Các hoạt động hàng ngày như đi dạo, đạp xe có thể giảm bớt lo lắng và trầm cảm bằng cách kích thích cơ thể tiết ra endorphin, đồng thời cải thiện chất lượng giấc ngủ. Nghe nhạc cũng là một phương pháp tốt để giải tỏa cảm xúc tiêu cực. Hạn chế việc tiêu thụ quá nhiều caffeine có thể giảm nguy cơ xuất hiện các triệu chứng tương tự lo lắng, vì vậy khi tâm trạng xuống thấp, hạn chế uống caffeine.

Trị liệu tâm lý đóng một vai trò quan trọng trong việc điều trị rối loạn lưỡng cực. Phương pháp này thường được kết hợp với các liệu pháp khác bao gồm thuốc và chế độ sinh hoạt để đạt hiệu quả tốt nhất trong quá trình điều trị.

Tâm trạng lên và xuống thất thường là một vấn đề thường gặp và có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của chúng ta. Tuy nhiên, chúng ta có thể đối phó và quản lý tâm trạng này thông qua việc chăm sóc bản thân, quản lý stress và tìm sự hỗ trợ từ người thân và chuyên gia tâm lý.

Xem thêm:

• Nguyên nhân của sự thay đổi tâm trạng là do đâu?
• Làm gì khi tâm trạng bồn chồn kéo dài?