Viêm màng não mủ ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa hiệu quả

Theo thống kê từ Bộ Y tế Việt Nam và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), viêm màng não mủ ở trẻ em vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ nhỏ tại nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Tỷ lệ di chứng sau viêm màng não mủ ở trẻ em lên tới 20-30% nếu phát hiện và điều trị muộn. Việc nắm rõ kiến thức về bệnh sẽ giúp gia đình chủ động bảo vệ sức khỏe con trẻ, giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng. Bài viết này cung cấp thông tin chính xác, dễ hiểu, dựa trên các nguồn y khoa uy tín để hỗ trợ phụ huynh.

Nguyên nhân viêm màng não mủ ở trẻ em và cơ chế gây bệnh

Viêm màng não mủ ở trẻ em xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào dịch não tủy, gây viêm lớp màng bao quanh não và tủy sống. Đây là tình trạng nhiễm trùng nặng, có nguy cơ cao để lại di chứng thần kinh nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Một số vi khuẩn chính gây viêm màng não mủ ở trẻ em bao gồm:

• Haemophilus influenzae type b (Hib): Thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt ở những trẻ chưa được tiêm phòng vắc xin Hib.
• Streptococcus pneumoniae: Là nguyên nhân phổ biến nhất tại Việt Nam cũng như nhiều quốc gia khác, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
• Neisseria meningitidis: Có khả năng gây dịch bùng phát, nhất là ở các khu vực đông dân cư, điều kiện sinh hoạt chật hẹp.

Vi khuẩn gây viêm màng não mủ ở trẻ em lây truyền qua các con đường chính:

• Đường hô hấp: Trẻ hít phải giọt bắn chứa vi khuẩn từ người bệnh khi ho, hắt hơi, nói chuyện.
• Từ ổ viêm lân cận: Các ổ nhiễm trùng như viêm tai giữa, viêm xoang, viêm phổi có thể lan vi khuẩn tới màng não.
• Qua đường máu: Trong trường hợp nhiễm trùng huyết, vi khuẩn từ máu xâm nhập vào dịch não tủy.

Việc hiểu rõ các con đường lây truyền giúp phụ huynh chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ nhiễm bệnh.

Triệu chứng viêm màng não mủ ở trẻ em

Nhận biết sớm các triệu chứng của viêm màng não mủ ở trẻ em là yếu tố then chốt để tăng cơ hội điều trị thành công và giảm thiểu di chứng.

Dấu hiệu lâm sàng điển hình

Các triệu chứng đặc trưng của viêm màng não mủ ở trẻ em thường xuất hiện đột ngột, biểu hiện tình trạng nhiễm trùng nặng và tăng áp lực nội sọ, bao gồm:

• Sốt cao đột ngột: Nhiệt độ cơ thể thường trên 39°C, khó hạ dù đã áp dụng các biện pháp hạ sốt thông thường.
• Co giật, hôn mê, lơ mơ: Trẻ có thể biểu hiện kích thích, quấy khóc không dỗ được, hoặc ngược lại lừ đừ, li bì, giảm đáp ứng với kích thích.
• Cứng gáy: Thường gặp ở trẻ lớn, trong khi ở trẻ nhỏ dấu hiệu này có thể không rõ ràng.
• Phồng thóp: Dấu hiệu điển hình ở trẻ dưới 1 tuổi, do tăng áp lực nội sọ.
• Nôn vọt, bỏ bú, quấy khóc dai dẳng: Trẻ mệt mỏi, bỏ bú, nôn nhiều, khó dỗ, là những dấu hiệu cảnh báo cần đặc biệt lưu ý.

Khi trẻ xuất hiện những triệu chứng trên, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức để được chẩn đoán và xử trí kịp thời, tránh nguy cơ di chứng và tử vong.

Biến chứng nguy hiểm

Nếu viêm màng não mủ ở trẻ em không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn tới nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Điếc vĩnh viễn: Do tổn thương dây thần kinh thính giác, ảnh hưởng nặng nề đến khả năng nghe và giao tiếp của trẻ.
• Động kinh mạn tính: Trẻ có thể bị co giật kéo dài hoặc tái phát nhiều lần sau khi khỏi bệnh, cần điều trị lâu dài.
• Chậm phát triển trí tuệ: Viêm màng não mủ có thể gây tổn thương não, ảnh hưởng đến khả năng học tập, vận động và phát triển tâm thần.
• Tử vong: Nếu không được can thiệp sớm và điều trị đúng phác đồ, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 30%, đặc biệt ở những ca bệnh nặng hoặc trẻ sơ sinh.

Việc phát hiện sớm và xử trí kịp thời đóng vai trò quyết định trong việc giảm thiểu các biến chứng này và bảo tồn chức năng thần kinh cho trẻ.

Chẩn đoán và điều trị viêm màng não mủ ở trẻ em

Chẩn đoán sớm và điều trị tích cực là yếu tố quyết định tiên lượng trong viêm màng não mủ ở trẻ em, giúp giảm tỷ lệ tử vong và di chứng thần kinh.

Các phương pháp chẩn đoán

Để xác định bệnh và tác nhân gây bệnh, bác sĩ thường chỉ định:

• Chọc dò dịch não tủy: Là xét nghiệm quan trọng nhất, giúp phân tích dịch não tủy tìm dấu hiệu viêm (tăng bạch cầu, tăng protein, giảm glucose) và phát hiện vi khuẩn.
• Xét nghiệm công thức máu: Cho thấy tăng bạch cầu, chủ yếu là bạch cầu đa nhân trung tính, phản ánh tình trạng nhiễm trùng.
• Cấy dịch não tủy: Giúp xác định chính xác vi khuẩn gây bệnh, từ đó lựa chọn kháng sinh phù hợp.
• Chẩn đoán hình ảnh (CT, MRI não): Chỉ định khi nghi ngờ biến chứng áp xe não, phù não, hoặc tổn thương cấu trúc khác.

Nguyên tắc điều trị

Điều trị viêm màng não mủ ở trẻ em đòi hỏi can thiệp y tế khẩn cấp tại các cơ sở có đơn vị hồi sức tích cực, với các biện pháp chính:

• Kháng sinh tĩnh mạch liều cao: Các kháng sinh phổ rộng như cefotaxime, ceftriaxone được sử dụng ngay khi nghi ngờ bệnh, sau đó điều chỉnh theo kết quả cấy vi khuẩn và kháng sinh đồ.
• Corticoid hỗ trợ: Dexamethasone được khuyến cáo sử dụng sớm để giảm phù não và hạn chế tổn thương thần kinh, đặc biệt trong viêm màng não do Haemophilus influenzae.
• Hỗ trợ triệu chứng: Bao gồm thuốc chống co giật, thuốc hạ sốt, hỗ trợ hô hấp khi có khó thở hoặc suy hô hấp.

Phòng ngừa viêm màng não mủ ở trẻ em

Phòng bệnh là biện pháp hiệu quả nhất để bảo vệ trẻ khỏi viêm màng não mủ ở trẻ em.

Tiêm chủng đầy đủ

Tiêm vắc xin là phương pháp phòng ngừa chủ động và hiệu quả nhất, giúp giảm tới 90% nguy cơ mắc viêm màng não mủ:

• Vắc xin Hib: Ngăn ngừa nhiễm Haemophilus influenzae type b, tác nhân thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi.
• Vắc xin phế cầu (PCV): Bảo vệ trẻ trước Streptococcus pneumoniae, nguyên nhân hàng đầu gây viêm màng não tại nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam.
• Vắc xin não mô cầu: Phòng ngừa Neisseria meningitidis, đặc biệt có ý nghĩa ở trẻ lớn hơn và trong cộng đồng có dịch.

Chăm sóc và vệ sinh

Các biện pháp chăm sóc và vệ sinh cơ bản, dễ thực hiện nhưng rất hiệu quả:

• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đảm bảo không gian sống sạch sẽ, thoáng khí.
• Điều trị triệt để các ổ viêm nhiễm lân cận: Như viêm tai giữa, viêm xoang, viêm phổi, nhằm ngăn ngừa vi khuẩn lan đến màng não.
• Hạn chế tiếp xúc với người bệnh: Tránh để trẻ tiếp xúc gần với người có nhiễm trùng đường hô hấp hoặc nghi ngờ mắc các bệnh truyền nhiễm.

Viêm màng não mủ ở trẻ em là một bệnh lý nghiêm trọng với nguy cơ tử vong và di chứng cao nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các triệu chứng như sốt cao, co giật, phồng thóp và đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức là yếu tố quyết định sự sống còn. Tiêm chủng đầy đủ, giữ vệ sinh tốt và xử trí sớm các ổ nhiễm trùng là những biện pháp hiệu quả để bảo vệ trẻ. Phụ huynh cần trang bị kiến thức và chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa để đảm bảo sức khỏe và tương lai cho con em mình.