Biến chứng viêm màng não ở trẻ em và cách phòng ngừa hiệu quả

Viêm màng não là một trong những bệnh lý nhiễm trùng nguy hiểm nhất ở trẻ em, có thể tiến triển nhanh chóng và ảnh hưởng nghiêm trọng đến não bộ. Dù đã có nhiều tiến bộ trong điều trị, việc chậm trễ phát hiện hoặc xử trí không đúng cách vẫn khiến nhiều trẻ phải sống chung với di chứng nặng nề suốt đời. Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ các biến chứng viêm màng não ở trẻ em và cách phòng ngừa hiệu quả.

Biến chứng viêm màng não ở trẻ em

Viêm màng não ở trẻ em là bệnh lý nguy hiểm không chỉ vì khả năng tiến triển nhanh mà còn bởi những di chứng nặng nề để lại sau điều trị, đặc biệt nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Dưới đây là những biến chứng viêm màng não nguy hiểm cha mẹ cần đặc biệt lưu ý:

Điếc hoặc suy giảm thính lực vĩnh viễn

Đây là biến chứng phổ biến sau viêm màng não, xảy ra khi vi khuẩn gây bệnh xâm nhập và tổn thương dây thần kinh thính giác số VIII. Biến chứng mất thính lực ở trẻ sau viêm màng não do vi khuẩn xảy ra ở khoảng 5 - 35% trường hợp.

Trẻ có thể bị giảm thính lực từ nhẹ đến nặng, có khi mất hoàn toàn một hoặc cả hai bên tai. Trong nhiều trường hợp, biến chứng này chỉ được phát hiện sau một thời gian khi trẻ chậm nói hoặc không phản ứng với âm thanh. Vì vậy, cha mẹ cần theo dõi trẻ sát sao sau giai đoạn hồi phục.

Tổn thương não gây ảnh hưởng trí tuệ và vận động

Viêm màng não có thể để lại tổn thương tại các vùng chức năng của não, dẫn đến nhiều hậu quả lâu dài. Một số trẻ sau bệnh có biểu hiện chậm phát triển trí tuệ, giảm khả năng tập trung, rối loạn hành vi hoặc mất khả năng học hỏi như bạn bè cùng lứa. Nặng hơn, một số trẻ bị liệt nhẹ, co cứng chi, mất thăng bằng hoặc đi lại khó khăn.

Tràn dịch não, tăng áp lực nội sọ

Viêm màng não có thể gây rối loạn lưu thông dịch não tủy, dẫn đến tràn dịch não, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ. Dấu hiệu thường gặp là đầu to bất thường, thóp phồng, buồn nôn, nôn ói kéo dài, trẻ trở nên lờ đờ, kém linh hoạt. Một số trường hợp nặng cần phẫu thuật đặt ống dẫn lưu não thất ổ bụng để giảm áp lực nội sọ và bảo vệ não khỏi tổn thương thêm.

Động kinh mãn tính

Một biến chứng viêm màng não ở trẻ em khác có thể xuất hiện sau vài tuần hoặc vài tháng điều trị là động kinh mãn tính. Trẻ có thể xuất hiện các cơn co giật bất ngờ mà không rõ nguyên nhân, ảnh hưởng đến sinh hoạt và học tập. Trong nhiều trường hợp, trẻ sẽ cần sử dụng thuốc chống co giật lâu dài để kiểm soát bệnh, và cần được theo dõi sát bởi bác sĩ chuyên khoa thần kinh.

Rối loạn thị giác, suy giảm trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ

Khoảng 25 - 30% trẻ lớn trải qua các vấn đề thần kinh như khiếm khuyết thị giác, sa sút nhận thức hoặc rối loạn hành vi. Nhiều trường hợp các triệu chứng này xuất hiện sớm và thường bộc lộ rõ khi trẻ bắt đầu học tập hoặc vận động xã hội.

Dấu hiệu cảnh báo biến chứng viêm màng não ở trẻ em

Các biến chứng viêm màng não ở trẻ em có thể xuất hiện rất sớm, ngay sau khi kết thúc giai đoạn cấp tính, thường là trong vòng 1 đến 2 tuần sau điều trị.

Tuy nhiên, không ít trường hợp, di chứng như điếc, chậm phát triển trí tuệ hay co giật lại chỉ bộc lộ rõ sau vài tháng, khi trẻ bước vào giai đoạn học nói, vận động hoặc tham gia các hoạt động học tập. Sau khi điều trị viêm màng não, việc theo dõi trẻ không nên dừng lại ở kết quả ra viện. Cha mẹ cần thật sự chú ý đến những thay đổi nhỏ nhất của con như:

• Trẻ không phản ứng khi gọi tên hoặc không giật mình trước âm thanh lớn. Đây có thể là dấu hiệu mất thính lực.
• Trẻ chậm nói, hay quên, giảm khả năng tập trung cũng là biểu hiện của tổn thương vùng não bộ liên quan đến ngôn ngữ và trí nhớ.
• Trẻ thường xuyên vấp ngã, mất thăng bằng hoặc có biểu hiện tay chân co cứng, có thể là dấu hiệu của tổn thương vận động hoặc não úng thủy.
• Trẻ co giật bất thường, thay đổi hành vi như cáu gắt, thờ ơ, mất kỹ năng đã học trước đó cũng cần được đưa đi khám sớm.
• Ở trẻ nhỏ, cha mẹ cần chú ý các dấu hiệu như bỏ bú, quấy khóc không rõ lý do, đầu to bất thường, thóp phồng. Đây có thể là biểu hiện của tăng áp lực nội sọ hoặc tràn dịch não.

Phòng ngừa biến chứng viêm màng não ở trẻ em

Khi trẻ đã được chẩn đoán mắc bệnh, việc phòng ngừa biến chứng viêm màng não ở trẻ em cần thực hiện sớm, đồng bộ và sát sao trong suốt quá trình điều trị và hồi phục. Dưới đây là các biện pháp quan trọng:

Điều trị kháng sinh sớm và đúng phác đồ

Điều trị kháng sinh sớm, lý tưởng trong vòng 1 giờ đầu sau chẩn đoán, là yếu tố then chốt giúp kiểm soát vi khuẩn trước khi gây tổn thương não. Việc lựa chọn kháng sinh phải tuân theo phác đồ điều trị của Bộ Y tế hoặc WHO, dựa vào nguyên nhân gây bệnh (vi khuẩn, virus, lao, nấm,…).

Nếu sau 48 - 72 giờ không có cải thiện, cần đánh giá lại chẩn đoán và điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Theo dõi sát các dấu hiệu biến chứng

Trong quá trình điều trị, trẻ cần được theo dõi liên tục tri giác, mạch, huyết áp và nhịp thở để phát hiện sớm các biến chứng nguy hiểm. Khi nghi ngờ có tổn thương não như phù não hoặc tụ dịch, cần chỉ định chụp CT hoặc MRI kịp thời để can thiệp bằng thuốc giảm áp lực nội sọ hoặc hỗ trợ hô hấp nếu cần.

Dùng corticosteroid đúng chỉ định

Corticosteroid, đặc biệt là dexamethasone, nên được sử dụng trước hoặc cùng lúc với liều kháng sinh đầu tiên trong trường hợp viêm màng não do Hib hoặc viêm màng não do phế cầu để giảm viêm, hạn chế tổn thương thần kinh và nguy cơ điếc.

Tuy nhiên, corticosteroid không được áp dụng rộng rãi cho viêm màng não do mô cầu hoặc lao trừ khi có chỉ định chuyên biệt.

Tái khám theo dõi biến chứng thần kinh

Sau khi xuất viện, trẻ cần được theo dõi định kỳ để phát hiện sớm các di chứng thần kinh như mất thính lực (qua đo OAE), chậm phát triển trí tuệ, ngôn ngữ hoặc vận động. Những trẻ lớn cần được đánh giá về thị lực và hành vi học tập. Nếu phát hiện bất thường, cần can thiệp sớm bằng vật lý trị liệu, phục hồi chức năng hoặc hỗ trợ tâm lý.

Điều trị viêm màng não ở trẻ em không chỉ là cuộc chiến chống lại vi khuẩn mà còn là cuộc đua với thời gian để bảo vệ não bộ non nớt của con. Khoảng 30 - 50% trẻ mắc biến chứng thần kinh (co giật, khiếm thính, tổn thương não) sau viêm màng não do vi khuẩn.

Những biến chứng viêm màng não ở trẻ em có thể để lại vết hằn suốt cuộc đời bé không được phát hiện sớm. Các bậc cha mẹ hãy theo dõi sức khỏe của trẻ kỹ lưỡng, theo dõi biểu hiện bất thường, và đừng ngần ngại tìm đến sự hỗ trợ y tế khi cần.