Viêm não siêu vi ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị

Viêm não siêu vi ở trẻ em có thể tiến triển nhanh, để lại di chứng nặng nề về thần kinh hoặc thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nhận biết sớm các triệu chứng điển hình, xác định nguyên nhân gây bệnh và áp dụng phương pháp điều trị phù hợp đóng vai trò quan trọng trong tiên lượng bệnh và khả năng phục hồi của trẻ.

Viêm não siêu vi ở trẻ em là gì?

Viêm não siêu vi ở trẻ em là tình trạng viêm cấp tính của nhu mô não do virus gây ra. Viêm não siêu vi ở trẻ do nhiều loại virus khác nhau gây ra, trong đó phổ biến nhất gồm:

• Enterovirus (đặc biệt là EV71): Là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tay chân miệng ở trẻ dưới 5 tuổi. Và trong một số trường hợp ít gặp (khoảng 3%), bệnh có thể tiến triển đến viêm não hoặc viêm tủy.
• Virus Herpes simplex type 1 và 2 (HSV-1, HSV-2): Gây viêm não nặng, thường ở thùy thái dương, tiến triển nhanh và để lại di chứng nếu chậm trễ điều trị. Virus viêm não Nhật Bản (JEV): Đây là một loại arbovirus thuộc họ Flaviviridae, lây truyền chủ yếu qua muỗi Culex và là nguyên nhân hàng đầu gây viêm não cấp ở trẻ em tại nhiều nước châu Á.
• Virus sởi, quai bị, rubella: Có thể gây viêm não hậu nhiễm, thường xảy ra sau giai đoạn bệnh cấp tính.
• Virus cúm, arbovirus, cytomegalovirus (CMV), Epstein-Barr virus (EBV),... tuy ít gặp nhưng vẫn có thể là nguyên nhân gây viêm não ở trẻ.

Ở trẻ em, hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn chỉnh khiến các phản ứng viêm có thể lan rộng và gây tổn thương lan tỏa trong não.

Viêm não siêu vi cần được phân biệt với viêm màng não và các bệnh lý thần kinh khác để có hướng điều trị đặc hiệu và hạn chế tối đa nguy cơ di chứng. Việc theo dõi sát sao sức khỏe của trẻ và đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có dấu hiệu nghi ngờ là vô cùng cần thiết để phòng ngừa và điều trị kịp thời.

Đường lây truyền viêm não siêu vi ở trẻ em

Các virus gây viêm não siêu vi ở trẻ em có thể lây lan qua nhiều con đường khác nhau, tùy thuộc vào loại virus cụ thể. Một trong những đường lây phổ biến là đường hô hấp - giọt bắn, thường gặp ở các virus như enterovirus, cúm, sởi, rubella. Virus có thể lan truyền khi trẻ tiếp xúc gần với người bệnh thông qua ho, hắt hơi hoặc dịch tiết đường hô hấp.

Đường tiêu hóa (phân - miệng) cũng là con đường lây nhiễm quan trọng, đặc biệt đối với enterovirus như EV71. Quá trình lây nhiễm thường xảy ra khi trẻ không đảm bảo vệ sinh tay, hoặc dùng chung đồ chơi, vật dụng bị nhiễm virus. Herpes simplex virus (HSV) lây qua tiếp xúc trực tiếp với tổn thương hoặc dịch tiết.

Ngoài ra, một số loại virus như virus viêm não Nhật Bản, dengue và Zika (nhóm arbovirus truyền bệnh qua côn trùng) lây truyền qua đường máu, cụ thể là qua vết đốt của muỗi hoặc ve.

Một con đường lây nhiễm viêm não siêu vi ở trẻ em khác, ít gặp hơn nhưng đáng lưu ý là lây truyền từ mẹ sang con trong lúc sinh, thường do HSV-2. Khi người mẹ bị nhiễm herpes sinh dục, có thể truyền virus cho trẻ sơ sinh qua đường âm đạo.

Dấu hiệu nhận biết viêm não siêu vi ở trẻ

Các dấu hiệu nhận biết viêm não siêu vi ở trẻ em rất dễ bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường như sốt siêu vi hay cảm cúm. Trong giai đoạn đầu, trẻ thường có những biểu hiện dễ gặp như sốt cao khó hạ, sốt kéo dài không rõ nguyên nhân, kèm theo đó là tình trạng quấy khóc liên tục, mệt mỏi, bỏ bú hoặc biếng ăn. Một số trẻ có thể xuất hiện buồn nôn hoặc nôn ói.

Nếu bệnh tiến triển nặng hơn, các triệu chứng thần kinh bắt đầu xuất hiện như co giật, lơ mơ, ngủ li bì, khó đánh thức. Trẻ cũng có thể có biểu hiện rối loạn tri giác như mê sảng, lú lẫn. Trường hợp nghiêm trọng, trẻ có thể rơi vào tình trạng hôn mê, đe dọa trực tiếp đến tính mạng.

Đặc biệt, đối với trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, các triệu chứng thường không rõ rệt, dễ bị bỏ qua, trẻ không có khả năng diễn tả triệu chứng khó chịu bằng lời nói. Do đó, phụ huynh cần quan sát kỹ những thay đổi bất thường ở trẻ để kịp thời đưa trẻ đến cơ sở y tế thăm khám và điều trị.

Điều trị viêm não siêu vi ở trẻ em

Viêm não siêu vi là một bệnh lý đặc biệt nguy hiểm đối với trẻ nhỏ. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh có thể để lại những hậu quả nặng nề, thậm chí đe dọa đến tính mạng của trẻ. Một trong những hậu quả đáng lo ngại nhất là các di chứng thần kinh lâu dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ.

Nhiều trường hợp sau khi khỏi bệnh, trẻ vẫn phải đối mặt với tình trạng chậm phát triển trí tuệ, co giật tái phát hoặc yếu liệt tay chân, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt và học tập sau này. Tỷ lệ tử vong và biến chứng do viêm não siêu vi ở trẻ em khá cao.

Viêm não siêu vi là một cấp cứu nhi khoa, việc điều trị cần thực hiện ngay khi nghi ngờ lâm sàng, không chờ kết quả xác định tác nhân.

Điều trị nguyên nhân

Khi nghi viêm não do HSV, bác sĩ sẽ chỉ định Acyclovir IV 10 mg/kg mỗi 8 giờ, trong 10 - 21 ngày (theo khuyến cáo của CDC). Các trường hợp viêm não siêu vi ở trẻ em do enterovirus, JEV, hoặc virus khác hiện chưa có thuốc đặc hiệu, việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ.

Điều trị triệu chứng

Điều trị triệu chứng tập trung vào việc hạ sốt, chống co giật bằng diazepam, phenobarbital nếu cần. Trẻ bệnh cũng được điều trị chống phù não bằng mannitol hoặc dexamethasone nếu có tăng áp lực nội sọ. Ngoài ra, trẻ sẽ được thở oxy hoặc hỗ trợ hô hấp nếu có biểu hiện rối loạn ý thức nặng. Đồng thời, trẻ cũng sẽ được đảm bảo dinh dưỡng, nước, điện giải và theo dõi huyết động.

Theo dõi sát diễn tiến lâm sàng và dịch não tủy

Bác sĩ chuyên điều trị viêm não siêu vi ở trẻ em cũng sẽ theo dõi sát diễn tiến lâm sàng và dịch não tủy (nếu chọc dò được). Trẻ cần được theo dõi tình trạng tri giác, co giật, dấu hiệu thần kinh khu trú. Việc chụp CT hoặc MRI não sẽ được thực hiện khi có dấu hiệu tổn thương khu trú hoặc phù não nặng.

Để phòng ngừa viêm não siêu vi ở trẻ em một cách hiệu quả, phụ huynh cần chủ động áp dụng các biện pháp phòng bệnh cho trẻ từ sớm.

Giải pháp thiết thực và quan trọng nhất chính là cho trẻ tiêm phòng đầy đủ theo khuyến cáo của ngành y tế. Trong đó, vắc xin viêm não Nhật Bản được khuyến cáo tiêm cho trẻ em sống ở vùng lưu hành như nông thôn hoặc ven ngoại ô lớn với liều cơ bản gồm 2 mũi cách nhau 1 tháng, mũi thứ 3 sau 12 tháng.

Ở Việt Nam, vắc xin này nằm trong chương trình tiêm chủng mở rộng cho trẻ tại khu vực có dịch. Bên cạnh đó, nếu có điều kiện, phụ huynh nên cho trẻ tiêm thêm các loại vắc xin phòng bệnh cúm, sởi, quai bị, rubella để tăng cường khả năng miễn dịch, ngăn ngừa các tác nhân virus có thể gây viêm não.