Bệnh dại thể liệt là gì? Triệu chứng nhận biết và cách phòng ngừa

Bệnh dại từ lâu đã được biết đến như một căn bệnh nguy hiểm với tỷ lệ tử vong gần như tuyệt đối nếu không được xử lý kịp thời. Tuy nhiên, bên cạnh thể bệnh hung dữ thường gặp, còn có một thể bệnh âm thầm hơn, bệnh dại thể liệt hay còn được gọi là thể dại liệt. Thể này không gây kích động hay sợ nước như nhiều người lầm tưởng mà chủ yếu biểu hiện bằng tình trạng yếu liệt tay chân, dễ gây hiểu nhầm là tai biến hoặc các bệnh thần kinh khác. Chính vì thế, việc nhận biết sớm triệu chứng và có biện pháp xử lý đúng cách là điều vô cùng quan trọng.

Tổng quan về bệnh dại thể liệt

Bệnh dại thể liệt hay thể dại liệt là một dạng biểu hiện lâm sàng ít phổ biến hơn của bệnh dại, chiếm khoảng 20% số ca mắc bệnh dại ở người trên toàn cầu. Khác với thể dại điên cuồng, thể bệnh thường thấy với các triệu chứng rõ rệt như kích động, sợ nước, sợ gió hoặc co giật. Thể dại liệt diễn tiến âm thầm hơn với dấu hiệu chính là tình trạng yếu cơ và liệt từ từ.

Tác nhân gây bệnh là virus dại thuộc họ Rhabdoviridae, giống Lyssavirus, khi xâm nhập vào cơ thể sẽ tấn công hệ thần kinh trung ương, gây viêm não tủy cấp tính. Quá trình này thường dẫn đến tổn thương nghiêm trọng và không thể hồi phục nếu không được xử trí kịp thời.

Thể liệt thường gặp trong các trường hợp bị động vật nhiễm virus, đặc biệt là dơi, cắn hoặc ở những người đã được tiêm phòng dại sau khi bị phơi nhiễm nhưng không tuân thủ đúng phác đồ điều trị. Chính vì tính chất diễn biến thầm lặng nhưng nguy hiểm đến tính mạng, việc nhận biết sớm và hiểu rõ về bệnh dại thể liệt đóng vai trò then chốt trong việc phòng ngừa, can thiệp kịp thời.

Triệu chứng bệnh dại thể liệt

Bệnh dại thể liệt thường tiến triển qua ba giai đoạn chính là ủ bệnh, khởi phát và toàn phát. Nhận biết sớm các dấu hiệu có thể giúp can thiệp kịp thời, tuy nhiên, việc chẩn đoán trong giai đoạn đầu rất khó khăn do triệu chứng không điển hình.

Giai đoạn ủ bệnh

Giai đoạn này thường kéo dài từ 1 đến 3 tháng nhưng cũng có thể ngắn chỉ vài ngày hoặc kéo dài đến hàng năm, tùy thuộc vào vị trí vết cắn, lượng virus xâm nhập và khả năng miễn dịch của cơ thể.

Trong thời gian này, người bệnh gần như không có biểu hiện gì rõ rệt. Một số ít có thể cảm thấy ngứa ngáy, tê bì hoặc đau âm ỉ tại chỗ bị cắn nhưng các dấu hiệu này thường bị bỏ qua, nhất là khi vết cắn rất nhỏ, chẳng hạn như do dơi gây ra.

Giai đoạn khởi phát

Kéo dài khoảng 2 - 10 ngày, giai đoạn này thường xuất hiện các triệu chứng mơ hồ, dễ bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường. Người bệnh có thể gặp:

• Sốt nhẹ, cảm giác mệt mỏi kéo dài.
• Đau, ngứa ran hoặc khó chịu tại vị trí từng bị cắn, ngay cả khi vết thương đã lành.
• Yếu cơ nhẹ, thường khởi phát ở gần vùng bị cắn.
• Cảm giác lo âu, bồn chồn, khó ngủ không rõ lý do.
• Một số trường hợp có biểu hiện tê tay chân hoặc khó nuốt nhẹ.

Chính vì những triệu chứng không rõ ràng này, người bệnh hiếm khi nghi ngờ đến nguy cơ mắc bệnh dại, khiến việc chẩn đoán và điều trị thường bị trì hoãn.

Giai đoạn toàn phát

Đây là giai đoạn bệnh trở nặng, các triệu chứng thần kinh bắt đầu rõ ràng và nghiêm trọng hơn, với các biểu hiện điển hình:

• Liệt tiến triển: Thường bắt đầu từ chân, sau đó lan lên tay, thân mình và cuối cùng là cơ hô hấp.
• Yếu cơ nặng: Người bệnh mất khả năng đi lại, cầm nắm hoặc tự chăm sóc bản thân.
• Tê bì, mất cảm giác, đôi khi kèm đau nhức tại vùng bị liệt.
• Khó thở, thở yếu hoặc ngừng thở do cơ hô hấp bị liệt, đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong.
• Rối loạn ý thức: Có thể lú lẫn nhẹ, kích thích, đến hôn mê sâu.

Không giống với bệnh dại thể điên cuồng gây co giật, sợ nước hay sợ gió, bệnh dại thể liệt thường diễn tiến thầm lặng. Sau khi bước vào giai đoạn toàn phát, người bệnh sẽ tử vong nhanh chóng, chủ yếu do suy hô hấp hoặc ngừng tim. Một số bệnh nhân cũng có thể xuất hiện biến chứng như viêm phổi, nhiễm trùng nặng hoặc rối loạn nhịp tim trước khi tử vong.

Phòng ngừa bệnh dại thể liệt

Xử lý vết thương ngay lập tức

Ngay khi bị động vật cắn, cào hoặc tiếp xúc với nước bọt nghi nhiễm dại, điều đầu tiên cần làm là:

• Rửa kỹ vết thương bằng xà phòng và nước sạch trong ít nhất 15 phút, đây là bước giúp loại bỏ một phần virus trước khi chúng xâm nhập sâu vào cơ thể.
• Sát trùng bằng dung dịch i-ốt (Betadine), cồn 70% hoặc chất sát khuẩn khác để giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Không nên khâu kín vết thương ngay, trừ khi cần thiết để tránh virus bị "giữ lại" trong mô.
• Đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được đánh giá nguy cơ và chỉ định điều trị dự phòng phù hợp.

Tiêm vắc xin và huyết thanh kháng dại

• Dự phòng sau phơi nhiễm (PEP): Áp dụng cho người đã bị động vật cắn. Bác sĩ sẽ chỉ định tiêm vắc xin dại kết hợp huyết thanh kháng dại (RIG), nhất là nếu vết cắn ở vùng đầu, cổ hoặc nạn nhân là trẻ nhỏ.
• Dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP): Dành cho nhóm có nguy cơ cao như bác sĩ thú y, nhân viên kiểm lâm, người sống ở vùng có bệnh dại lưu hành hoặc khách du lịch đến khu vực này.

Kiểm soát động vật nuôi và động vật hoang dã

• Tiêm phòng dại định kỳ cho chó, mèo, đặc biệt ở vùng có ca bệnh dại được ghi nhận.
• Không thả rông thú nuôi, cần rọ mõm khi đưa chó ra ngoài.
• Theo dõi động vật đã cắn người trong 10 - 14 ngày. Nếu có dấu hiệu bất thường (như hung dữ, sủa không dừng, chảy nước dãi, sợ nước) hoặc chết, cần báo ngay cho y tế địa phương.
• Cách ly hoặc xử lý ổ động vật hoang dã nghi nhiễm, đặc biệt là dơi trong khu dân cư.

Tăng cường nhận thức cộng đồng

• Giáo dục người dân, nhất là trẻ em, không trêu chọc động vật lạ, không tiếp xúc với động vật đang ốm hoặc có biểu hiện bất thường.
• Truyền thông về nguy cơ của bệnh dại và sự cần thiết của tiêm phòng dù chỉ là vết cắn nhỏ.
• Khuyến khích người dân báo cáo khi thấy động vật có biểu hiện nghi dại.

Bảo vệ bản thân trong môi trường nguy cơ cao

• Tránh tiếp xúc với động vật hoang dã, đặc biệt là dơi, vật chủ phổ biến của virus dại thể liệt.
• Khi làm việc trong môi trường rừng núi, hang động hoặc xử lý xác động vật, cần trang bị găng tay, khẩu trang và đồ bảo hộ đúng cách.
• Người chuẩn bị du lịch đến vùng có bệnh dại nên tham khảo bác sĩ để tiêm phòng trước khi đi.

Bệnh dại thể liệt tuy ít gặp hơn thể điên cuồng nhưng mức độ nguy hiểm tương đương do diễn tiến âm thầm, dễ bị bỏ sót cho đến khi quá muộn. Việc chủ động bảo vệ bản thân và gia đình bằng cách xử lý đúng vết thương, tiêm phòng đầy đủ và nâng cao hiểu biết về bệnh là chìa khóa để ngăn chặn hậu quả đáng tiếc. Hãy luôn nhớ rằng, phòng ngừa luôn tốt hơn chữa trị và với bệnh dại, đôi khi đó cũng là cơ hội duy nhất để giữ lấy sự sống.