Chứng loạn vận động muộn do thuốc và cách xử trí

Rối loạn vận động muộn gây tác động không nhỏ đến cuộc sống hàng ngày và hoạt động của bệnh nhân, thậm chí còn dẫn đến sự tiêu cực về tâm trạng của họ. Đa số những người mắc chứng này thường cảm thấy xấu hổ trước những hành vi vô thức của mình.

Thế nào là loạn vận động muộn?

Loạn vận động muộn là một tác dụng phụ phổ biến nhất xuất hiện ở những người được điều trị bằng các loại thuốc chống loạn thần. Đặc điểm này thường xuất hiện ở phụ nữ, người cao tuổi và những người có các triệu chứng của rối loạn nhận thức hoặc rối loạn tâm thần.

Loạn vận động muộn có thể xuất hiện ở khoảng 10 đến 20% số người dùng thuốc chống loạn thần trong thời gian ít nhất là 3 tháng đến 1 năm, hoặc trong vòng 1 tháng đối với những người trên 60 tuổi. Nguy cơ mắc bệnh này tăng lên theo thời gian sử dụng thuốc.

Loạn vận động muộn thường phát triển sau khi sử dụng thuốc chống loạn thần trong ít nhất 1 tháng, thường là từ 3 đến 6 tháng. Tình trạng rối loạn vận động này thường xuất hiện khi ngừng sử dụng thuốc chống loạn thần đột ngột sau một thời gian dài sử dụng. Các loại thuốc có thể gây ra tình trạng rối loạn này bao gồm: Các thuốc điều trị tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống nôn và các thuốc chẹn kênh calci có khả năng chặn receptor dopamin như: Flunarizine và cinnarizine.

Loạn vận động muộn bao gồm các dạng như sau:

• Rối loạn vận động thường bao gồm các vận động không kiểm soát của miệng, lưỡi.
• Rối loạn định hình là các vận động lặp đi lặp lại mà không có mục đích rõ ràng, ví dụ như: Rung lắc chân không ngừng, không yên trong việc ngồi hoặc đứng.
• Rối loạn cơ trương lực (cục bộ, toàn thể hoặc phân đoạn) như: Rung giật cơ, cơ co căng, co giật, hoặc xoắn vặn.
• Hội chứng Parkinson muộn.

Loại cử động cụ thể của loạn vận động muộn

Các triệu chứng và dấu hiệu của tình trạng loạn vận động muộn thường bắt đầu bằng các cử động cứng, co bóp không kiểm soát được ở mặt, lưỡi, môi, hàm hoặc tay chân. Các cử động này bao gồm:

• Nhăn mặt, mím môi, hoặc nhấp môi liên tục.
• Đong đưa hàm hoặc thực hiện việc nhai liên tục.
• Phồng má.
• Cau mày.
• Cử động các ngón tay, ngón tay ngọ nguậy hoặc vỗ tay.
• Gõ ngón chân.
• Uốn hông hoặc lắc lư qua lại.

Nhóm đối tượng nguy cơ cao mắc chứng loạn vận động muộn

Rối loạn vận động muộn thường xảy ra nhiều ở các nhóm đối tượng sau đây:

• Những người mắc bệnh có triệu chứng tương tự như: Parkinson, Huntington và các rối loạn khác.
• Bệnh nhân bị tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, hay rối loạn phân liệt, đặc biệt là những người đã sử dụng các loại thuốc chống loạn thần trong thời gian dài.
• Các yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ mắc rối loạn vận động muộn bao gồm: Nhóm tuổi cao hơn, đặc biệt là trên 55 tuổi, có xu hướng có nguy cơ cao hơn. Hội chứng này thường phổ biến hơn ở phụ nữ, đặc biệt là trong độ tuổi mãn kinh.

Chẩn đoán và điều trị rối loạn vận động muộn

Chẩn đoán

Cách chẩn đoán hội chứng loạn vận động muộn thường bắt đầu bằng việc bác sĩ đưa ra kết luận về bệnh khi bệnh nhân đã sử dụng các loại thuốc an thần trong ít nhất 3 tháng và có dấu hiệu hay triệu chứng của hội chứng.

Ngoài ra, để loại trừ các bệnh lý khác, các xét nghiệm hình ảnh như: Chụp cắt lớp vi tính (CT), chụp cộng hưởng từ (MRI) và thực hiện chụp cắt lớp PET (phát xạ positron) có thể được thực hiện.

Thêm vào đó, để phát hiện và đánh giá mức độ tiến triển của hội chứng, bác sĩ sử dụng một công cụ gọi là "Thang điểm vận động bất thường vô ý thức" (AIMS). Trong quá trình kiểm tra AIMS, bác sĩ đánh giá các chuyển động không tự nguyện trên toàn cơ thể trên một thang điểm từ 0 đến 5, từ đó giúp chẩn đoán cụ thể nhất.

Điều trị

Đến nay, vẫn chưa có tiêu chuẩn cụ thể cho việc điều trị hội chứng loạn vận động muộn. Trong phần lớn trường hợp, các bác sĩ thường điều chỉnh loại thuốc được cho là gây ra các triệu chứng. Quan trọng phải lưu ý rằng không nên ngừng đột ngột sử dụng thuốc chống loạn cảm xúc, vì điều này có thể gây ra các vấn đề về rối loạn vận động cấp tính. Thay vào đó, hầu hết các trường hợp sẽ được điều chỉnh về liều lượng thấp nhất có thể và dần dần điều chỉnh thuốc.

Hội chứng loạn vận động muộn có thể được coi là một tác dụng phụ phổ biến của các loại thuốc điều trị chứng rối loạn cảm xúc, không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn đến tinh thần của bệnh nhân. Vì vậy, cần có các phương pháp can thiệp sớm để giúp bệnh nhân hồi phục về tình trạng bình thường.

Xử trí loạn vận động muộn

Các phương pháp xử trí loạn vận động muộn để giúp cải thiện tình trạng:

• Chuyển sang sử dụng các loại thuốc chống loạn thần khác hoặc kết hợp nhiều loại thuốc. Các loại thuốc không điển hình như: Olanzapine, risperidone hoặc quetiapine được xem xét khi bệnh nhân không phản ứng với phương pháp điều trị hiện tại. Các thuốc này thường có hiệu quả trong việc giảm triệu chứng loạn vận động muộn, ít gây ra các vấn đề như: Hội chứng Parkinson và tình trạng không yên khi ngồi hoặc đứng.
• Giảm liều hoặc ngừng sử dụng thuốc hiện tại.
• Bổ sung các chất chống oxy hóa như: Ginkgo biloba, vitamin E, vitamin B6 có thể mang lại hiệu quả xử trí loạn vận động muộn. Tuy nhiên, cần cẩn trọng khi sử dụng Ginkgo biloba, vì có thể gây ra vấn đề với huyết khối, đặc biệt đối với những bệnh nhân sử dụng loại thuốc chống kết tập tiểu cầu, thuốc chống đông.
• Thuốc kháng cholinergic cũng được sử dụng để ngăn ngừa hoặc giảm triệu chứng loạn vận động do thuốc gây ra.
• Một số loại thuốc khác như: Tetrabenazine, amantadine, và propranolol cũng có thể giúp giảm các triệu chứng.

Trên đây là những thông tin giúp bạn hiểu về chứng loạn vận động muộn do thuốc và cách xử trí. Tình trạng này không chỉ gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đối với cuộc sống hàng ngày mà còn ảnh hưởng đến tâm trạng của bệnh nhân. Ngay khi có các dấu hiệu bất thường liên quan đến loạn vận động muộn bạn cần nhanh chóng thăm khám sớm để có phương pháp khắc phục kịp thời và giúp sức khỏe trở lại bình thường.

Xem thêm: Rối loạn dáng đi ở người già: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị