Corticosteroid là gì? Tác dụng phụ của thuốc corticosteroid như thế nào?

Corticosteroid là nhóm thuốc được chỉ định sử dụng điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, bởi nhóm thuốc này có tác dụng chống viêm, chống dị ứng và ức chế miễn dịch. Corticosteroid thường làm giảm nhanh các triệu chứng bệnh nên không ít người lạm dụng và rất nhiều trường hợp bệnh nhân đã gặp phải các dụng phụ nghiêm trọng do sử dụng thuốc không hợp lý. Vậy thuốc corticosteroid là gì?

Thuốc corticosteroid là gì?

Corticosteroid là thuốc kháng viêm được chỉ định sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Tác dụng của corticosteroid tương tự với loại hormone được sản xuất từ tuyến thượng thận nằm ở hai tuyến nhỏ phía trên thận.

Trên thị trường, các loại thuốc có chứa corticosteroid được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau, bao gồm:

• Dạng viên: Thường dùng theo đường uống;
• Dạng tiêm trực tiếp vào mạch máu, cơ và khớp;
• Dạng hít qua đường miệng;
• Dạng xịt mũi;
• Dạng dung dịch sử dụng kèm với máy khí dung;
• Dạng gel, kem, thuốc mỡ… sử dụng bôi tại chỗ (nhỏ mắt, mũi, tai hoặc bôi ngoài da…).

Thuốc corticosteroid trị bệnh gì?

Như đã biết, corticosteroid có tác dụng chống viêm nhiễm, chống dị ứng cũng như ức chế miễn dịch. Do đó, corticosteroid được sử dụng để điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như:

• Các bệnh lý tự miễn như bệnh Lupus, viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn… Các bệnh lý này xảy ra do hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công vào chính các mô cũng như các cơ quan khỏe mạnh.
• Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính hoặc bệnh hen phế quản.
• Cơn gout cấp.
• Buồn nôn và nôn: Thuốc corticosteroid dùng theo đường uống có thể được sử dụng kết hợp với những loại thuốc khác nhằm mục đích dự phòng tình trạng buồn nôn và nôn do dùng thuốc điều trị ung thư.
• Đóng vai trò thay thế hormone tuyến thượng thận trong trường hợp cơ thể không thể tự sản xuất đủ lượng các hormone này.
• Dự phòng thải ghép: Corticosteroid có thể được chỉ định sử dụng cùng các loại thuốc khác trong việc dự phòng hệ miễn dịch tấn công ngược lại các cơ quan vừa được ghép, chẳng hạn như gan, thận…
• Các phản ứng dị ứng nghiêm trọng: Thường được sử dụng trong thời gian ngắn để giúp giảm các phản ứng dị ứng nặng.
• Một số bệnh lý ngoài da: Chẳng hạn như phát ban, vảy nến, eczema hoặc kích ứng nhẹ do côn trùng đốt…

Các loại thuốc corticosteroid phổ biến hiện nay

Corticosteroid có thể được sử dụng bằng đường uống (dạng lỏng hoặc dạng viên), dùng tại chỗ (bôi trên da hoặc mắt), tiêm bắp (tiêm vào cơ), tiêm trong khớp (tiêm vào xoang khớp), tiêm vào tĩnh mạch hoặc thông qua đường hô hấp (phun khí dung hoặc dạng xịt). Một số loại thuốc corticosteroid được kê toa phổ biến hiện nay như:

• Dạng uống: Celestone (betamethasone), cortef (hydrocortisone), cortisone, prednisone, decadron (dexamethasone), prednisolone, medrol (methylprednisolone).
• Dạng hít qua đường hô hấp: Aerobid (flunisolide), alvesco (ciclesonide), asmanex (mometasone), flovent (fluticasone), pulmicort (budesonide), qvar (beclometasone).
• Tiêm khớp: Aristospan (triamcinolone), celestone (betamethasone), cortaren (dexamethasone), solu-medrol (methylprednisolone).
• Tiêm bắp: Aristospan (triamcinolone), solu-medrol (methylprednisolone).
• Dạng bôi: Aclovate (alclometasone 0,05%), cordran (flurandrenolide 0,05%), cutivate (fluticasone 0,05%), dermovate (clobetasol 0,05%), diprolene (betamethasone 0,25%), elocon (mometasone 0,1%), hydrocortisone 1%, kenalog (triamcinolone 0,5%), tridesilon (desonide 0,05%).

Tác dụng phụ của thuốc corticosteroid là gì?

Việc sử dụng corticosteroid trong một khoảng thời gian ngắn (từ 1 - 2 tuần) thường sẽ không gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng. Một số tác dụng không mong muốn ở mức độ nhẹ có thể gặp khi sử dụng corticosteroid đợt ngắn bao gồm kích ứng dạ dày, khó ngủ hoặc tăng cảm giác ngon miệng.

Các tác dụng phụ không mong muốn dễ xảy ra hơn nếu người bệnh sử dụng corticosteroid trong khoảng thời gian dài hoặc dùng trong đợt ngắn nhưng lại lặp đi lặp lại nhiều lần. Nói chung, khi sử dụng thuốc ở liều càng cao thì nguy cơ gặp phải tác dụng phụ càng lớn. Do vậy, nếu người bệnh cần phải dùng corticosteroid để điều trị bệnh trong thời gian dài thì bác sĩ sẽ cân nhắc cho người bệnh dùng liều lượng thấp nhất có thể mà vẫn giúp kiểm soát tốt các triệu chứng bệnh. Một số bệnh lý cần sử dụng thuốc ở liều cao hơn so với các bệnh lý khác nhằm kiểm soát triệu chứng. Thậm chí, với cùng một bệnh lý thì liều lượng cũng có thể thay đổi từ bệnh nhân này sang bệnh nhân khác và thay đổi theo từng giai đoạn của bệnh.

Một số tác dụng phụ nghiêm trọng có thể xảy ra khi sử dụng thuốc corticosteroid kéo dài, bao gồm:

• Loãng xương;
• Tăng huyết áp;
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng;
• Tăng lượng đường huyết;
• Tăng nguy cơ mắc phải tình trạng viêm loét dạ dày - tá tràng;
• Tăng nhãn áp;
• Đục thuỷ tinh thể, glocom;
• Thời gian chữa lành vết thương bị kéo dài;
• Da teo mỏng và dễ bị bầm tím;
• Trẻ em bị chậm lớn;
• Hội chứng Cushing với các biểu hiện như mặt tròn, lắng đọng mỡ ở vùng lưng và cổ trong khi chân tay bị teo nhỏ.

Đặc biệt, nguy cơ bị teo tuyến thượng thận tăng cao nếu dùng corticosteroid trong thời gian dài, bởi tuyến thượng thận đã quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể nên nó sẽ ngừng hoạt động. Từ đó, tuyến thượng thận không còn duy trì chức năng bài tiết ra hormone như bình thường nữa.

Chính vì thế, nếu bạn cần sử dụng corticosteroid trong thời gian dài, bạn nên đến bệnh viện để tái khám và thực hiện các xét nghiệm định kỳ theo đúng chỉ định của bác sĩ, từ đó sớm phát hiện ra các tác dụng phụ nếu có.

Sử dụng corticosteroid như thế nào?

Tùy theo từng dạng bào chế của corticosteroid mà cách sử dụng là khác nhau, cụ thể như sau:

Corticosteroid dạng uống

Các dạng thuốc corticosteroid dạng uống (viên, siro…) nên được sử dụng với thức ăn để hạn chế kích ứng đến dạ dày.

Đồng thời, không nên ngừng thuốc một cách đột ngột nếu bạn đã sử dụng corticosteroid trong thời gian dài. Bởi việc ngưng thuốc đột ngột có thể gây ra những triệu chứng nghiêm trọng và thậm chí là đe dọa đến tính mạng của người bệnh. Do đó, bác sĩ sẽ hướng dẫn cho bệnh nhân hướng giảm liều lượng thuốc từ từ trước khi ngừng thuốc hẳn. Thông thường, quá trình này cần phải kéo dài vài tuần để cơ thể của người bệnh có đủ thời gian thích ứng và phục hồi lại khả năng sản xuất hormone tự nhiên.

Corticosteroid dạng bôi

Corticosteroid dạng bôi ngoài da hoặc niêm mạc chỉ cần sử dụng một lượng nhỏ để bao phủ một lớp mỏng lên trên vùng da bị bệnh. Điều này sẽ giúp cho bạn dự phòng được tình trạng một lượng lớn thuốc được hấp thu vào trong cơ thể, từ đó gây ra tác dụng phụ.

Sau khi bôi thuốc xong thì bạn không nên băng lại. Đồng thời, bạn cũng nên tránh bôi thuốc vào vùng da không lành lặn, bị trầy xước hoặc vùng da bị cọ sát thường xuyên.

Corticosteroid dạng hít

Ở dạng này, thuốc thường không gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng. Một số tác dụng phụ có thể gặp như khàn giọng hoặc nấm miệng… đều có thể dự phòng một cách dễ dàng bằng cách thực hiện theo đúng hướng dẫn về kỹ thuật xịt hít cũng như súc miệng sau khi sử dụng thuốc.

Hy vọng với những thông tin được chia sẻ trong bài viết đã giúp bạn đọc hiểu được corticosteroid là gì cũng như những tác dụng phụ có thể gặp phải khi sử dụng loại thuốc này. Corticosteroid có tác dụng chống viêm nhiễm, chống dị ứng và ức chế hệ miễn dịch nên được dùng để điều trị các bệnh lý khác nhau như bệnh tự miễn, gout, hen phế quản…

Xem thêm:

• Thuốc nhỏ mắt Corticoid thông dụng hiện nay và lưu ý khi dùng
• Corticoid xịt mũi: Tác dụng phụ và cách sử dụng an toàn