Đặc điểm giải phẫu buồng trứng và một số bệnh lý liên quan

Bài viết dưới đây cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về giải phẫu buồng trứng, một phần quan trọng của hệ sinh dục nữ giới. Chúng ta sẽ tìm hiểu về cấu trúc của buồng trứng, vai trò quan trọng của nó trong quá trình sinh sản và sản xuất hormone, cũng như những vấn đề sức khỏe liên quan đến buồng trứng. Cùng khám phá chi tiết để hiểu rõ hơn và chăm sóc tốt cho sức khỏe của chị em phụ nữ!

Buồng trứng là gì?

Buồng trứng là các cấu trúc nhỏ hình bầu dục nằm ở hai bên của tử cung trong cơ thể phụ nữ, nơi sản xuất và lưu trữ trứng (hay còn gọi là noãn). Ngoài vai trò chính trong sinh sản bằng việc sản xuất trứng, buồng trứng cũng là nơi sản sinh các hormone như estrogen và progesterone. Những hormone này quan trọng trong việc điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt và hỗ trợ quá trình mang thai.

Ngoài ra, estrogen và progesterone còn có vai trò quan trọng trong sự phát triển các đặc tính giới tính thứ cấp ở phụ nữ bao gồm thay đổi vóc dáng và phát triển nang lông trên cơ thể.

Giải phẫu buồng trứng

Vị trí của buồng trứng

Buồng trứng nằm ở hai bên tử cung trong chậu hông, gắn liền với lá sau dây chằng rộng và phía sau vòi tử cung, dưới eo chậu khoảng 10mm. Vị trí này có thể thay đổi theo số lần phụ nữ đã sinh đẻ. Ở phụ nữ chưa từng sinh, buồng trứng nằm ở tư thế đứng và trục dọc của nó thường thẳng đứng. Trên thành bụng, điểm buồng trứng là điểm chính giữa giữa gai chậu trước trên và khớp mu.

Mặt buồng trứng trên cơ thể phụ nữ có màu hồng nhạt và nhẵn cho đến tuổi dậy thì. Sau tuổi dậy thì, mặt buồng trứng thường trở nên sần sùi hơn do vỏ buồng trứng bị rách mỗi khi rụng trứng hàng tháng, để lại những vết sẹo trên bề mặt buồng trứng. Sau thời kỳ mãn kinh, bề mặt buồng trứng lại trở về trạng thái nhẵn.

Cấu tạo của buồng trứng

Buồng trứng có kích thước khoảng 3cm dài, 1.5cm rộng và 1cm dày, có hình dạng giống như hạt đậu dẹt.

Cấu tạo của buồng trứng bao gồm:

• Hai mặt: Mặt trong và mặt ngoài.
• Hai bờ: Bờ tự do và bờ mạc treo.
• Hai đầu: Đầu vòi và đầu tử cung.

Buồng trứng không có phúc mạc che phủ mà được bao bọc bởi lớp áo trắng. Ngay dưới lớp áo trắng là vỏ buồng trứng và ở phần trung tâm của buồng trứng là tuỷ buồng trứng.

• Lớp áo trắng là lớp tế bào trụ phủ bên ngoài buồng trứng, rất rõ nét ở buồng trứng của phụ nữ trẻ. Lớp tế bào này dần dần bị dẹt theo tuổi tác và làm cho buồng trứng có màu xám đục. Vùng chuyển tiếp giữa lớp tế bào trụ và lớp trung mô dẹt của phúc mạc là một dải trắng mảnh dọc theo bờ mạc treo của buồng trứng.
• Vỏ buồng trứng là lớp dày nằm ngay dưới lớp áo trắng. Lớp vỏ buồng trứng bao gồm các nang buồng trứng và thể vàng. Trong lớp mô đệm của vỏ buồng trứng có các sợi mô liên kết lưới và rất nhiều tế bào hình thoi cùng các tế bào cơ trơn.
• Tuỷ buồng trứng tập trung ở phần trung tâm của buồng trứng. Tuỷ buồng trứng bao gồm mô đệm được cấu tạo từ mô liên kết có nhiều sợi chun, một số tế bào cơ trơn và rất nhiều mạch máu, đặc biệt là tĩnh mạch. Tuỷ buồng trứng có nhiều mạch máu hơn so với lớp vỏ.

Nang trứng: Ở trẻ sơ sinh, trong lớp vỏ buồng trứng đã có rất nhiều nang trứng nguyên thuỷ. Mỗi nang trứng nguyên thuỷ có một tế bào trung tâm lớn được gọi là noãn, được bao quanh bởi một lớp tế bào trụ nhỏ hay tế bào dẹt được gọi là các tế bào nang. Trong tuổi niên thiếu và sau khi dậy thì, rất nhiều nang trứng bị thoái hoá.

Sau khi dậy thì, một số nang trứng nguyên thuỷ phát triển hàng tháng để tạo ra các nang trứng chín. Một trong số các nang trứng chín này sẽ phát triển và sau đó vỡ ra, điều này được gọi là hiện tượng rụng trứng.

Sau khi phóng noãn, thành của nang trứng sẽ xẹp xuống và tạo thành các nếp gấp. Các tế bào của màng hạt sẽ phát triển nhanh và chứa sắc tố vàng trong bào tương, hình thành các tế bào vàng. Những tế bào này cùng với màng hạt tạo nên thể vàng. Thể vàng hoạt động từ 12 đến 14 ngày sau khi rụng trứng. Trong trường hợp không có thai, thể vàng sẽ thoái hoá thành mỡ và xuất hiện nhiều mô sợi tạo thành thể trắng.

Từ sau tuổi dậy thì cho đến khi vào thời kỳ mãn kinh, lớp vỏ buồng trứng chứa rất nhiều nang trứng và thể vàng trong mọi giai đoạn của sự phát triển.

Trong thể vàng, ngoài các tế bào vàng lớn sản xuất hormone progesteron, còn có các tế bào nhỏ gọi là tế bào cạnh vàng sản xuất hormone estrogen. Thể vàng tồn tại trong chu kỳ kinh nguyệt (trong trường hợp không có thai) khoảng 12 đến 14 ngày và có đường kính khoảng 1 cm. Ở người mang thai, thể vàng hoạt động trong suốt giai đoạn mang thai và có đường kính khoảng 2,5 cm.

Chức năng của buồng trứng

Chức năng của buồng trứng bao gồm chức năng ngoại tiết và nội tiết.

• Chức năng ngoại tiết của buồng trứng: Buồng trứng có vai trò quan trọng trong quá trình phóng thích trứng để chu kỳ kinh nguyệt diễn ra và trong trường hợp gặp tinh trùng, thụ thai có thể xảy ra. Mỗi tháng, trung bình một lần, buồng trứng lần lượt phóng thích một trứng, điều này làm nên chức năng ngoại tiết của buồng trứng.
• Chức năng nội tiết của buồng trứng: Buồng trứng cũng là một tuyến nội tiết quan trọng của cơ thể, sản xuất hai hormone sinh dục chính là estrogen và progesterone.
• Estrogen: Đây là hợp chất steroid được tổng hợp từ cholesterol và acetyl coenzyme A trong buồng trứng. Estrogen có tác dụng quan trọng trong phát triển và duy trì các đặc tính giới tính nữ từ khi bắt đầu tuổi dậy thì, bao gồm sự phát triển của các cơ quan sinh dục, lớp mỡ dưới da, giọng nói, hình dáng nữ tính và ảnh hưởng đến tử cung, cổ tử cung và vòi trứng. Ngoài ra, estrogen còn tác động đến âm đạo, tuyến vú, sự chuyển hóa và sự phát triển xương. Sự thiếu hụt estrogen (như ở người cao tuổi) có thể dẫn đến loãng xương. 
• Progesterone: Tương tự như estrogen, progesterone là một steroid được tổng hợp từ cholesterol hoặc acetyl coenzyme A. Tác dụng quan trọng nhất của progesterone là kích thích sự phát triển của niêm mạc tử cung trong nửa sau của chu kỳ kinh nguyệt, chuẩn bị môi trường sẵn sàng cho việc làm tổ của trứng đã thụ tinh. Progesterone giúp giảm co thắt cơ tử cung, từ đó ngăn chặn việc đẩy trứng đã thụ tinh ra ngoài và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của thai nhi. Ngoài ra, progesterone còn ảnh hưởng đến cổ tử cung, vòi trứng, tuyến vú và duy trì nhiệt độ cơ thể ổn định.

Những bệnh lý thường gặp ở buồng trứng

Buồng trứng là cơ quan sinh sản quan trọng ở nữ giới, vì vậy mọi bất thường xảy ra tại đây đều có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của phụ nữ. Các vấn đề sức khỏe phổ biến liên quan đến buồng trứng mà phụ nữ cần chú ý bao gồm:

• U nang buồng trứng;
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS);
• Suy buồng trứng nguyên phát;
• Lạc nội mạc tử cung;
• Viêm vùng chậu;
• Ung thư buồng trứng.

Hy vọng những thông tin trên đã giúp chị em hiểu rõ hơn về buồng trứng, một cơ quan sinh sản quan trọng của nữ giới. Quan tâm và chăm sóc sức khỏe của buồng trứng là điều cực kỳ quan trọng để duy trì khả năng sinh sản và sức khỏe tổng thể của phụ nữ. Hãy luôn tự kiểm tra và thường xuyên đến bác sĩ để theo dõi sức khỏe của mình, đặc biệt là với những vấn đề liên quan đến buồng trứng.

Xem thêm:

• Giải phẫu bệnh là gì? Các xét nghiệm giải phẫu bệnh thường gặp
• Đặc điểm giải phẫu xương đùi và các bệnh lý liên quan