Dấu hiệu tâm thần phân liệt và cách nhận biết sớm

Tâm thần phân liệt là rối loạn tâm thần nghiêm trọng, nằm trong 20 nguyên nhân gây tàn tật hàng đầu thế giới. Hiểu rõ dấu hiệu tâm thần phân liệt giúp nâng cao nhận thức và hỗ trợ người bệnh hiệu quả hơn.

Nhận biết sớm các dấu hiệu tâm thần phân liệt

Tâm thần phân liệt là một bệnh lý rất khó chẩn đoán, đặc biệt là ở giai đoạn đầu, khi các triệu chứng thường không rõ ràng và dễ bị bỏ qua. Bệnh khởi phát một cách từ từ và có thể kéo dài trong nhiều năm. Trong một số trường hợp, các triệu chứng của tâm thần phân liệt phát triển một cách âm thầm khiến cho người mắc bệnh và gia đình họ mất nhiều thời gian để nhận ra vấn đề. Thêm vào đó, một số triệu chứng của bệnh có thể xuất hiện trong cuộc sống của bất kỳ ai, ngay cả khi họ không mắc phải rối loạn tâm thần này.

Những dấu hiệu ban đầu của tâm thần phân liệt thường bao gồm:

• Mất cảm xúc hoặc thiếu động lực.
• Cảm giác thờ ơ, hoặc có thể là trầm cảm.
• Giảm khả năng tập trung hoặc hiệu suất làm việc, học tập.
• Sự thiếu quan tâm đến việc chăm sóc bản thân.
• Có xu hướng ẩn dật, xa lánh bạn bè, gia đình hoặc các hoạt động mà trước đây người bệnh yêu thích.

Khi tâm thần phân liệt tiến triển, các triệu chứng của bệnh có thể thay đổi và trở nên rõ rệt hơn, tùy thuộc vào từng giai đoạn của bệnh. Những triệu chứng phổ biến nhất mà người bệnh thường gặp phải bao gồm:

Ảo thanh

Bệnh nhân tâm thần phân liệt có thể nghe thấy những âm thanh hoặc giọng nói không có thực, vang lên trong đầu hoặc bên tai. Những ảo thanh này thường mang tính tiêu cực, như đe dọa, buộc tội, mắng chửi hoặc cười nhạo bệnh nhân. Khi nghe thấy những âm thanh này, bệnh nhân sẽ phản ứng khác nhau tùy vào nội dung và tính chất của ảo thanh. Chẳng hạn, họ có thể bịt tai lại để tránh nghe, cảm thấy sợ hãi và thu mình lại hoặc có thể phản ứng lại bằng cách la hét, nổi giận hoặc có hành vi bất thường.

Hoang tưởng

Hoang tưởng là những niềm tin sai lệch, không phù hợp với thực tế, xuất phát từ rối loạn tâm thần. Tuy nhiên, người bệnh lại cho rằng những niềm tin này hoàn toàn đúng, không thể bị thuyết phục, giải thích hay phê phán. Tùy theo nội dung của hoang tưởng mà bệnh nhân sẽ có những phản ứng khác nhau. Một số dạng hoang tưởng thường gặp gồm:

• Hoang tưởng tự cao: Người bệnh tin rằng mình có khả năng hoặc quyền lực vượt xa thực tế. Ví dụ họ nghĩ mình là tướng quân chỉ huy quân đội dù chưa từng tham gia quân ngũ, hoặc tin rằng mình có thể chữa khỏi các bệnh nan y như ung thư dù không có chuyên môn y học.
• Hoang tưởng bị hại: Bệnh nhân thường cho rằng người thân, hàng xóm hay những người xung quanh đang tìm cách theo dõi, đầu độc hoặc hãm hại mình.
• Hoang tưởng bị chi phối: Người bệnh tin rằng có một thế lực vô hình nào đó như thần thánh, ma quỷ đang kiểm soát mọi suy nghĩ, hành động hoặc cảm xúc của họ.

Rối loạn khả năng suy nghĩ

Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc duy trì một dòng suy nghĩ mạch lạc, dẫn đến việc lời nói trở nên khó hiểu. Họ có thể đột ngột ngừng nói giữa chừng, rồi sau một thời gian mới tiếp tục chủ đề cũ hoặc chuyển sang một chủ đề hoàn toàn khác. Trong một số trường hợp, bệnh nhân có thể nói lộn xộn, rời rạc đến mức người nghe không thể hiểu được họ đang cố gắng truyền đạt điều gì.

Một số triệu chứng khác

Mất đi ý muốn làm việc

Người bệnh dần mất đi động lực để làm việc, trở nên thẫn thờ và điều này không phải do lười biếng. Họ không thể hoàn thành tốt công việc tại cơ quan hay việc học tại trường. Nếu tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn, bệnh nhân thậm chí gặp khó khăn trong những công việc đơn giản hàng ngày như làm việc nhà, giặt giũ hay nấu ăn. Trong trường hợp nặng, bệnh nhân không còn quan tâm đến vệ sinh cá nhân, không tắm rửa và có thể gặp vấn đề nghiêm trọng trong việc ăn uống.

Giảm sự biểu lộ tình cảm

Bệnh nhân sẽ không thể hiện cảm xúc khi gặp những sự kiện vui hay buồn và ít có biểu lộ tình cảm rõ rệt. Trong một số trường hợp, họ có thể phản ứng ngược lại so với tình huống như cảm thấy buồn trước sự kiện vui vẻ hoặc tỏ ra vui mừng khi có chuyện buồn xảy ra.

Sự cách ly xã hội

Người bệnh thường có xu hướng xa lánh và không muốn tiếp xúc với người khác, kể cả với gia đình hoặc bạn bè thân thiết.

Không nhận thức được rằng bản thân đang bị bệnh

Một số bệnh nhân tâm thần phân liệt không nhận ra mình đang mắc bệnh, do đó họ có thể từ chối việc đi khám và điều trị, thậm chí phản ứng tức giận với những người cho rằng họ có vấn đề về tâm thần.

Nguyên nhân gây ra tâm thần phân liệt

Tâm thần phân liệt là một rối loạn tâm thần phức tạp, hình thành từ sự tương tác giữa các yếu tố di truyền, sinh học thần kinh và môi trường sống.

• Yếu tố di truyền: Người có họ hàng gần mắc bệnh, đặc biệt là sinh đôi cùng trứng, có nguy cơ cao (40 - 50%). Một số gen liên quan đến hệ thần kinh như DISC1, COMT, NRG1 có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Sinh học thần kinh: Sự mất cân bằng dopamin là yếu tố nổi bật - tăng hoạt động dopamin ở hệ mesolimbic gây ra các triệu chứng dương tính (ảo giác, hoang tưởng), trong khi giảm dopamin ở vùng trán liên quan đến triệu chứng âm tính (thờ ơ, giảm khả năng giao tiếp). Một số bệnh nhân còn có biểu hiện giãn não thất và giảm chất xám ở vùng trán - thái dương.
• Phát triển thần kinh: Các yếu tố như nhiễm virus, thiếu oxy trong quá trình sinh, suy dinh dưỡng khi mang thai hoặc bất thường trong phát triển não bộ sớm đều có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Yếu tố môi trường - tâm lý - xã hội: Stress kéo dài, sử dụng chất kích thích như cần sa, sống trong môi trường đô thị hóa cao hoặc có mối quan hệ gia đình tiêu cực có thể kích hoạt hoặc làm tái phát bệnh.

Hiện nay, tâm thần phân liệt được lý giải theo mô hình sinh - tâm - xã hội, trong đó yếu tố sinh học tạo nền tảng dễ mắc bệnh, còn yếu tố môi trường và tâm lý đóng vai trò kích hoạt sự khởi phát.

Bệnh tâm thần phân liệt có chữa được không?

Tâm thần phân liệt là một bệnh lý mãn tính, đòi hỏi sự chăm sóc và điều trị lâu dài. Mặc dù không có cách chữa trị hoàn toàn, nhưng điều trị đúng cách có thể giúp kiểm soát các triệu chứng và ngăn ngừa tái phát.

Điều quan trọng cần lưu ý là tâm thần phân liệt ảnh hưởng khác nhau ở mỗi người, với các triệu chứng có thể thay đổi về mức độ và thời gian. Một số bệnh nhân có thể gặp phải triệu chứng cấp tính nghiêm trọng, phải nhập viện điều trị, trong khi những người khác có thể chỉ gặp phải triệu chứng ít nghiêm trọng hơn nhưng kéo dài.

Việc can thiệp sớm là chìa khóa giúp cải thiện kết quả điều trị. Phát hiện bệnh kịp thời và tiến hành điều trị đầy đủ có thể mang lại tiên lượng tốt hơn cho người bệnh. Khoảng thời gian từ 2 đến 5 năm sau cơn loạn thần đầu tiên là giai đoạn quyết định đến diễn biến bệnh. Trong thời gian này, người bệnh cần được theo dõi và điều trị tại các phòng khám chuyên khoa hoặc các tổ chức hỗ trợ để đảm bảo sức khỏe tâm thần ổn định.

Điều trị sớm có thể mang lại nhiều lợi ích, bao gồm:

• Giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh.
• Cải thiện chất lượng cuộc sống cho cả bệnh nhân và gia đình.
• Ngăn ngừa sự gián đoạn lâu dài trong công việc và các hoạt động sinh hoạt hàng ngày.
• Rút ngắn thời gian điều trị và hồi phục.
• Giảm nguy cơ phát sinh các vấn đề như lạm dụng chất gây nghiện, trầm cảm và các suy nghĩ tự tử.

Việc hiểu rõ về các dấu hiệu tâm thần phân liệt giúp bệnh nhân và gia đình nhận diện bệnh sớm hơn, từ đó có thể chẩn đoán kịp thời. Ngoài ra, việc hiểu về căn bệnh này còn giúp cung cấp sự hỗ trợ cảm xúc cho bệnh nhân và người thân, đồng thời giảm bớt sự kỳ thị và hiểu lầm từ xã hội về bệnh lý này.