Đề kháng insulin là gì? Triệu chứng và phương pháp phòng ngừa, điều trị hiệu quả

Insulin hoạt động như một chiếc chìa khóa có chức năng đưa đường huyết vào tế bào và sử dụng để làm năng lượng. Vậy nếu cơ thể xảy ra tình trạng đề kháng insulin thì có tác động như thế nào đến cơ thể và làm thế nào để bạn có thể biết liệu mình có bị kháng insulin hay không?

Đề kháng insulin là gì?

Insulin là cái tên khá quen thuộc, đặc biệt với những bệnh nhân bị đái tháo đường (tiểu đường). Insulin là hormone do tuyến tụy tiết ra và có tác dụng chuyển hóa carbohydrate trong cơ thể. Ngoài ra nó còn tác động đến quá trình chuyển hóa các mô mỡ, gan thành năng lượng ATP để cung cấp cho các hoạt động của cơ thể. Insulin cũng là yếu tố duy nhất của cơ thể có thể làm giảm nồng độ glucose trong máu. 

Theo phản ứng sinh lý thông thường, sau mỗi bữa ăn, một lượng nhỏ insulin sẽ được bài tiết để thực hiện nhiệm vụ này. Kháng insulin là tình trạng các tế bào ở cơ thể giảm khả năng đáp ứng với các tác dụng của insulin, nhất là ở mô mỡ và mô cơ. Cơ thể thì vẫn cần năng lượng từ glucose để hoạt động, vì thế tuyến tụy sẽ hoạt động bù trừ với sự kháng insulin, chúng sẽ sản xuất ra thêm insulin để tăng quá trình đưa đường từ máu vào các tế bào.

Kết quả là lượng insulin trong máu tăng cao quá mức, kích thích các mô nhạy cảm với insulin, bên cạnh đó lượng glucose trong máu cao vì không được vận chuyển vào trong tế bào nên gây ra nhiều hậu quả.

Dấu hiệu, triệu chứng của tình trạng kháng insulin

Trong giai đoạn đầu của bệnh tiểu đường tuýp 2, cơ thể bắt đầu kháng insulin. Các xét nghiệm thông thường sẽ không thể phát hiện ra được, đôi khi người bệnh cũng không có các dấu hiệu của bệnh (không đái tháo đường, glucose không tăng), nhưng xuất hiện tình trạng rối loạn lipid máu giảm nhẹ HDL và nồng độ triglycerides cao. Ở giai đoạn này, người bệnh sẽ bị tăng huyết áp.

Khi các triệu chứng bắt đầu xuất hiện thì lượng insulin do cơ thể sản xuất ra cũng giảm đi và dấu hiệu thường là: Tiểu nhiều lần, tầm nhìn mờ, hay có cảm giác khát, sạm da ở vùng lưng, nách và hai bên cổ. Với những người bị béo phì thường sẽ có thêm vài triệu chứng khác như: Chỉ số khối cơ thể BMI tăng lên, vòng eo tăng, huyết áp tăng…

Biến chứng mạch máu lớn sẽ xảy ra vào đầu của giai đoạn tiền tiểu đường, tồn tại rất lâu trước khi các biến chứng mạch máu nhỏ xuất hiện như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu cùng với một số yếu tố viêm gây tình trạng xơ vữa động mạch. Ngoài ra, người bệnh cũng có thể gặp một số triệu chứng khác do cơ địa mỗi người là khác nhau.

Nguyên nhân gây kháng insulin

Nguyên nhân gây đề kháng insulin đến nay vẫn chưa được làm rõ. Tuy nhiên, tình trạng kháng insulin được chỉ ra có liên quan chặt chẽ với sự phát triển của bệnh tiểu đường tuýp 2 hoặc hội chứng chuyển hóa.

Người có gen liên quan đến hội chứng chuyển hóa, bệnh tiểu đường, căng thẳng hoặc bị ảnh hưởng bởi một số yếu tố như lối sống ít vận động, béo phì thì sẽ mắc tình trạng kháng insulin hoặc rối loạn đường huyết.

Đối tượng hay gặp tình trạng kháng insulin?

Một số đối tượng dễ gặp phải tình trạng kháng insulin có thể kể đến như: 

• Những người thừa cân, béo phì (đặc biệt ở vùng bụng); 
• Người ít vận động; 
• Người bị tiểu đường thai kỳ, gan nhiễm mỡ hoặc tiền sử gia đình có người mắc bệnh tiểu đường; 
• Người thường xuyên hút thuốc; 
• Người thuộc dân tộc có tổ tiên là người Latinh, Châu Phi, người Mỹ bản địa; 
• Đối tượng trên 45 tuổi; 
• Phụ nữ bị hội chứng buồng trứng đa nang; 
• Người gặp vấn đề về giấc ngủ (ngưng thở khi ngủ); 
• Người sử dụng thuốc chống loạn thần, thuốc steroid, thuốc điều trị HIV…

Kỹ thuật chẩn đoán tình trạng kháng insulin

Thông thường để xác định và phát hiện tình trạng kháng insulin, tiền tiểu đường bác sĩ thường chỉ định một số xét nghiệm sau:

• Glucose máu: Thường bác sĩ sẽ làm xét nghiệm đường huyết lúc đói, tuy nhiên trong một số trường hợp cũng có thể cần đến nghiệm pháp dung nạp glucose.
• Xét nghiệm lipid máu: Với xét nghiệm này, bác sĩ sẽ đo các chỉ số liên quan như LDL, HDL, triglycerides và cholesterol toàn phần. Đối với đề kháng insulin giai đoạn đầu thì thường sẽ có tình trạng rối loạn lipid máu bao gồm: Tăng LDL, triglycerides và giảm HDL.
• Đo tỷ số nồng độ insulin/glucose máu (I/G): Tỷ số này thường có giá trị dao động từ 0.3 - 0.4, nếu đo thấy thấp hơn thì có thể là yếu tố nghi ngờ đến tình trạng đề kháng insulin.
• Xét nghiệm dung nạp insulin: Đây là xét nghiệm giúp kiểm tra lượng glucose và insulin nhiều lần khi tiến hành truyền tĩnh mạch insulin, việc làm này hỗ trợ xác định có sự nhạy cảm hoặc kháng insulin hay không.
• Chỉ số HOMA: Nhằm giúp định lượng insulin và glucose có trong máu, sau đó sẽ dùng các phép tính để có thể ước lượng được chức năng của tế bào beta đảo tụy và độ nhạy với insulin.

Phương pháp phòng ngừa, điều trị hiệu quả?

Cả người lớn và trẻ em đều có khả năng gặp hội chứng chuyển hóa và tình trạng kháng insulin. Phương pháp phòng ngừa hội chứng chuyển hóa tốt nhất là ngăn ngừa tình trạng béo phì.

Tình trạng kháng insulin có thể được cải thiện, điều trị hiệu quả nếu thay đổi lối sống và chế độ ăn uống. Những người kháng insulin được khuyến nghị giảm cân và thực hiện lối sống khoa học, thường xuyên vận động, ăn uống lành mạnh, bởi thuốc không phải là biện pháp duy nhất để giải quyết vấn đề kháng insulin. Bạn hoàn toàn có thể kiểm soát được tình trạng này nếu thực hiện một số biện pháp sau:

Kiểm soát tốt cân nặng

Nếu bạn không chắc về việc mình nên giữ cơ thể ở bao nhiêu cân hay làm cách nào để đạt mục tiêu giảm cân thì hãy hỏi các bác sĩ hoặc tham khảo các chuyên gia dinh dưỡng. Kiểm soát cân nặng là yếu tố rất quan trọng, đối với những người mắc chứng rối loạn chuyển hóa thì giảm cân giúp hạ đường huyết trong máu và cải thiện sức khỏe.

Vận động, ăn uống lành mạnh

Mỗi ngày bạn nên dành ra khoảng 30 phút để hoạt động thể chất vừa phải (như đi bộ nhanh) và thực hiện nó ít nhất 5 ngày/tuần, điều này giúp ngăn ngừa, kiểm soát tình trạng rối loạn chuyển hóa. Ngoài ra thì chế độ dinh dưỡng là điều quan trọng góp phần đẩy lùi bệnh. Nên bổ sung vào thực đơn các loại rau, trái cây ít đường, ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, hạt, cá, thịt nạc và tránh hút thuốc để duy trì sức khỏe cũng như ngăn ngừa bệnh.

Tình trạng kháng insulin nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều bệnh, biến chứng nguy hiểm như đau tim, đột quỵ, vấn đề về mắt, thận, ung thư, bệnh alzheimer… Vì vậy hãy tập cho mình một lối sống lành mạnh bởi chúng ta không thể biết được nguyên nhân chính xác gây đề kháng insulin là do đâu.

Với các chia sẻ trên đã giúp bạn hiểu hơn về tình trạng đề kháng insulin, cách phòng ngừa cũng như các biến chứng nguy hiểm mà nó có thể gây ra. Nếu có bất kỳ dấu hiệu, nghi ngờ nào bạn hãy đến gặp bác sĩ để tư vấn, xét nghiệm để có thể phát hiện và điều trị kịp thời. Đừng quên tạo một thói quen bền vững trong việc kiểm soát cân nặng, tăng cường hoạt động thể chất, thực hiện lối sống, chế độ dinh dưỡng lành mạnh.

Xem thêm:

• Cách tiêm insulin dưới da bụng đúng kỹ thuật
• Phương pháp điều trị tăng triglyceride bằng insulin