Hội chứng PRES: Nguyên nhân, triệu chứng và hướng điều trị hiệu quả

Hội chứng PRES là rối loạn hiếm gặp ở não, thường xuất hiện do tăng huyết áp, rối loạn miễn dịch hoặc dùng thuốc đặc trị. Bệnh gây đau đầu, co giật, rối loạn thị giác và có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng nếu chậm phát hiện. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về hội chứng PRES.

Hội chứng PRES là gì? Nguyên nhân gây hội chứng PRES

Hội chứng PRES (Posterior Reversible Encephalopathy Syndrome) hay hội chứng não sau có hồi phục là một rối loạn thần kinh tạm thời, có khả năng hồi phục nếu được phát hiện và điều trị sớm.

Hội chứng này không phải là bệnh lý độc lập, mà là hậu quả của nhiều rối loạn trong cơ thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ tuần hoàn và thần kinh trung ương. Các yếu tố này làm thay đổi áp lực mạch máu, tổn thương hàng rào máu – não, dẫn đến phù não và rối loạn chức năng thần kinh. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến nhất được ghi nhận trong y văn.

Tăng huyết áp đột ngột

Tăng huyết áp cấp thường là yếu tố rất thường gặp ở bệnh nhân PRES (nhiều nghiên cứu báo cáo 60 - 80% bệnh nhân có tăng huyết áp kèm theo). Sự tăng áp lực đột ngột trong hệ thống mạch máu não, khiến hàng rào máu - não bị phá vỡ.

Bình thường, hàng rào này có nhiệm vụ kiểm soát sự trao đổi giữa máu và mô thần kinh, bảo vệ não khỏi các chất độc hại. Tuy nhiên, khi huyết áp tăng cao hoặc hệ thống mạch máu bị rối loạn, các tế bào nội mô mạch máu giãn nở quá mức, làm dịch và protein thoát ra khỏi lòng mạch. Hậu quả là phù mạch, tức dịch và protein thoát vào khoảng ngoại bào do tổn thương hàng rào máu - não. thường thấy ở vùng thùy chẩm và đỉnh.

Bệnh lý miễn dịch và viêm mạch máu

Các bệnh tự miễn hệ thống (ví dụ lupus ban đỏ hệ thống, viêm mạch) có thể liên quan tới PRES do tổn thương nội mô mạch máu. Trong các bệnh này, phản ứng miễn dịch quá mức khiến thành mạch bị viêm, hẹp hoặc hoại tử, dẫn đến giảm lưu lượng máu lên não và làm rối loạn cơ chế tự điều hòa mạch máu. Khi hàng rào máu - não bị tổn thương, dịch dễ dàng thấm ra ngoài, gây phù não và biểu hiện thần kinh bất thường. Ngoài ra, các đợt bùng phát viêm mạn tính cũng khiến bệnh nhân dễ tái phát PRES nếu không kiểm soát tốt.

Tác dụng phụ của thuốc điều trị

Một số thuốc liên quan tới PRES bao gồm các thuốc ức chế miễn dịch (đặc biệt calcineurin inhibitors như cyclosporine, tacrolimus), thuốc nhắm mục tiêu mạch máu (ví dụ bevacizumab) và một vài thuốc hóa trị được báo cáo (ví dụ cisplatin, một số tác nhân khác).

Những loại thuốc này ảnh hưởng đến chức năng nội mô mạch máu, gây co mạch bất thường và thiếu máu cục bộ tạm thời, từ đó phá vỡ hàng rào máu - não. PRES thường xuất hiện sau vài ngày đến vài tuần kể từ khi bắt đầu dùng thuốc, và thường cải thiện rõ rệt khi ngừng thuốc hoặc điều chỉnh liều.

Thai kỳ và tiền sản giật

Phụ nữ mang thai, đặc biệt trong ba tháng cuối thai kỳ hoặc sau sinh, có nguy cơ cao mắc PRES do tăng huyết áp trong thai kỳ hoặc tiền sản giật. Trong tiền sản giật, mạch máu toàn thân bị co thắt và tổn thương, dẫn đến thiếu máu cục bộ não và phù não dạng mạch. Hội chứng PRES trong giai đoạn này là dấu hiệu cảnh báo biến chứng thần kinh nghiêm trọng, nếu không xử lý kịp thời có thể dẫn đến sản giật, hôn mê hoặc tổn thương não vĩnh viễn.

Nguyên nhân khác gây hội chứng PRES

Ngoài các nguyên nhân trên, PRES còn có thể khởi phát do nhiều yếu tố kết hợp như:

• Suy thận cấp hoặc mạn, làm tăng huyết áp và rối loạn cân bằng dịch trong cơ thể.
• Nhiễm trùng huyết hoặc sốc nhiễm khuẩn, gây tổn thương nội mô lan tỏa.
• Ghép tạng, đặc biệt ghép thận hoặc gan, do dùng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài.
• Rối loạn điện giải, mất nước hoặc thiếu oxy máu, khiến não dễ tổn thương hơn khi huyết áp thay đổi đột ngột.

Triệu chứng nhận biết hội chứng PRES

Điểm đặc trưng của PRES là các triệu chứng có thể hồi phục hoàn toàn nếu được phát hiện và điều trị sớm. Dưới đây là những biểu hiện lâm sàng thường gặp nhất:

• Đau đầu dữ dội, xuất hiện đột ngột, lan tỏa khắp đầu, có thể kèm theo cảm giác nặng đầu, buồn nôn.
• Co giật toàn thân hoặc khu trú là dấu hiệu khởi phát sớm và phổ biến trong PRES do rối loạn điện thế hoạt động trong các tế bào thần kinh vùng não bị phù.
• Rối loạn ý thức với biểu hiện ngủ gà, lơ mơ, lú lẫn, hoặc mất định hướng thời gian - không gian, thậm chí không nhận ra người thân.
• Trong các trường hợp nặng, phù não lan rộng gây tăng áp lực nội sọ, giảm tưới máu não, dẫn đến hôn mê sâu nếu không can thiệp kịp thời.
• Nhìn mờ, hình ảnh méo mó, chồng chéo hoặc mất một phần trường nhìn hoặc song thị do phù vùng chẩm - nơi xử lý hình ảnh trong não.
• Mất thị lực tạm thời xảy ra khi dòng máu đến vùng thị giác bị cản trở.
• Chóng mặt, buồn nôn, nôn ói do tăng áp lực nội sọ hoặc rối loạn tuần hoàn máu não, khiến người bệnh cảm thấy choáng váng, mất thăng bằng.
• Phù mặt, tay, chân là triệu chứng gặp nhiều ở phụ nữ tiền sản giật hoặc sản giật, do rối loạn vi tuần hoàn và giữ nước.
• Sốt nhẹ, mệt mỏi, run tay chân khi não bị tổn thương cấp tính hoặc do rối loạn điện giải, thiếu oxy mô não.

Hướng điều trị hội chứng PRES

Hội chứng PRES là tình trạng có thể hồi phục nếu được nhận biết và điều trị kịp thời. Mục tiêu điều trị tập trung vào việc kiểm soát nguyên nhân nền, cải thiện triệu chứng và ngăn ngừa tổn thương não vĩnh viễn.

Kiểm soát huyết áp

Điều trị ưu tiên hàng đầu là hạ huyết áp một cách từ từ và an toàn (khoảng 20 - 25% so với mức ban đầu trong vài giờ đầu). Bác sĩ thường sử dụng thuốc truyền tĩnh mạch như nicardipine hoặc labetalol để điều chỉnh áp lực máu. Việc giảm huyết áp quá nhanh có thể dẫn đến thiếu máu não thứ phát, làm nặng thêm tình trạng tổn thương não.

Ngưng hoặc thay thế thuốc gây PRES

Nếu nguyên nhân đến từ thuốc ức chế miễn dịch hoặc thuốc hóa trị (như cyclosporine, tacrolimus, cisplatin, bevacizumab), bác sĩ sẽ ngừng sử dụng tạm thời hoặc chuyển sang thuốc thay thế ít độc tính hơn. Việc điều chỉnh liều hoặc thay thuốc cần thực hiện dưới sự giám sát chặt chẽ của bác sĩ chuyên khoa để tránh ảnh hưởng đến quá trình điều trị bệnh nền (như ung thư, ghép tạng, bệnh tự miễn...).

Điều trị triệu chứng

Điều trị cơn co giật cấp tính bắt đầu bằng benzodiazepine theo đường tĩnh mạch để cắt cơn, sau đó có thể dùng thuốc chống động kinh duy trì như levetiracetam, valproate hoặc phenytoin (levetiracetam hiện được ưa thích vì ít tương tác). Nếu người bệnh có biểu hiện kích động hoặc loạn thần nhẹ, có thể sử dụng thuốc an thần liều thấp. Trường hợp phù não lan rộng, bác sĩ sẽ kết hợp truyền dịch, điều chỉnh điện giải và hỗ trợ hô hấp để giảm áp lực nội sọ và cải thiện oxy lên não.

Điều trị nguyên nhân nền

Với bệnh nhân suy thận hoặc nhiễm trùng huyết, cần điều chỉnh lọc máu và điều trị kháng sinh thích hợp. Trường hợp lupus ban đỏ hệ thống hoặc viêm mạch máu, bác sĩ sẽ phối hợp điều trị bằng thuốc chống viêm và ức chế miễn dịch liều phù hợp.

Trong bối cảnh tiền sản giật hoặc sản giật, PRES có thể xuất hiện và khi hội chứng tiền sản giật nặng hoặc sản giật được xác định, chấm dứt thai kỳ thường là bước điều trị quyết định. Tuy nhiên quyết định này phải cân nhắc kỹ (tuổi thai, tình trạng mẹ và khả năng chăm sóc) và phải phối hợp ngay các biện pháp hạ huyết áp và điều trị triệu chứng.

Mặc dù tên gọi “có phục hồi” mang đến hy vọng cho người bệnh, nhưng trên thực tế, nếu chẩn đoán và điều trị chậm trễ, hội chứng PRES vẫn có thể gây tổn thương não vĩnh viễn, dẫn đến các biến chứng như di chứng thần kinh, giảm trí nhớ hoặc thậm chí hôn mê. Vì vậy, việc nhận biết sớm các dấu hiệu và nguyên nhân đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình điều trị và phục hồi cho người bệnh.