Kiểm soát tiểu đường tuýp 2 hiệu quả qua chế độ sinh hoạt và ăn uống

Tiểu đường tuýp 2 là một bệnh mạn tính đang gia tăng nhanh chóng trong xã hội hiện đại. Để sống khỏe mạnh cùng bệnh, người bệnh cần hiểu rõ các phương pháp kiểm soát, lựa chọn chế độ dinh dưỡng hợp lý và duy trì thói quen vận động. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết các biện pháp quản lý bệnh tiểu đường tuýp 2, chế độ ăn uống khoa học và hình thức luyện tập phù hợp.

Phương pháp kiểm soát bệnh tiểu đường tuýp 2

Bên cạnh việc tuân thủ điều trị bằng thuốc theo chỉ định y khoa, bệnh nhân cần chủ động xây dựng lối sống lành mạnh để giữ mức đường huyết ổn định.

Ăn uống có kiểm soát

Để tránh tình trạng tăng đường huyết sau bữa ăn, nên ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ hòa tan như rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch), các loại đậu, khoai lang, trái cây ít ngọt (cam, quýt, bưởi), cùng các nguồn chất béo lành mạnh từ quả bơ, dầu oliu.

• Ăn lành mạnh các loại protein ở hầu hết các bữa ăn, chẳng hạn như cá, đậu, hoặc thịt gà không da.
• Tránh hầm nhừ, xay nhuyễn hoặc nấu ở nhiệt độ cao: Chiên, nướng,... tốt nhất là luộc.
• Ngược lại, nên hạn chế cơm trắng, bún, miến, bánh ngọt, nước ngọt có ga và trái cây nhiều đường như sầu riêng, mít, nhãn. Uống không nhiều hơn một ly/ngày các loại nước ép trái cây.
• Ngoài ra, nên ăn rau và canh trước để tạo cảm giác no, giúp làm chậm quá trình hấp thu đường và chất béo.

Duy trì thói quen vận động

Tập thể dục đều đặn giúp cơ thể sử dụng glucose hiệu quả hơn, giảm tình trạng kháng insulin - yếu tố chính gây tăng đường huyết. Cần tập tối thiểu 150 phút/tuần với cường độ trung bình cao, bao gồm thể dục "đối kháng" ≥ 2 lần/tuần.

Giấc ngủ hợp lý

Ngủ đủ giấc (6 - 8 giờ mỗi đêm) hỗ trợ điều hòa nội tiết, giảm căng thẳng và góp phần ổn định đường huyết. Tránh thức khuya và ngủ bù ban ngày vì có thể làm rối loạn chuyển hóa.

Bổ sung đủ nước

Uống đủ nước giúp kiểm soát đường huyết và tăng khả năng đào thải chất độc. Ngoài nước lọc, có thể dùng trà thảo mộc nhẹ như trà hoa cúc, trà quế để hỗ trợ giấc ngủ và sức khỏe tim mạch.

Tuân thủ dùng thuốc

Người bệnh cần dùng thuốc hạ đường huyết theo đúng chỉ định, không tự ý thay đổi liều để tránh biến chứng.

Chế độ dinh dưỡng cho bệnh nhân tiểu đường tuýp 2

Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong quản lý bệnh. Khẩu phần ăn cần đảm bảo cân bằng giữa glucid, protid và lipid, đồng thời chú trọng đến rau xanh, trái cây ít ngọt.

Tinh bột (Glucid)

Năng lượng từ glucid nên chiếm khoảng 45% tổng năng lượng (ít hơn so với người khỏe mạnh). Ưu tiên tinh bột hấp thu chậm: Ngũ cốc nguyên hạt, khoai lang, bắp.

Chất đạm (Protid)

Nên cung cấp 1 - 1,5 g/kg/ngày, chiếm 15 - 20% tổng năng lượng.

Với người bệnh tiểu đường có biến chứng thận, lượng đạm cần được điều chỉnh tùy theo mức độ suy thận và chức năng lọc cầu thận (GFR). Thông thường, khẩu phần đạm khoảng 0,8 g/kg/ngày có thể phù hợp, nhưng cần được cá nhân hóa và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa dinh dưỡng hoặc thận - nội tiết.

Nên kết hợp đạm động vật (thịt, cá, trứng, sữa) và đạm thực vật (đậu). Các nghiên cứu cho thấy ăn cá béo 1 - 3 lần/tuần có thể giảm nguy cơ tim mạch.

Chất béo (Lipid)

Nên chiếm 20 - 35% năng lượng khẩu phần, chủ yếu từ dầu thực vật (dầu đậu nành, dầu mè, dầu hướng dương). Hạn chế mỡ động vật và dầu chiên đi chiên lại.

Rau xanh

Rau củ quả tươi giàu vitamin, khoáng chất và chất xơ giúp kiểm soát cân nặng, điều hòa đường huyết. Các loại khuyến khích: Bông cải xanh, mướp đắng, hành tây, bắp cải, cà rốt. Tuy nhiên, người cao tuổi không nên ăn quá nhiều chất xơ vì dễ gây khó tiêu.

Muối

Lượng muối khuyến nghị cho người lớn là dưới 2.300 mg natri/ngày, và nên giảm xuống khoảng 1.500 mg/ngày nếu có kèm tăng huyết áp. Tuy nhiên, với người bệnh tiểu đường có kèm theo bệnh thận hoặc tim mạch, việc điều chỉnh lượng muối nên thực hiện dưới sự tư vấn của bác sĩ điều trị để tránh rối loạn điện giải hoặc ảnh hưởng đến huyết áp.

Trái cây

Có thể ăn trái cây tươi ít ngọt, giàu chất xơ, nhưng không nên thay thế bữa ăn bằng trái cây. Tránh uống nước ép vì làm tăng nhanh đường huyết.

Sữa và chế phẩm từ sữa

Nên dùng sữa không đường hoặc loại dành riêng cho người tiểu đường. Ăn sữa chua không đường trước bữa ăn giúp làm chậm hấp thu glucid.

Thực phẩm cần hạn chế

Tránh phủ tạng động vật, thực phẩm chế biến sẵn (xúc xích, thịt nguội), nước ngọt và bánh kẹo.

Nước uống

Nhu cầu nước tính theo công thức: Bao gồm tổng lượng dịch nhập vào, nên uống nước trước bữa ăn 30 phút.

• 1000ml cho 10kg đầu tiên;
• 500ml cho 10kg tiếp theo;
• 20ml/kg cho tổng số kg còn lại (< 50 tuổi);
• 15ml/kg cho tổng số kg còn lại (>50 tuổi).

Rượu bia

Việc sử dụng rượu bia không được khuyến khích ở người bệnh tiểu đường, đặc biệt là khi có biến chứng về gan, tim mạch hoặc thần kinh. Trong một số trường hợp có thể sử dụng ở mức rất hạn chế theo khuyến nghị của WHO (không quá 1 đơn vị cồn/ngày đối với nữ, 2 đơn vị đối với nam), tuy nhiên cần được cân nhắc kỹ và theo dõi y tế vì rượu có thể gây hạ đường huyết và ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị.

Hoạt động thể chất phù hợp

Các hình thức vận động giúp hạ đường huyết, cải thiện sức khỏe tim mạch và tinh thần. Người bệnh nên duy trì ít nhất 150 phút/tuần.

• Đi bộ nhanh: Đơn giản, dễ thực hiện, hiệu quả trong kiểm soát đường huyết.
• Chạy bộ: Cải thiện độ nhạy insulin, giúp giảm cân; nên chuẩn bị glucose để phòng hạ đường huyết.
• Thái cực quyền: Tăng thăng bằng, giảm stress, hỗ trợ thần kinh ngoại biên.
• Yoga: Giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng, kiểm soát đường huyết.
• Bơi lội: Phù hợp cho bệnh nhân có vấn đề về khớp, giúp thư giãn cơ thể.
• Đạp xe: Tăng cường tim phổi, giảm nguy cơ béo phì.
• Khiêu vũ: Vừa rèn luyện thể lực vừa nâng cao tinh thần, cải thiện độ nhạy insulin.
• Tập gym cường độ thấp: Hỗ trợ duy trì cơ bắp, xương chắc khỏe; cần theo dõi đường huyết trong và sau khi tập.
• Dưỡng sinh: Phù hợp với người cao tuổi, động tác nhẹ nhàng, giúp giảm nguy cơ té ngã.

Tiểu đường tuýp 2 tuy không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu người bệnh kiên trì áp dụng chế độ ăn uống khoa học, vận động thường xuyên và tuân thủ điều trị. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ từ bác sĩ và gia đình cũng là yếu tố quan trọng giúp người bệnh duy trì lối sống lành mạnh và phòng ngừa biến chứng. Kiểm soát tiểu đường tuýp 2 qua chế độ sinh hoạt và ăn uống phù hợp sẽ giúp bạn khỏe mạnh hơn!

Bên cạnh chế độ ăn uống khoa học và lối sống lành mạnh, nhiều người bệnh tiểu đường tuýp 2 hiện nay đang được hỗ trợ điều trị bởi các giải pháp tiên tiến chứa hoạt chất semaglutide, một đồng vận thụ thể GLP-1, dùng 1 lần mỗi tuần, có tác dụng cải thiện đường huyết và hỗ trợ kiểm soát cân nặng. Đây là bước tiến mới trong quản lý bệnh đái tháo đường tuýp 2, đặc biệt phù hợp cho những người cần tăng cường kiểm soát glucose nhưng ngại việc sử dụng thuốc nhiều lần mỗi ngày.

Tại Việt Nam, từ ngày 26/08/2025, người bệnh đã có cơ hội tiếp cận các thuốc tiêm Ozempic chứa semaglutide thông qua sự hợp tác giữa Nhà thuốc Long Châu và tập đoàn dược phẩm toàn cầu Novo Nordisk. Việc mở rộng tiếp cận các phương pháp điều trị hiện đại sẽ góp phần nâng cao chất lượng sống, ngăn ngừa biến chứng tim mạch, thận và giúp bệnh nhân sống khỏe mạnh hơn cùng đái tháo đường.