Nguyên nhân và triệu chứng bệnh liệt vận nhãn

Liệt vận nhãn là một tình trạng y khoa phức tạp, trong đó khả năng điều khiển cử động của các cơ mắt bị suy giảm, dẫn đến các triệu chứng như song thị, lác mắt và hạn chế vận động mắt. Đây là một vấn đề nghiêm trọng có thể ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Liệt vận nhãn là gì?

Liệt vận nhãn là một triệu chứng có thể xuất hiện trong nhiều bệnh lý liên quan đến mắt và toàn thân, xảy ra khi một hoặc nhiều cơ vận nhãn bị liệt. Mỗi mắt được điều khiển bởi 6 cơ vận nhãn ngoại lai và 2 cơ vận nhãn nội tại, mỗi loại có chức năng riêng biệt trong việc điều chỉnh chuyển động của nhãn cầu và các phản ứng điều tiết của mắt.

Cụ thể, hệ thống cơ vận nhãn ngoại lai bao gồm 4 cơ thẳng: Cơ thẳng trên, cơ thẳng dưới, cơ thẳng trong và cơ thẳng ngoài, cùng với 2 cơ chéo: Cơ chéo bé và cơ chéo lớn. Các cơ này có vai trò chủ yếu trong việc điều chỉnh các chuyển động của nhãn cầu, giúp mắt chuyển động lên, xuống, sang trái, phải, cũng như quay theo các góc khác nhau.

Bên cạnh đó, hai cơ vận nhãn nội tại, bao gồm cơ thể mi và cơ co đồng tử, đảm nhiệm chức năng quy tụ và điều tiết. Cơ thể mi giúp điều chỉnh độ dày của thấu kính để mắt có thể nhìn rõ ở các khoảng cách khác nhau, trong khi cơ co đồng tử kiểm soát kích thước của đồng tử để điều chỉnh lượng ánh sáng vào mắt.

Liệt vận nhãn có thể được phân loại thành hai loại chính: lác liệt và liệt động tác liên hợp hai mắt. Lác liệt xảy ra khi một hoặc nhiều cơ ngoại nhãn bị liệt, dẫn đến sự không cân đối trong chuyển động của hai mắt, làm cho một mắt có thể bị lệch sang một hướng khác. Trong khi đó, liệt động tác liên hợp hai mắt liên quan đến sự mất khả năng phối hợp chuyển động của cả hai mắt, gây khó khăn trong việc điều chỉnh hướng nhìn đồng thời của hai mắt.

Các cơ vận nhãn ngoại lai được điều khiển bởi ba dây thần kinh chính: Dây thần kinh số III (dây thần kinh vận nhãn), dây thần kinh số IV (dây thần kinh ròng rọc) và dây thần kinh số VI (dây thần kinh abducens). Tổn thương hoặc bệnh lý ảnh hưởng đến các dây thần kinh này có thể dẫn đến liệt vận nhãn, gây ra các triệu chứng như mất khả năng di chuyển mắt bình thường, nhìn đôi, hoặc các vấn đề liên quan đến khả năng phối hợp chuyển động của mắt.

Nguyên nhân liệt vận nhãn

Liệt vận nhãn là tình trạng mất khả năng kiểm soát chuyển động của mắt, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể, vị trí tổn thương và mức độ nghiêm trọng, tình trạng này có thể biểu hiện dưới nhiều hình thái khác nhau, bao gồm lác liệt hoặc liệt động tác liên hợp hai mắt.

Một số nguyên nhân chính gây ra liệt vận nhãn bao gồm:

Chấn thương

Chấn thương sọ não: Đây là nguyên nhân phổ biến gây ra liệt dây thần kinh đơn độc, với dây thần kinh số VI (dây thần kinh abducens) thường bị ảnh hưởng nhất. Chấn thương này có thể làm tổn thương dây thần kinh, dẫn đến khó khăn trong việc điều khiển chuyển động của mắt.

Chấn thương hố mắt: Các chấn thương ở khu vực hố mắt thường gây ra liệt cơ hơn là liệt dây thần kinh. Những tổn thương này có thể làm suy giảm chức năng của các cơ vận nhãn, gây ra sự bất thường trong chuyển động của mắt.

U não

Tăng áp lực sọ não: Các khối u não có thể làm tăng áp lực trong hộp sọ, dẫn đến tổn thương nhiều dây thần kinh. Điều này có thể gây ra liệt vận nhãn, đặc biệt là liệt dây thần kinh số VI ở cả hai bên.

Bệnh lý mạch máu

Phình động mạch: Phình động mạch do đái tháo đường hoặc phình động mạch cảnh có thể gây liệt các dây thần kinh số III và IV. Tình trạng này thường liên quan đến các bệnh lý mạch máu nghiêm trọng.

Tăng huyết áp và xuất huyết màng não: Tăng huyết áp và xuất huyết do vỡ phình động mạch có thể làm tổn thương các dây thần kinh, dẫn đến liệt vận nhãn.

Thiểu năng động mạch sống nền: Tình trạng này, phổ biến ở người cao tuổi, có thể dẫn đến liệt vận nhãn do giảm cung cấp máu đến các vùng não liên quan đến điều khiển mắt.

Nguyên nhân bẩm sinh và bệnh lý thần kinh - cơ

Nhược cơ: Đây là một bệnh lý thần kinh-cơ bẩm sinh có thể làm yếu cơ và dẫn đến liệt vận nhãn.

Bệnh đái tháo đường: Rối loạn chuyển hóa liên quan đến bệnh đái tháo đường cũng có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh và gây ra tình trạng liệt.

Các nguyên nhân khác

Nhiễm khuẩn và viêm: Nhiễm khuẩn, nấm, virus, hoặc các bệnh viêm như xơ cứng rải rác và viêm đa rễ thần kinh có thể ảnh hưởng đến chức năng của dây thần kinh và dẫn đến liệt vận nhãn.

Ngộ độc: Các chất độc hại cũng có thể gây tổn thương dây thần kinh, làm suy giảm khả năng vận động của mắt.

Triệu chứng cảnh báo liệt vận nhãn

Song thị

Song thị hay hiện tượng nhìn thấy hai hình ảnh của một đối tượng, là triệu chứng phổ biến của lác liệt nhưng không phải mọi trường hợp lác liệt đều đi kèm với song thị. Triệu chứng này thường gia tăng ở khu vực hoạt động của cơ bị liệt, với mức độ rõ ràng phụ thuộc vào độ lác. Khi góc lác lớn, song thị sẽ càng rõ rệt. Trong một số trường hợp, song thị có thể giảm dần do cơ thể tự điều chỉnh qua hiện tượng trung hòa, ức chế hoặc nhờ vào các tư thế bù trừ của đầu và cổ.

Liệt dây thần kinh số III thường gây ra song thị ngang đơn thuần nếu chỉ tổn thương nhánh chi phối cơ trực trong. Tuy nhiên, phần lớn trường hợp sẽ dẫn đến song thị đứng do tổn thương phối hợp với các cơ thẳng đứng hoặc cơ chéo bé.

Liệt dây thần kinh số IV chủ yếu gây ra song thị đứng, đặc biệt rõ rệt khi bệnh nhân nhìn xuống dưới và vào trong.

Liệt dây thần kinh số VI thường gây ra song thị ngang và là triệu chứng cơ năng khiến bệnh nhân có xu hướng đến khám sớm.

Lác mắt

Lác là một biểu hiện rõ ràng của liệt vận nhãn, với góc lác thay đổi theo các hướng nhìn khác nhau. Độ lác thường lớn nhất khi nhìn về phía hoạt động của cơ bị liệt. Độ lác nguyên phát (D1) thường nhỏ hơn so với độ lác thứ phát (D2), đây là dấu hiệu quan trọng để phân biệt với lác cơ năng.

Hạn chế vận nhãn

Hạn chế vận nhãn xảy ra ở khu vực hoạt động của các cơ bị liệt. Giai đoạn đầu của lác liệt thường thấy hạn chế vận động của cơ bị liệt, trong khi giai đoạn sau có thể xuất hiện quá hoạt của cơ đối vận. Trong quá trình thăm khám lâm sàng, cần kiểm tra vận nhãn theo 9 hướng nhìn bao gồm nhìn thẳng, nhìn sang phải, sang trái, nhìn lên trên, xuống dưới, nhìn trên phải, trên trái, dưới phải và dưới trái để đánh giá hạn chế vận nhãn và so sánh giữa hai mắt.

Tư thế bù trừ

Bệnh nhân có thể nghiêng đầu hoặc vẹo cổ để tránh song thị bằng cách quay đầu về phía hoạt trường của cơ bị liệt. Đối với liệt cơ thẳng ngang, tư thế bù trừ thường là lệch mặt. Trong trường hợp liệt cơ thẳng đứng hoặc cơ chéo, tư thế bù trừ có thể phức tạp hơn và thường kèm theo lệch đầu, vẹo cổ và thay đổi tư thế cằm. Tư thế bù trừ còn bị ảnh hưởng bởi các biến đổi thứ phát của các cơ phối vận hoặc đồng vận, làm cho bệnh cảnh lâm sàng có thể không còn rõ ràng như ở giai đoạn đầu của liệt vận nhãn.

Triệu chứng khác tại mắt

Bệnh nhân có thể gặp rối loạn cảm giác giác mạc, giảm hoặc mất phản xạ đồng tử, giãn đồng tử, và soi đáy mắt có thể thấy phù gai hoặc xuất huyết. Các khám nghiệm bổ sung như đo thị lực, nhãn áp (có thể cao), thị trường (thu hẹp hoặc bán manh), và đo độ lồi mắt cần được thực hiện. Các test loại trừ nhược cơ như test nước đá, test prostigmin, và tensilon cũng cần được tiến hành.

Triệu chứng toàn thân

Tùy thuộc vào nguyên nhân gây liệt vận nhãn, bệnh nhân có thể gặp các triệu chứng toàn thân khác như cao huyết áp, liệt nửa người và các tình trạng sức khỏe khác liên quan.

Hy vọng qua nội dung bài viết bạn đã có thêm thông tin về nguyên nhân và triệu chứng của bệnh liệt vận nhãn. Liệt vận nhãn là bệnh về mắt có biểu hiện lâm sàng đa dạng, phức tạp, là triệu chứng của nhiều bệnh lý tại mắt và toàn thân cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời để tránh biến chứng nguy hiểm.