Phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus để biết cách xử lý hiệu quả

Tiêu chảy là tình trạng rối loạn tiêu hóa phổ biến, có thể do nhiều nguyên nhân gây ra. Trong đó, tiêu chảy do vi khuẩn và virus là hai nguyên nhân chính thường gặp, nhưng lại dễ khiến người bệnh nhầm lẫn vì biểu hiện tương đối giống nhau. Để hỗ trợ chẩn đoán chính xác, điều trị đúng hướng, việc phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus là rất quan trọng. Bài viết dưới đây giúp bạn hiểu rõ bản chất, cơ chế lây truyền, biểu hiện lâm sàng và phương pháp điều trị khác nhau giữa hai loại nhiễm trùng này.

Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh của tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Tiêu chảy do vi khuẩn

Nguyên nhân chủ yếu là do các loại vi khuẩn gây bệnh đường ruột, điển hình như Salmonella, Shigella, Escherichia coli (E. coli) hoặc Campylobacter. Vi khuẩn sau khi xâm nhập vào hệ tiêu hóa sẽ sản sinh độc tố hoặc tấn công trực tiếp niêm mạc ruột, gây tổn thương tế bào niêm mạc, làm rối loạn hấp thu nước và điện giải, dẫn đến tiêu chảy cấp. Một số chủng vi khuẩn có thể gây viêm loét, xuất huyết, thậm chí thủng ruột.

Tiêu chảy do vi khuẩn thường lây qua:

• Thực phẩm, nước uống nhiễm khuẩn.
• Tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với người bệnh.
• Dụng cụ, vật dụng bị ô nhiễm.

Tiêu chảy do virus

Tiêu chảy do virus thường do các chủng virus phổ biến như Rotavirus, Norovirus, Adenovirus gây ra. Virus xâm nhập niêm mạc ruột non, phá hủy các tế bào hấp thu, gây ra tình trạng tăng tiết dịch, giảm hấp thu dinh dưỡng, dẫn đến tiêu chảy phân lỏng nhiều nước.

Hình thức lây truyền chủ yếu:

• Đường phân - miệng, qua tay bẩn.
• Thực phẩm, nước uống bị nhiễm virus.
• Tiếp xúc với bề mặt nhiễm virus hoặc người bệnh.

Phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus dựa trên cơ chế gây bệnh giúp bác sĩ xác định hướng điều trị phù hợp.

Triệu chứng để phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Để phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus, bên cạnh yếu tố dịch tễ, con đường lây nhiễm thì biểu hiện lâm sàng cũng đóng vai trò quan trọng. Dưới đây là những dấu hiệu điển hình giúp nhận biết hai nguyên nhân gây tiêu chảy này.

Biểu hiện của tiêu chảy do vi khuẩn

Tiêu chảy do vi khuẩn thường có xu hướng nặng hơn, dễ kéo dài nếu không được điều trị kịp thời. Các triệu chứng điển hình bao gồm:

• Tiêu chảy phân nhầy, có thể lẫn máu, mùi hôi tanh khó chịu.
• Đau quặn bụng, đau nhiều vùng hạ vị hoặc quanh rốn.
• Sốt cao trên 38.5^oC, thậm chí có thể kèm rét run.
• Có thể xuất hiện triệu chứng nhiễm trùng toàn thân như: Mệt mỏi, buồn nôn, mất nước nhanh.
• Bệnh thường kéo dài trên 3 ngày nếu không can thiệp y tế.

Biểu hiện của tiêu chảy do virus

Tiêu chảy do virus thường nhẹ hơn và có khả năng tự hồi phục nếu người bệnh được bù nước đầy đủ. Các triệu chứng thường gặp là:

• Tiêu chảy phân lỏng, nhiều nước, không nhầy, không máu.
• Đau bụng âm ỉ hoặc đau từng cơn nhẹ.
• Sốt nhẹ hoặc không sốt, có thể kèm đau đầu, mệt mỏi.
• Nôn ói, buồn nôn, chán ăn.
• Thường khỏi hoàn toàn sau 2 - 3 ngày nếu được chăm sóc đúng cách.

Điểm khác biệt chính giúp phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus chính là đặc điểm tính chất phân, mức độ sốt và thời gian kéo dài của bệnh. Tuy nhiên, trong thực hành lâm sàng, để có chẩn đoán chính xác, bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm phân hoặc cấy phân tìm vi khuẩn khi cần thiết.

Điều trị và phòng ngừa tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Điều trị tiêu chảy cần dựa trên nguyên nhân cụ thể, tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc, đặc biệt là kháng sinh, nếu chưa có chỉ định từ bác sĩ.

Điều trị tiêu chảy do vi khuẩn

Tiêu chảy do vi khuẩn nếu được chẩn đoán chính xác sẽ được điều trị chủ yếu bằng kháng sinh. Tuy nhiên, kháng sinh chỉ sử dụng khi xác định rõ nguyên nhân là do vi khuẩn, điển hình như các thuốc kháng sinh phổ gram âm

Việc bù nước và điện giải có vai trò đặc biệt quan trọng để phòng tránh mất nước nghiêm trọng, thông qua việc uống dung dịch Oresol (ORS) hoặc truyền dịch nếu cần thiết. Ngoài ra, điều trị triệu chứng như hạ sốt, giảm đau bụng cũng nên thực hiện khi người bệnh có biểu hiện khó chịu rõ rệt.

Chế độ ăn uống trong giai đoạn này nên lựa chọn thực phẩm dễ tiêu, mềm, tránh thức ăn sống, lên men hoặc nhiều dầu mỡ. Một lưu ý quan trọng là tuyệt đối không lạm dụng kháng sinh khi chưa có chỉ định từ bác sĩ, bởi điều này có thể dẫn đến tình trạng kháng thuốc kháng sinh, khiến bệnh trở nên dai dẳng, khó điều trị hơn.

Điều trị tiêu chảy do virus

Khác với tiêu chảy do vi khuẩn, tiêu chảy do virus không cần sử dụng kháng sinh vì kháng sinh không có tác dụng tiêu diệt virus. Phương pháp điều trị chủ yếu là bù nước và điện giải thông qua dung dịch oresol để tránh mất nước. Trong trường hợp cần thiết, người bệnh có thể sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt theo hướng dẫn.

Ngoài ra, nghỉ ngơi đầy đủ, kết hợp bổ sung men vi sinh sẽ giúp hệ vi khuẩn đường ruột phục hồi nhanh hơn. Thông thường, các triệu chứng tiêu chảy do virus sẽ tự khỏi sau vài ngày nếu được chăm sóc đúng cách.

Việc phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus giúp hạn chế sai lầm khi tự ý dùng kháng sinh cho các trường hợp tiêu chảy do virus.

Biện pháp phòng ngừa tiêu chảy do vi khuẩn và virus

Để phòng ngừa tiêu chảy do vi khuẩn và virus, việc tuân thủ các nguyên tắc vệ sinh cá nhân và an toàn thực phẩm là vô cùng quan trọng. Trước tiên, mỗi người cần rèn luyện thói quen rửa tay thường xuyên bằng xà phòng sát khuẩn, đặc biệt là trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc tham gia chế biến thực phẩm.

Bên cạnh đó, việc đảm bảo ăn chín, uống sôi là nguyên tắc cần tuân thủ nghiêm ngặt. Thực phẩm cần được nấu chín kỹ, bảo quản hợp vệ sinh, không để ở nhiệt độ phòng quá lâu và không sử dụng các thực phẩm đã ôi thiu hoặc hết hạn sử dụng. Nước uống nên được đun sôi hoặc lấy từ nguồn nước sạch đã qua xử lý.

Thực phẩm tươi sống, nhất là thịt, hải sản, rau củ cần được chế biến đúng cách để hạn chế nguy cơ nhiễm khuẩn. Đồng thời, cần hạn chế ăn uống tại các quán vỉa hè hoặc những nơi không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm vì nguy cơ lây nhiễm vi khuẩn, virus qua thực phẩm rất cao.

Đối với trẻ nhỏ, tiêm Rotavirus vaccine là biện pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả. Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ dưới 5 tuổi, có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng. Đối với việc chăm sóc người bệnh, cần hạn chế tiếp xúc trực tiếp hoặc dùng chung vật dụng cá nhân với người đang mắc bệnh tiêu chảy.

Như vậy, phân biệt tiêu chảy do vi khuẩn và virus để biết cách xử lý hiệu quả, giúp người bệnh hiểu rõ hơn về tình trạng sức khỏe của mình. Đồng thời cũng hỗ trợ bác sĩ lựa chọn phác đồ điều trị chính xác hơn. Trong mọi trường hợp tiêu chảy kéo dài trên 3 ngày, kèm sốt cao, đau bụng nhiều, mất nước nặng, cần đi khám để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nguy hiểm.