Rối loạn thông khí: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu rối loạn thông khí là gì, các triệu chứng nhận biết, những yếu tố nguy cơ và biện pháp chẩn đoán, điều trị hiệu quả. Hiểu rõ về tình trạng này sẽ giúp người bệnh sớm phát hiện và can thiệp kịp thời, từ đó nâng cao chất lượng sống của bản thân.

Tổng quan về tình trạng rối loạn thông khí

Rối loạn thông khí là gì?

Thông khí là một giai đoạn thiết yếu của quá trình hô hấp, đảm nhiệm vai trò trao đổi khí giữa môi trường bên ngoài và bên trong phổi. Quá trình này giúp làm mới oxy trong máu và cung cấp oxy cho cơ thể. Tuy nhiên, nếu có bất thường hoặc rối loạn, khả năng trao đổi khí có thể bị suy giảm, dẫn đến rối loạn hô hấp. Rối loạn này được phân loại thành: Rối loạn thông khí hạn chế, rối loạn thông khí tắc nghẽn và rối loạn thông khí hỗn hợp.

Để chẩn đoán tình trạng rối loạn thông khí, các xét nghiệm sẽ kiểm tra nồng độ PaCO2 trong máu. PaCO2 phản ánh những bất thường liên quan đến sản xuất CO2 trong cơ thể, khoảng chết của hệ hô hấp, cũng như thời gian thông khí. Nếu nồng độ CO2 tăng cao một cách đột ngột sẽ dẫn đến tình trạng suy hô hấp.

Yếu tố nguy cơ của các loại rối loạn thông khí

Rối loạn thông khí tắc nghẽn thường gặp ở những bệnh nhân mắc hen phế quản, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, giãn phế quản, xơ hóa kén và viêm tiểu phế quản tận. 

Rối loạn thông khí hạn chế thường xuất hiện do các tổn thương ở nhu mô phổi, xơ phổi vô căn, các bệnh lý phổi kẽ do ảnh hưởng của thuốc, tia xạ hoặc bệnh bụi phổi. 

Để đánh giá tình trạng rối loạn thông khí, hô hấp ký được chỉ định trong lâm sàng nhằm xác định các dạng và mức độ của rối loạn này. Thông qua việc đo lường thể tích và lưu lượng khí phổi, hô hấp ký không chỉ giúp trong việc chẩn đoán mà còn đánh giá hiệu suất hoạt động của hệ thống thông khí.

Rối loạn tăng thông khí

Tình trạng tăng thông khí là hiện tượng mất cân bằng trong quá trình hít vào và thở ra của bệnh nhân, khi mà việc thở ra nhiều hơn so với hít vào. Khi tình trạng này xảy ra thường xuyên, cơ thể có thể mất đi lượng CO2 đáng kể, dẫn đến những vấn đề như khó thở, chóng mặt và rối loạn nhịp tim, ảnh hưởng đến tâm lý người bệnh.

Triệu chứng rối loạn tăng thông khí

Triệu chứng của tình trạng tăng thông khí mạn tính có thể bao gồm khó thở, cảm giác tê bì, đau đầu, co cứng cơ (tetany), đau ngực không điển hình. Các dấu hiệu cận lâm sàng liên quan đến tình trạng này thường bao gồm mức PaCO2 giảm, trong khi nồng độ bicarbonate trong huyết thanh và pH của máu gần như duy trì ở mức bình thường khi được phân tích qua khí máu động mạch.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng rối loạn tăng thông khí

Tình trạng tăng thông khí có thể xuất phát từ hai nhóm nguyên nhân chính: Bệnh lý và tâm sinh lý.

• Tăng thông khí do yếu tố tâm lý là nguyên nhân chủ yếu, thường liên quan đến các trạng thái như lo âu, căng thẳng, hoảng sợ hoặc sự tác động của chất kích thích.
• Những bệnh nhân mắc các bệnh hô hấp mạn tính như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính hay hen suyễn, cũng như những người có vấn đề về tim, não bộ, tiểu đường đều có nguy cơ cao hơn. Tác dụng phụ của thuốc hoặc việc sử dụng quá liều thuốc điều trị có thể dẫn đến hiện tượng tăng thông khí.

Ngoài ra, các yếu tố như ô nhiễm môi trường, mang thai, nhiễm toan ceton và việc sinh sống ở độ cao trên 800m cũng có thể gây ra tình trạng rối loạn thông khí này.

Rối loạn giảm thông khí

Triệu chứng rối loạn giảm thông khí

Giảm thông khí có thể gây ra nhiều triệu chứng, bao gồm khó thở khi gắng sức, khó thở khi nằm, ngủ gà ban ngày, đau đầu vào buổi sáng và lo âu. Các bệnh lý như COPD và bệnh phổi kẽ thường đi kèm với triệu chứng khó thở và ho, trong khi rối loạn nhịp thở khi ngủ có thể xuất hiện với triệu chứng ngáy kèm mất ngủ. Khó thở khi nằm thường liên quan đến các bệnh lý về thần kinh cơ. 

Tình trạng giảm thông khí có thể không biểu hiện rõ ràng ở giai đoạn đầu, nhưng sẽ dần chuyển sang tình trạng khó thở vào ban đêm và gia tăng nồng độ CO2 vào ban ngày.

Bác sĩ sẽ tiến hành khám lâm sàng và cận lâm sàng thông qua sử dụng các kỹ thuật hình ảnh như X-quang, CT ngực, cùng với các bài kiểm tra chức năng phổi. Đo áp lực khi hít vào và thở ra giúp đánh giá sức mạnh của hệ hô hấp, trong khi đa ký giấc ngủ là công cụ thiết yếu để phát hiện tình trạng ngưng thở khi ngủ. Khi bệnh nhân có nồng độ CO2 tăng mà chức năng hô hấp bình thường, có thể chỉ ra bất thường ở trung tâm hô hấp. 

Các dấu hiệu cận lâm sàng thường gặp bao gồm PaCO2 tăng và PaO2 giảm, dẫn đến phản ứng bù trừ với nồng độ bicarbonate huyết thanh cao. Tình trạng này cũng có thể gây ra tăng áp động mạch phổi và tâm phế mạn. Đặc biệt, trong hội chứng giảm thông khí trung ương, mức CO2 có thể trầm trọng hơn trong khi ngủ.

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn giảm thông khí

Rối loạn giảm thông khí có thể do bệnh lý liên quan đến nhu mô phổi hoặc bất thường về thành ngực (như gù hoặc vẹo cột sống nặng), rối loạn nhịp thở khi ngủ, cũng như các bệnh về thần kinh cơ và rối loạn trung tâm hô hấp. 

Hội chứng giảm thông khí do béo phì được xác định khi chỉ số khối cơ thể (BMI) đạt ≥30 kg/m², kèm theo rối loạn nhịp thở khi ngủ (thường là khó thở kiểu tắc nghẽn), nồng độ PaCO2 > 45 mmHg, PaO2 < 70 mmHg. 

Ngoài ra, hội chứng giảm thông khí trung tâm là một bệnh hiếm gặp, thể hiện bằng sự suy giảm hệ thống đáp ứng bình thường của phổi dẫn đến hạ oxy máu và/hoặc tăng CO2 trong máu.

Chẩn đoán và điều trị tình trạng rối loạn thông khí

Tăng thông khí được xác định thông qua nồng độ bicarbonate huyết thanh và độ pH khi phân tích khí máu động mạch. Ngược lại, giảm thông khí yêu cầu khám thực thể và các kỹ thuật hình ảnh như X-quang hoặc chụp CT ngực để đánh giá chức năng phổi. Bác sĩ cũng sẽ đo áp lực thở của bệnh nhân nhằm đánh giá sức mạnh của hệ cơ hô hấp. Một số chỉ số xét nghiệm quan trọng để xác định tình trạng này bao gồm nồng độ PaCO2, PaO2, nồng độ bicarbonate huyết thanh (tăng) và độ pH (giảm).

Đối với tăng thông khí, việc điều trị vẫn còn nhiều tranh cãi. Các bác sĩ cần xác định rõ yếu tố khởi phát và thực hiện chẩn đoán phù hợp để khắc phục tình trạng này.

Về giảm thông khí, bổ sung oxy là một phương pháp hiệu quả để cải thiện tình trạng giảm oxy máu. Tuy nhiên, giảm thông khí thường liên quan đến các bệnh lý nền, do đó bác sĩ sẽ chú trọng điều trị ngưng thở khi ngủ cho những bệnh nhân có vấn đề về thần kinh cơ hoặc trong trường hợp giảm thông khí trung tâm. Đối với bệnh nhân rối loạn thông khí trung ương, có thể áp dụng các thiết bị điện để kích thích hô hấp.

Rối loạn thông khí là một tình trạng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe hô hấp và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Việc hiểu rõ các nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán sẽ giúp phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất, sự hợp tác giữa bác sĩ và bệnh nhân trong việc theo dõi, quản lý tình trạng sức khỏe là điều vô cùng quan trọng.