Ruột: Cấu tạo, chức năng và một số bệnh lý liên quan

Vì nhiều nguyên nhân khác nhau, đường ruột có nguy cơ phát sinh các bệnh lý như nhiễm trùng, hội chứng ruột kích thích, bệnh Crohn, và ung thư đại tràng. Vì vậy, việc chủ động bảo vệ sức khỏe của đường ruột từ giai đoạn sớm, cùng việc phát hiện và điều trị bệnh một cách kịp thời, đều rất quan trọng.

Ruột là gì?

Ruột là một phần của hệ tiêu hóa, bao gồm cả ruột non (tiểu tràng) và ruột già (đại tràng), kéo dài từ phía dưới dạ dày đến hậu môn. Nhiệm vụ chính của ruột là vận chuyển và tiêu hóa thức ăn. Ngoài ra, nó cũng chịu trách nhiệm chống lại vi sinh vật như vi khuẩn, virus và ký sinh trùng, cũng như kiểm soát lượng nước trong cơ thể. Cấu trúc ruột chứa nhiều tế bào thần kinh, đóng vai trò trong việc truyền tín hiệu đến các bộ phận khác của cơ thể. Điều này giải thích tại sao trong tình trạng căng thẳng hoặc lo âu, có thể xuất hiện đau bụng, tiêu chảy hoặc táo bón.

Cấu tạo và chức năng của ruột

Ruột bao gồm ruột non và ruột già, mỗi phần có cấu trúc và chức năng như sau:

Ruột non

Ruột non kết nối trực tiếp với dạ dày, có chiều dài trung bình 3 - 5 mét, nhưng có thể lên đến 9 mét. Nó được chia thành ba phần chính: Tá tràng, hỗng tràng và hồi tràng.

• Tá tràng: Là phần đầu tiên của ruột non, dài khoảng 20 - 25 cm, tá tràng nhận biết thức ăn chưa được tiêu hóa từ dạ dày qua môn vị. Nó sử dụng dịch tiêu hóa từ túi mật, gan và tuyến tụy để xử lý thức ăn.
• Hỗng tràng: Đoạn giữa của ruột non, dài khoảng 250 cm, hỗng tràng chịu trách nhiệm vận chuyển thức ăn thông qua hoạt động co bóp, tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng. Phần còn lại được đưa xuống hồi tràng.
• Hồi tràng: Là phần cuối cùng và dài nhất của ruột non, khoảng 300 cm, hồi tràng hấp thụ vitamin B12, acid mật và các chất dinh dưỡng còn lại. Nó tiếp nhận phần thức ăn đã tiêu hóa từ hỗng tràng để vận chuyển vào ruột già.

Thành ruột non có nhiều nếp gấp, tăng diện tích bề mặt của cơ quan. Thức ăn đã được nghiền nhỏ và biến thành dạng lỏng trước khi đến ruột non. Mỗi ngày, ruột non tiếp nhận từ 6 - 12 lít chất lỏng và sản xuất dịch tiêu hóa hoặc enzyme, cộng hưởng với enzyme từ gan và tuyến tụy để phân giải thức ăn.

Ruột già

Ruột già có chiều dài khoảng 150 cm, lớn hơn ruột non và đóng vai trò quan trọng trong quá trình hấp thụ muối, nước từ thức ăn đã tiêu hóa và loại bỏ chất thải. Khi thức ăn, sau khi đã được tiêu hóa, di chuyển đến ruột già, hầu hết chất dinh dưỡng đã được hấp thụ. Phần còn lại chủ yếu bao gồm chất xơ (mà thường mất nhiều thời gian để tiêu hóa), tế bào chết từ niêm mạc ruột, muối, sắc tố mật và nước.

Tại đây, vi khuẩn hấp thụ những chất này để tạo ra vitamin có lợi, vận chuyển vào máu hỗ trợ quá trình tiêu hóa chất xơ. Cấu trúc của ruột già bao gồm:

• Manh tràng: Phần đầu tiên của ruột già nhận chất lỏng đã được tiêu hóa từ hồi tràng để vận chuyển xuống.
• Đại tràng: Phần chính của ruột già, thực hiện chức năng tái hấp thụ nước và muối. Đại tràng được chia thành bốn phần nhỏ: Đại tràng lên, đại tràng ngang, đại tràng xuống, đại tràng Sigma.
• Trực tràng và hậu môn: Đây là phần cuối cùng của đường tiêu hóa và được thẳng, gọi là trực tràng. Cơ quan này chứa chất thải còn sót lại và duy trì trạng thái mở rộng cho đến khi đi đại tiện. Tại hậu môn có thể xuất hiện các búi trĩ.

Ruột già có chức năng quan trọng của hệ tiêu hoá bao gồm:

• Bảo vệ niêm mạc và tạo bề mặt trơn tru để phân di chuyển thuận lợi, vì dịch ruột già chứa chất nhầy mà không kèm theo enzyme tiêu hóa.
• Chuyển hoá và hấp thụ những chất còn sót lại sau khi ruột non đã tiêu hóa một phần.
• Hấp thụ nước trong ruột già giúp định hình chất thải thành khuôn phân. Khi phân tích tích tụ trong ruột già và đạt đến mức đầy, cơ thể phản ứng bằng cách kích thích quá trình đẩy chúng ra ngoài.

Một số bệnh lý hay gặp ở ruột

Các vấn đề rối loạn và bệnh lý có thể xuất hiện ở ruột bao gồm:

Viêm loét đại trực tràng chảy máu

Trước đây, bệnh viêm loét đại trực tràng chảy máu ít gặp tại Việt Nam, nhưng ngày nay, tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng. Bệnh này thường xuất hiện với triệu chứng đau bụng và đại tiện kèm theo máu, liên quan đến hệ thống miễn dịch tự phá hủy niêm mạc đại trực tràng.

Bệnh lý này gây tổn thương nông tại lớp niêm mạc và lớp dưới niêm mạc. Để kiểm soát tình trạng này, bác sĩ thường kê đơn thuốc aminosalicylate, corticosteroid trong giai đoạn cấp, hoặc thuốc ức chế miễn dịch. Trong trường hợp triệu chứng bệnh tiến triển nghiêm trọng hoặc thuốc không mang lại hiệu quả tích cực, phẫu thuật cũng có thể được xem xét.

Hội chứng ruột kích thích

Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một tập hợp các triệu chứng xuất hiện đồng thời, lặp đi lặp lại và làm thay đổi nhu động ruột. Các triệu chứng bao gồm đau quặn bụng, táo bón, tiêu chảy, và thay đổi thói quen đại tiện. Mặc dù mang đến những khó chịu nhất định, nhưng không có dấu hiệu rõ ràng về tổn thương hay bệnh lý trên đường tiêu hóa.

Hội chứng ruột kích thích thường phổ biến ở phụ nữ trên 45 tuổi và nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định. Người bệnh thường có thể kiểm soát các triệu chứng thông qua việc sử dụng thuốc, men vi sinh, quản lý căng thẳng, và tuân thủ chế độ ăn theo hướng dẫn của bác sĩ.

Viêm ruột

Viêm ruột do các nguyên nhân phổ biến như virus, vi khuẩn, và ký sinh trùng là một tình trạng nhiễm trùng thường xuyên xảy ra, có thể phát sinh từ ngộ độc thức ăn. Triệu chứng thường rất dễ nhận biết và có thể kéo dài khoảng 10 ngày, bao gồm đau bụng, tiêu chảy, buồn nôn, nôn mửa, và sốt.

Biện pháp kiểm soát hiệu quả nhất trong trường hợp này là uống đủ nước và chất điện giải. Ngoài ra, để điều trị từng triệu chứng cụ thể như tiêu chảy, người bệnh có thể được khuyến cáo sử dụng thuốc không kê đơn hoặc theo đơn từ bác sĩ để giảm và điều trị nguyên nhân gây ra tình trạng viêm ruột.

Bệnh Crohn

Bệnh Crohn là một loại bệnh gây viêm mạn tính ở đường tiêu hóa, thường được xếp vào nhóm bệnh viêm ruột mạn tính. Thường xuyên ảnh hưởng đến phần cuối của ruột non và vị trí nối với ruột già, tuy nhiên, có thể xảy ra ở bất cứ vị trí nào trên đường tiêu hóa.

Tương tự như viêm loét đại tràng chảy máu, bệnh Crohn cũng liên quan đến sự phá hủy niêm mạc ruột do hệ thống miễn dịch tấn công cơ thể. Trong trường hợp bệnh Crohn, tổn thương có thể lan đến lớp cơ hoặc thậm chí toàn bộ các lớp của thành ruột. Triệu chứng phổ biến bao gồm đau bụng, đại tiện phân lỏng có thể có máu, gầy sút, và có thể xuất hiện sốt. Việc kiểm tra và chẩn đoán sớm là quan trọng, và phương pháp điều trị thường bao gồm corticosteroid trong giai đoạn cấp, thuốc ức chế miễn dịch, liệu pháp sinh học, hoặc đôi khi phải sử dụng phẫu thuật.

Táo bón

Táo bón là tình trạng khó khăn trong việc đường tiêu hóa tống khứ phân ra khỏi cơ thể. Nguyên nhân thường bao gồm chế độ ăn uống thiếu chất xơ, thiếu nước, mất cân bằng nội tiết tố, hoặc lối sống ít vận động. Các loại thuốc cũng có thể góp phần vào tình trạng táo bón. Đối với người già, đây là một vấn đề phổ biến.

Để khắc phục tình trạng này hiệu quả, nên thực hiện các biện pháp như ăn nhiều rau củ quả có chất xơ, tiêu thụ sữa chua, duy trì cân nước bằng cách uống đủ nước và thực hiện thể dục thường xuyên. Trong trường hợp táo bón nghiêm trọng, việc tham khảo ý kiến của bác sĩ để sử dụng thuốc nhuận tràng hoặc thực phẩm bổ sung chất xơ có thể là lựa chọn phù hợp.

Ung thư đại trực tràng

Ung thư đại trực tràng là một loại bệnh ác tính có thể xuất phát ở nhiều vị trí trong đại tràng và trực tràng, thường thấy ở những người trên 50 tuổi. Tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong do ung thư đại trực tràng đứng thứ 5, sau các loại ung thư như gan, phổi, dạ dày, và u lympho. Khoảng 70% các trường hợp ung thư đại trực tràng bắt nguồn từ polyp tuyến, trong khi 25 - 30% bắt nguồn từ polyp răng cưa.

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc ung thư đại trực tràng bao gồm:

• Béo phì và thừa cân: Béo phì và thừa cân được liên kết với nguy cơ cao hơn mắc ung thư đại trực tràng.
• Thực phẩm: Ăn nhiều thịt đỏ và thịt đã bảo quản chế biến có thể tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Hút thuốc lá: Thuốc lá chứa nhiều chất gây ung thư, có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư đại trực tràng.
• Uống rượu: Việc tiêu thụ rượu một cách quá mức cũng được liên kết với nguy cơ cao hơn.
• Lối sống ít vận động thể lực: Thiếu hoạt động thể lực và lối sống ít vận động cũng có thể làm tăng rủi ro.

Cách bảo vệ sức khỏe đường ruột

Các biện pháp dưới đây có thể giúp ngăn chặn hiệu quả các bệnh lý về đường ruột:

• Chế độ dinh dưỡng cân đối: Ăn nhiều rau và chất xơ, giới hạn quả ngọt, hạn chế thịt đỏ, thay vào đó tăng cường chất đạm từ cá. Bổ sung men vi sinh và thực phẩm probiotic như sữa chua để hỗ trợ lợi khuẩn đường ruột.
• Tránh thức ăn gây kích thích: Giảm ăn thức ăn gia vị và thực phẩm nhiều dầu mỡ. Tránh thức ăn và đồ uống có thể kích thích đường ruột.
• Uống nước đủ: Duy trì cơ thể được cung cấp đủ nước, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và ngăn chặn tình trạng táo bón.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo giấc ngủ đủ thời gian và đúng giờ để giữ cho hệ tiêu hóa hoạt động đúng cách.
• Tập thể dục thường xuyên: Thực hiện hoạt động thể chất ít nhất 30 phút mỗi ngày để duy trì sự linh hoạt của đường ruột.
• Giảm căng thẳng: Áp dụng các phương pháp giảm căng thẳng như thiền, tập yoga, và nghe nhạc.
• Hạn chế cồn và caffeine: Giảm thiểu việc tiêu thụ đồ uống chứa cồn và caffeine.
• Ngừng hút thuốc lá: Loại bỏ thói quen hút thuốc lá, vì nó có thể gây tổn thương cho đường ruột.
• Đi khám bác sĩ và điều trị kịp thời: Kiểm tra định kỳ và thăm bác sĩ khi xuất hiện các triệu chứng bất thường như đau bụng, tiêu chảy, táo bón, hoặc ra máu khi đi đại tiện.

Đối với cơ thể, đường ruột đóng vai trò quan trọng trong quá trình tiêu hóa thức ăn, hấp thụ dưỡng chất, lưu trữ và loại bỏ chất cặn và chất thải. Các bệnh đường ruột là nhóm các bệnh lý ảnh hưởng đến ruột non và ruột già, gây ra những thay đổi đáng kể trong chức năng hệ tiêu hóa. Vậy nên khi khi gặp tình trạng bất thường ở ruột cần có sự quan tâm và điều trị chuyên sâu từ các chuyên gia y tế.