Vi khuẩn Burkholderia cepacia - Mầm bệnh gây nhiễm trùng bệnh viện

Trong nhiều thập kỷ, người ta đã biết Burkholderia cepacia là một mầm bệnh ở thực vật tự nhiên và là mầm bệnh cơ hội quan trọng của nhiễm trùng bệnh viện. Ít người biết rằng nó còn có vai trò khác trong nông nghiệp và ngành công nghệ vi sinh. Hãy cùng Nhà thuốc Long Châu tìm hiểu rõ hơn về loài sinh vật này qua bài biết chia sẻ dưới đây.

Thông tin cơ bản về Burkholderia cepacia

Burkholderia cepacia là một loại trực khuẩn gram âm, có đặc tính hiếu khí, không lên men glucose và có catalase dương tính, có liên quan chặt chẽ với nhau bao gồm 22 loài đã được xác nhận. Nó được biết đến như một mầm bệnh cơ hội quan trọng ở người và được phân lập từ nhiều nguồn khác nhau bao gồm đất, nước và thực vật. Nó không có yêu cầu cao về dinh dưỡng và thường phát triển tốt trên môi trường nuôi cấy thông thường, nhiệt độ tăng trưởng thích hợp nhất là 30 - 35°C và có thể tồn tại trong môi trường của một số chất khử trùng.

Vai trò trong nông nghiệp của Burkholderia cepacia

Burkholderia cepacia tồn tại rộng rãi trong tự nhiên nhờ khả năng có thể chuyển hóa nhiều loại hợp chất hữu cơ để phát triển. Burkholderia cepacia có thể tạo ra nhiều chất chuyển hóa thứ cấp như nipyrrolidin, phenazine và phenylpyrrole để đóng vai trò kiểm soát sinh học. Do khả năng phân hủy sinh học đặc biệt và khả năng tạo ra một số hợp chất chống nấm, nó được ứng dụng trong lĩnh vực nông nghiệp như một tác nhân để kiểm soát sinh học, phân hủy sinh học và thúc đẩy tăng trưởng thực vật.

Tác nhân gây bệnh ở thực vật và động vật

Burkholderia cepacia lần đầu tiên được mô tả là một loại mầm bệnh thực vật, gây ra bệnh thối củ hành. Ở người, các loài gây bệnh lâm sàng thường gặp của chi Burkholderia bao gồm vi khuẩn Burkholderia cepacia, vi khuẩn Burkholderia pseudomallei, vi khuẩn Burkholderia mallei,... Trong đó, Burkholderia cepacia thường gây ra bệnh phổi quan trọng ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch và là một trong những vi khuẩn gây bệnh nhiễm trùng bệnh viện phổ biến, bao gồm nhiễm trùng huyết, viêm nội tâm mạc, viêm phổi, nhiễm trùng đường tiết niệu, nhiễm trùng vết thương,… Burkholderia cepacia cũng là nguyên nhân gây ra nhiều áp xe não ở người có hệ miễn dịch bình thường. Ngoài phổi, não, đường tiết niệu, máu, nó còn gây nhiễm trùng ở một số vị trí như mô mềm, khớp, xương, đĩa đệm đốt sống, đường sinh dục,...

Yếu tố nguy cơ gây nhiễm Burkholderia cepacia

Burkholderia cepacia thường không gây bệnh cho người khỏe mạnh, chúng chủ yếu xâm nhập vào những người có khả năng miễn dịch thấp như đang dùng thuốc ức chế miễn dịch, bị suy giảm miễn dịch, người già mắc nhiều bệnh, bệnh nhân HIV-AIDS và đặc biệt là những bệnh nhân trong phòng chăm sóc đặc biệt (ICU). Chúng là một loại vi khuẩn gây bệnh có độc lực cao và gây tử vong cao ở phổi của bệnh nhân có miễn dịch kém, đang hóa trị hoặc gây tỉ lệ nhiễm trùng cao ở bệnh nhân xơ nang phổi và u hạt mãn tính. U hạt mãn tính là một rối loạn di truyền của thực bào, trong đó bạch cầu đa nhân không thể tạo ra các gốc oxy diệt vi khuẩn.

Loài vi khuẩn này có thể phân lập được từ nước máy, nhiệt kế, máy phun khí dung, ống thông tiểu,... trong bệnh viện. Nếu bạn tiếp xúc trực tiếp với những vật dụng y tế có nhiễm Burkholderia cepacia thì nguy cơ nhiễm chúng sẽ cao hơn. Bên cạnh đó, bằng chứng cho thấy Burkholderia cepacia có thể lây truyền từ người sang người, điều này cũng có thể giải thích sự phổ biến ngày càng tăng của vi khuẩn này ở những bệnh nhân có vết thương.

Những bệnh nhân phẫu thuật xâm lấn đường hô hấp, các thủ thuật lặp đi lặp lại như mở khí quản, đặt nội khí quản, sử dụng máy thở là những yếu tố nguy cơ gây nhiễm trùng Burkholderia cepacia.

Diễn biến bệnh khi nhiễm trùng Burkholderia cepacia

Burkholderia cepacia có thể gây ra rất nhiều bệnh lý nhiễm trùng khác nhau sau khi xâm nhập vào cơ thể. Diễn biến bệnh có thể khác nhau ở người bệnh nhân, từ duy trì chức năng hô hấp ổn định đến suy giảm lâm sàng nhanh chóng.

Nhiễm trùng phổi do Burkholderia cepacia có thể dẫn đến ba kết quả khác nhau:

• Nhiễm khuẩn lâu dài không có triệu chứng;
• Nhiễm khuẩn mãn tính với tình trạng suy phổi tiến triển;
• Nhiễm khuẩn suy giảm phổi nhanh chóng với viêm phổi hoại tử cấp tính, sốt và nhiễm trùng máu thường xuyên, thường được gọi là hội chứng cepacia.

Ở bệnh nhân mắc bệnh xơ nang, nhiễm trùng phổi với vi khuẩn này dẫn đến bệnh nhiễm trùng máu thứ phát do viêm phổi, tiến triển nhanh, xâm lấn và gây tử vong.

Đặc tính kháng kháng sinh của Burkholderia cepacia

Burkholderia cepacia có thể biểu hiện nhiều đặc tính kháng kháng sinh vốn có. Các cơ chế kháng thuốc bao gồm hàng rào thấm qua màng ngoài nhờ cấu trúc lipopolysacarit không điển hình, đột biến gen mục tiêu, hệ thống bơm dòng chảy, màng sinh học và gen kháng thuốc. Burkholderia cepacia mang nhiều loại gen kháng thuốc như gen liên quan đến β-lactamase, các gen enzyme biến đổi aminoglycoside, các gen kháng sulfonamide và quinolone,... Sự phức tạp của các gen kháng thuốc làm cho cơ chế kháng thuốc cũng phức tạp không kém.

Điều trị Burkholderia cepacia như thế nào?

Trong những năm gần đây, loại vi khuẩn này ngày càng được phân lập nhiều hơn và được chú ý đến bởi khả năng kháng nhiều loại kháng sinh, khiến việc điều trị lâm sàng trở nên khó khăn. Hiện tại thiếu các hướng dẫn liên quan để làm rõ các lựa chọn điều trị và biện pháp phòng ngừa tốt nhất cho bệnh nhân nhiễm Burkholderia cepacia. Việc điều trị thường được điều chỉnh dựa trên kết quả xét nghiệm độ nhạy cảm của Burkholderia cepacia với kháng sinh trong nuôi cấy in vitro, bệnh tiềm ẩn của bệnh nhân cũng như hiệu quả và kinh nghiệm điều trị lâm sàng trước đó.

Theo hướng dẫn của Viện Tiêu chuẩn Lâm sàng và Phòng thí nghiệm, các loại kháng sinh có hiệu quả chống lại Burkholderia cepacia bao gồm levofloxacin, meropenem, cotrimoxazole, ceftazidime và minocycline. Mặc dù những vi khuẩn này có khả năng kháng thuốc cao nhưng sự kết hợp kháng sinh đã được chứng minh là có hiệu quả trong một số nghiên cứu.

Tóm lại, Burkholderia cepacia là nhóm vi khuẩn phổ biến có tiềm năng độc lực cao. Nó được tìm thấy phổ biến nhất trong môi trường tự nhiên và chỉ gây bệnh ở những người bị suy giảm miễn dịch, ức chế miễn dịch và/hoặc các yếu tố nguy cơ đi kèm khác. Bệnh nhân có thể nhiễm phải loài vi khuẩn này khi miễn dịch đang yếu kèm tiếp xúc hay sử dụng các thiết bị y tế, vòi nước bị ô nhiễm, máy phun khí dung, dung dịch khử trùng, nước máy, thuốc xịt mũi, đặt ống nội soi, khí quản,... Nhiễm Burkholderia cepacia ở đường hô hấp đặc biệt khó điều trị và các phác đồ điều trị hiện nay thường yêu cầu phối hợp nhiều loại kháng sinh để đạt được mục tiêu diệt khuẩn.