Ung thư bạch cầu là gì? Nguyên nhân gây bệnh và nguyên tắc phòng ngừa

Ung thư bạch cầu là gì?

Bệnh ung thư bạch cầu là một bệnh lý ác tính liên quan tới sự sản xuất quá nhiều bạch cầu chưa trưởng thành hay bất thường, đồng thời ngăn chặn quá trình sản xuất các tế bào bình thường, từ đó gây nên các triệu chứng liên quan đến thiểu sản các dòng tế bào máu.

Sự biến đổi ác tính xảy ra ở tế bào gốc vạn năng, hoặc cũng có thể liên quan các tế bào gốc biệt hóa. Bệnh biểu hiện bằng sự tăng sinh bất thường, biệt hóa không bình thường, đồng thời giảm quá trình apoptosis (hiện tượng chết tế bào theo chương trình) dẫn tới việc thay thế các tế bào máu bình thường bằng các tế bào ác tính.

Theo American Cancer Society ước tính, ở Hoa Kỳ năm 2022 có khoảng 61.000 trường hợp bị mắc bệnh ung thư bạch cầu ở cả đối tượng người lớn và trẻ em, đồng thời có khoảng 24.000 trường hợp tử vong.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2016, ung thư bạch cầu được phân loại dựa trên sự kết hợp các đặc điểm lâm sàng, hình thái học, miễn dịch và di truyền. Ngoài ra, các hệ thống phân loại khác ít được sử dụng bao gồm hệ thống Pháp-Mỹ-Anh (FAB), các phân loại này dựa trên hình thái bất thường của bạch cầu.

Bệnh ung thư bạch cầu thường được phân loại dựa trên:

• Bệnh bạch cầu cấp tính hoặc mạn tính: Dựa vào tỷ lệ phần trăm các tế bào non trong tủy xương hoặc máu.
• Bệnh bạch cầu dòng tủy hoặc lympho: Dựa vào dòng tế bào ác tính.

Năm 2022, Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ phân loại ung thư bạch cầu như sau:

• Bệnh bạch cầu cấp dòng tủy (AML): Chiếm 33%.
• Bệnh bạch cầu cấp dòng lympho (ALL): Chiếm 11%.
• Bệnh bạch cầu kinh dòng tủy (CML): Chiếm 15%.
• Bệnh bạch cầu kinh dòng lympho (CLL): Chiếm 33%.
• Các bệnh bạch cầu khác: Chiếm 8%.

Những dấu hiệu và triệu chứng của ung thư bạch cầu

Ung thư bạch cầu có thể xảy ra ở bất kỳ lứa tuổi nào, gây nên các triệu chứng và hậu quả nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời. Chính vì vậy, việc nhận biết các dấu hiệu của bệnh để thăm khám, phát hiện và điều trị bệnh giai đoạn sớm là điều vô cùng quan trọng.

Trong bệnh ung thư bạch cầu, các triệu chứng xuất hiện không chỉ do sản xuất không đầy đủ các loại tế bào máu bình thường trong tủy xương mà còn do sự lan tràn các tế bào ung thư khắp cơ thể.

Các triệu chứng do giảm các loại tế bào máu bình thường

Cơ thể dễ bị nhiễm khuẩn: Điều này dễ xảy ra do hiện tượng suy giảm số lượng các tế bào bạch cầu ở ngoại vi. Bởi chức năng chính của bạch cầu là bảo vệ cơ thể khỏi những tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài như vi khuẩn, virus, chất độc hại… Chính vì vậy, khi số lượng bạch cầu suy giảm, cơ thể sẽ không còn đủ khả năng chống đỡ, hậu quả là những bệnh nhân ung thư bạch cầu dễ bị mắc các bệnh lý nhiễm khuẩn như: Nhiễm trùng da, nhiễm khuẩn đường hô hấp, nhiễm khuẩn tiết niệu…

Thiếu máu: Triệu chứng thiếu máu liên quan tới việc giảm số lượng hồng cầu. Hồng cầu có chức năng vận chuyển oxy tới các cơ quan của cơ thể. Vì vậy, mọi sự thiếu hụt oxy tại các cơ quan của cơ thể đều gây nên tình trạng thiếu oxy ở các cơ quan đích, gây nên các triệu chứng như thở nhanh, hồi hộp trống ngực, hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, mệt mỏi, xanh xao…

Nguy cơ chảy máu: Đây là một triệu chứng liên quan tới tình trạng giảm số lượng tiểu cầu. Bởi chức năng của tiểu cầu là cầm máu, vì vậy khi giảm số lượng tiểu cầu sẽ làm tăng nguy cơ chảy máu ngay cả với những chấn thương va đập nhẹ. Kết quả là gây xuất huyết với những chấm xuất huyết nhỏ, vết bầm máu dưới da, chảy máu mũi, chảy máu chân răng… Thậm chí, trong những trường hợp nặng, người bệnh có thể bị xuất huyết nội tạng hết sức nguy hiểm.

Các triệu chứng liên quan tới sự tăng sinh các tế bào ung thư máu

Sự phì đại của các cơ quan nội tạng hay các cơ quan khác do sự xâm lấn của các tế bào ung thư như gan, lách, hạch. Và trong một số trường hợp, các tế bào này có thể xâm lấn vào hệ thần kinh trung ương làm kích thích màng não, gây nên các triệu chứng đau đầu, buồn nôn, nôn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bệnh ung thư bạch cầu trong giai đoạn đầu thường có biểu hiện rất mơ hồ và đôi khi dễ nhầm lẫn với triệu chứng của bệnh cảm cúm hay các bệnh thông thường khác. Dó đó, bệnh thường được phát hiện khi bệnh đã ở giai đoạn muộn, các triệu chứng trở nên rõ ràng và việc điều trị bệnh cũng trở nên khó khăn hơn nhiều. Chính vì vậy, bạn nên đi khám sớm ngay khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào hay các triệu chứng kéo dài.

Nguyên nhân dẫn đến ung thư bạch cầu

Tới nay, các nhà khoa học vẫn chưa tìm được nguyên nhân chính xác gây nên bệnh ung thư bạch cầu. Tuy nhiên, người ta cho rằng, bệnh phát triển dựa trên sự kết hợp giữa yếu tố môi trường và di truyền, khi các gen trong tế bào máu bị tổn thương. Chẳng hạn như, khi cơ thể tiếp xúc với tia xạ làm tổn thương gen của tế bào, từ đó gây ung thư bạch cầu.

Những ai có nguy cơ mắc phải ung thư bạch cầu?

Những đối tượng sau đây có nguy cơ mắc ung thư bạch cầu cao:

• Điều trị ung thư từ trước: Những người đã từng điều trị hóa trị hoặc xạ trị do mắc một bệnh ung thư khác sẽ có nguy cơ mắc ung thư bạch cầu cao hơn.
• Bệnh di truyền: Những bất thường về di truyền được đánh giá là đóng một vai trò quan trọng trong ung thư bạch cầu. Theo nghiên cứu, một số bệnh di truyền như hội chứng Down có nguy có mắc ung thư bạch cầu cao hơn.
• Bị rối loạn máu: Ở những người được chẩn đoán có rối loạn máu, ví dụ như hội chứng Myelodysplastic có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư máu.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải ung thư bạch cầu

Một số yếu tố sau đây có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư bạch cầu như:

• Hút thuốc lá: Hút thuốc là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu làm tăng tỷ lệ mắc bệnh ung thư bạch cầu.
• Tiếp xúc thường xuyên với hóa chất: Ở những người thường xuyên tiếp xúc với các loại hóa chất độc hại, chẳng hạn như benzen có trong xăng và sử dụng nhiều trong các ngành công nghiệp cũng là một trong những yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư bạch cầu cấp dòng tủy.
• Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người bị mắc bệnh ung thư bạch cầu thì nguy cơ mắc bệnh này của các thành viên trong gia đình đó cũng tăng lên.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán ung thư bạch cầu

Để chẩn đoán chính xác ung thư bạch cầu, người bệnh sẽ được chỉ định làm một số xét nghiệm sau:

Xét nghiệm máu: Trong bệnh ung thư bạch cầu, các tế bào máu bất thường có thể quan sát được. Trên xét nghiệm công thức máu có thể thấy một số hiện tượng như số lượng bạch cầu tăng hoặc giảm, giảm số lượng hồng cầu, tiểu cầu. Trong một số trường hợp, các bác sĩ còn có thể quan sát được các tế bào ung thư ở trong máu ngoại vi.

Chọc tủy xương làm xét nghiệm: Chọc tủy xương là phương pháp lấy một lượng nhỏ mô tủy xương dưới dạng dịch lỏng để phát hiện sự có mặt hay không của các tế bào ung thư. Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định ung thư bạch cầu.

Xét nghiệm sinh hóa máu và xét nghiệm nước tiểu: Các xét nghiệm này sẽ giúp phân tích một số thành phần trong máu và nước tiểu. Nếu nồng độ acid uric trong máu và nước tiểu tăng, nồng độ LDH trong máu tăng sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư bạch cầu.

Quan sát hình thái học của tế bào: Trước hết, các bác sĩ cần chuẩn bị tiêu bản máu để quan sát hình thái của các tế bào máu. Sau đó, sử dụng dung dịch giemsa thường để nhuộm cố định tiêu bản. Các phương pháp nhuộm đặc biệt như esterase, peroxidase thường không đặc hiệu và PASS thường được sử dụng để phân loại thể bạch cầu cấp.

Xét nghiệm tìm kháng nguyên bề mặt: Các kháng nguyên bề mặt tế bào đặc trưng cho từng dòng tế bào. Vì vậy, các xét nghiệm tìm kháng nguyên bề mặt giúp phân loại tế bào, chẩn đoán loại ung thư bạch cầu, từ đó lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Xét nghiệm di truyền: Xét nghiệm di truyền nhằm tìm các bất thường về gen hay bất thường nhiễm sắc thể. Các bất thường về gen, nhiễm sắc thể đôi khi được tìm thấy trên những bệnh nhân mắc ung thư bạch cầu.

Phương pháp điều trị ung thư bạch cầu hiệu quả

Điều trị ung thư bạch cầu phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Các bác sĩ sẽ quyết định lựa chọn phương pháp điều trị dựa vào loại ung thư bạch cầu, mức độ xâm lấn của bệnh tới các cơ quan khác, tuổi cũng như sức khỏe tổng thể của người bệnh. Các phương pháp thường được sử dụng trong điều trị ung thư bạch cầu hiện nay bao gồm:

Hóa trị: Hóa trị là phương pháp chính trong điều trị ung thư bạch cầu. Phương pháp điều trị này sử dụng các loại hóa chất nhằm mục đích tiêu diệt các tế bào ung thư. Tùy vào loại ung thư bạch cầu mà người bệnh mắc phải, các bác sĩ có thể lựa chọn một loại thuốc đơn độc hoặc phối hợp các loại thuốc khác nhau để đạt được hiệu quả điều trị. Các thuốc này có thể ở dạng viên uống, tiêm hoặc truyền tĩnh mạch.

Sinh học trị liệu: Liệu pháp sinh học trong điều trị ung thư bạch cầu là phương pháp giúp hệ miễn dịch nhận biết và tấn công tế bào ung thư bạch cầu.

Điều trị mục tiêu: Phương pháp này còn gọi là điều trị tế bào đích, sử dụng các loại thuốc điều trị tấn công lỗ hổng cụ thể trên những tế bào ung thư. Ví dụ như, thuốc Gleevec (imatinib) làm ngưng sự hoạt động của protein trong tế bào bạch cầu ở bệnh nhân mắc ung thư bạch cầu mạn tính dòng tủy. Điều này giúp kiểm soát bệnh cho người bệnh tốt hơn.

Xạ trị: Xạ trị là sử dụng tia X quang hoặc các tia năng lượng cao để gây phá vỡ và ngăn chặn sự tăng trưởng của các tế bào ung thư bạch cầu. Bác sĩ có thể chỉ định xạ trị cụ thể trên một khu vực của cơ thể, nơi có tế bào ung thư bạch cầu, hay có thể xạ trị toàn bộ cơ thể tùy thuộc vào tình trạng bệnh của người bệnh.

Cấy ghép tế bào gốc: Việc cấy ghép tế bào gốc được hiểu là thay thế tủy xương của người bệnh bằng tủy xương khỏe mạnh. Tuy nhiên, trước khi tiến hành cấy ghép tế bào gốc, bác sĩ sẽ thực hiện liều cao hóa trị hay xạ trị nhằm tiêu diệt tủy xương bệnh lý. Tiếp đó, tiến hành truyền tế bào gốc giúp xây dựng lại tủy xương khỏe mạnh. Tế bào gốc mà người bệnh nhận có thể là từ các nhà tài trợ hay có những trường hợp tế bào gốc là của chính bản thân người bệnh. Việc cấy ghép tế bào được hiểu tương tự như cấy ghép tủy xương.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp hạn chế diễn tiến của ung thư bạch cầu

Chế độ sinh hoạt:

• Duy trì lối sống tích cực, lạc quan, hạn chế căng thẳng, stress.
• Bạn cần liên hệ ngay với bác sĩ khi cơ thể có các dấu hiệu bất thường trong quá trình điều trị bệnh.
• Khám sức khỏe định kỳ nhằm theo dõi diễn biến của bệnh và để các bác sĩ đưa ra các hướng điều trị tiếp theo hiệu quả hơn nếu như bệnh không có dấu hiệu thuyên giảm.
• Người bệnh nên có tinh thần lạc quan, tin tưởng, bởi tâm lý đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình điều trị bệnh. Bạn hãy nói chuyện với những người bạn tin tưởng, chia sẻ với người thân trong gia đình, đọc sách, nghe nhạc hay làm những gì bạn thích để có tâm trạng thoải mái.

Chế độ dinh dưỡng:

• Người bệnh nên duy trì một chế độ ăn khoa học, cân bằng và đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết, luôn có ý thức sử dụng các thực phẩm giàu năng lượng và protein.
• Trong một số liệu trình điều trị, bạn có thể cần hạn chế muối và một số loại thực phẩm khi số lượng bạch cầu đã giảm thấp.
• Người bệnh cần tránh tối đa các loại thức ăn sống.

Phương pháp phòng ngừa ung thư bạch cầu hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh ung thư bạch cầu hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý sau đây:

• Hạn chế các hoạt động hay công việc thường xuyên phải tiếp xúc với hóa chất, tia xạ. Nếu bắt buộc, bạn nên mang quần áo bảo hộ để giúp cơ thể được bảo vệ an toàn, tránh tối đa các tia xạ, hóa chất độc hại.
• Duy trì một lối sống khoa học và tích cực.
• Tham gia các hoạt động thể thao nhẹ nhàng, luyện tập thể dục thường xuyên để rèn luyện cơ thể, nâng cao sức khỏe đề kháng, từ đó giúp cơ thể chống chọi tốt hơn với các tác nhân gây bệnh.
• Đảm bảo sự đầy đủ và cân đối chất dinh dưỡng trong các bữa ăn hàng ngày.
• Khám sức khỏe định kỳ mỗi 6 tháng/lần để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý nếu có.