Thuốc Fludrocortisone: Điều trị suy vỏ thượng thận

Tên thuốc gốc (Hoạt chất)

Fludrocortisone (Fludrocortison)

Loại thuốc

Mineralocorticoide

Dạng thuốc và hàm lượng

Viên nén 0,1 mg fludrocortisone acetat

Fludrocortisone được dùng để:

• Điều trị thay thế trong suy vỏ thượng thận nguyên phát (bệnh Addison) và thứ phát.
• Hội chứng quá sản vỏ thượng thận bẩm sinh mất muối.
• Hội chứng thượng thận sinh dục.

Các mineralocorticoid tác dụng lên ống lượn xa, tăng tái hấp thu natri.

Thuốc làm tăng bài tiết cả ion kali và hydro. Các tác dụng này kết hợp với các tác động tương tự lên quá trình vận chuyển cation của các mô khác gây nên đáp ứng dược lý của các mineralcorticoid.

Với liều thấp dùng theo đường uống, fludrocortisone gây tăng giữ natri và tăng thải kali. Thuốc cũng gây ra tăng huyết áp do tác động đến nồng độ điện giải.

Khi dùng liều cao, fludrocortisone ức chế khả năng tiết của vỏ thượng thận, hoạt động tuyến ức và tiết corticotropin của tuyến yên. Do có tác dụng mạnh lên cân bằng chất điện giải và nước, nên fludrocortisone chỉ dành để uống trong điều trị suy vỏ thượng thận tiên phát và thứ phát, phụ trợ về mặt chuyển hóa muối trong liệu pháp thay thế hydrocortison.

Hấp thu

Fludrocortisone được hấp thu tốt qua đường uống. Thuốc đạt nồng độ đỉnh trong huyết thanh sau 1,7 giờ.

Phân bố

Fludrocortisone liên kết với protein huyết tương khoảng 42%.

Chuyển hóa

Thuốc chuyển hóa chủ yếu qua gan. Nửa đời trong huyết tương khoảng 3,5 giờ nhưng nửa đời sinh học của fludrocortisone kéo dài tới 18 - 36 giờ.

Thải trừ

Theo nghiên cứu, ở các tình nguyện viên, thuốc được bài tiết qua nước tiểu là khoảng 80%, và người ta đã kết luận rằng khoảng 20% được bài tiết qua một con đường khác. Có khả năng, đối với sự trao đổi chất của các steroid khác, bài tiết vào mật được và được tái hấp thu trong ruột và một số phần được bài tiết với phân.

Tương tác với các thuốc khác

Tránh phối hợp

Tránh dùng đồng thời fludrocortisone với natalizumab, vắc xin sống.

Tăng tác dụng

• Amphotericin B hoặc các thuốc lợi tiểu gây giảm K+ (benzothiadiazin, acid ethacrynic và furosemid) làm nặng tình trạng giảm K+ huyết, phải theo dõi K+ huyết định kỳ.
• Glycosid trợ tim digitalis: dễ tăng độc tính của digitalis. Theo dõi K+ huyết và điện tâm đồ.
• Thuốc chống đông máu đường uống: Loét có thể xuất huyết mà không có triệu chứng, tăng hoặc giảm thời gian đông máu.
• Estrogen, bao gồm cả thuốc tránh thai đường uống: tăng nồng độ, thời gian bán thải của fludrocortisone. Khi bắt đầu liệu pháp estrogen, liều corticosteroid có thể phải giảm và tăng lên khi ngừng estrogen.
• Steroid đồng hóa (đặc biệt androgen alkyl hóa C-17 như oxymetholon, methandrostenolon, norethandrolon và các hợp chất tương tự) tăng khả năng gây phù. Thận trọng khi phối hợp, đặc biệt ở người bệnh bị bệnh gan hoặc tim.

Giảm tác dụng

• Với barbiturat, phenytoin, rifampicin: Làm giảm hiệu lực của thuốc. Hậu quả nghiêm trọng ở người bị bệnh Addison và ghép thận, cần tăng liều corticoid.
• Các vắc xin: Gây nguy cơ bệnh lan rộng, nguy cơ tăng cao ở người đã bị suy giảm miễn dịch do một bệnh tiềm ẩn. Corticosteroid làm mất khả năng tạo kháng thể. Không được dùng vắc xin sống.
• Với các thuốc chống đái tháo đường (insulin, sulfamid hạ glucose huyết...) làm tăng glucose huyết, đôi khi gây nhiễm ceton huyết (dùng corticoid làm giảm dung nạp glucid). Cần theo dõi lượng đường - ceton huyết và nước tiểu, điều chỉnh liều thuốc đái tháo đường.
• Với các salicylat: Corticosteroid làm giảm hiệu quả của salicylat. Khi giảm liều corticosteroid ở người bệnh đang dùng aspirin, có thể làm tăng nồng độ salicylat huyết thanh gây khả năng nhiễm độc salicylat. Cả corticoid và aspirin đều có thể gây loét dạ dày. Kết hợp hai thuốc làm tăng nguy cơ này.
• Thuốc hạ huyết áp, bao gồm thuốc lợi tiểu: corticosteroid chống lại tác dụng của thuốc hạ huyết áp và thuốc lợi tiểu nên có thể gây mất kiểm soát huyết áp.
• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID): Corticosteroid có thể làm tăng tỷ lệ mắc và/hoặc mức độ nghiêm trọng của chảy máu và loét dạ dày- tá tràng liên quan đến NSAID.

Tương tác với thực phẩm

Chế độ ăn uống hạn chế natri và bổ sung kali có thể được khuyến khích để hạn chế nguy cơ bị phù, tăng huyết áp.

Fludrocortisone không dùng trong các trường hợp sau:

• Nhiễm nấm toàn thân, nhiễm khuẩn cấp tính.
• Có tiền sử mẫn cảm với corticoid.

Liều dùng fludrocortisone phụ thuộc vào mức độ nặng của bệnh và đáp ứng của người bệnh.

Người bệnh phải được theo dõi liên tục để điều chỉnh liều cho thích hợp, ví dụ như khi bệnh thoái lui hoặc nặng lên, hoặc khi có stress (phẫu thuật, nhiễm khuẩn, chấn thương).

Người lớn

Bệnh Addison: Điều trị thay thế, thường phối hợp với một glucocorticoide (hydrocortison hoặc cortison). Nếu tổng liều trong ngày vượt quá 0,1 mg thì nên chia ra làm 2 lần trong ngày, nhất là khí hậu nóng.

Liều thông thường: 0,1 mg/24 giờ, dùng hàng ngày. Có thể dao động từ 0,1 mg/lần x 3 lần/tuần đến 0,2 mg mỗi ngày. Trong trường hợp xuất hiện tăng huyết áp nhất thời do hậu quả của điều trị, phải giảm liều xuống còn 0,05 mg mỗi ngày.

Tăng sản vỏ tuyến thượng thận bẩm sinh mất muối: 0,1 - 0,2 mg/24 giờ.

Trẻ em

Bệnh Addison: Điều trị thay thế, thường phối hợp với một glucocorticoid (hydrocortison hoặc cortison). Nếu tổng liều trong ngày vượt quá 0,1 mg thì nên chia ra làm 2 lần trong ngày, nhất là khí hậu nóng

Trẻ em: 0,05 - 0,1 mg/24 giờ, dùng hàng ngày.

Trẻ nhỏ: 0,1 - 0,2 mg/24 giờ, dùng hàng ngày. Trẻ rất nhỏ có thể tương đối ít nhạy với mineralocorticoid, do đó cần liều fludrocortisone cao hơn đối với trẻ em lớn tuổi và thiếu niên.

Tăng sản vỏ tuyến thượng thận bẩm sinh mất muối: 0,1 - 0,2 mg/24 giờ.

Thường gặp

Giảm K+ huyết, giữ Na+, phù, tăng huyết áp.

Yếu cơ, loãng xương, teo cơ, suy dinh dưỡng.

Khó tiêu, loét dạ dày tá tràng có thể thủng và xuất huyết sau đó, viêm tụy, chướng bụng và viêm loét thực quản, nhiễm nấm Candida.

Ít gặp

Huyết khối, viêm mạch hoại tử.

Loạn tâm thần biểu hiện cảm xúc, mất ngủ, ngất.

Viêm da dị ứng, ban đỏ, chậm lành vết thương, mỏng da, đốm xuất huyết.

Suy vỏ thượng thận, hội chứng giống Cushing, cân bằng nitơ âm tính, kìm hãm sự phát triển của trẻ em, làm xuất hiện đái tháo đường, suy giảm đề kháng.

Lâu lành vết thương.

Glaucom, đục thủy tinh thể nếu dùng thuốc kéo dài.

Tăng áp lực nội sọ, làm xuất hiện nhiễm khuẩn tiềm ẩn như lao, viêm phổi, làm nặng thêm hoặc che lấp triệu chứng nhiễm khuẩn.

Phần lớn là do tác dụng chuyển hóa muối khoáng của fludrocortisone, nhưng vì fludrocortisone được dùng với liều rất thấp, nên tác dụng chuyển hóa glucid không thấy rõ như sau khi điều trị bằng glucocorticoid thông thường. Tuy nhiên, fludrocortisone thường được kết hợp với một glucocorticoid (ví dụ: Cortison), lúc đó cần chú ý đến liều glucocorticoid.

Đôi khi xuất hiện các tác dụng phụ nặng như cơn tăng huyết áp kèm theo đau đầu, rối loạn thị giác. Nếu các triệu chứng này xuất hiện, phải ngừng thuốc ngay và báo cho thầy thuốc đang hướng dẫn điều trị.

Lưu ý chung

• Do tác dụng mạnh giữ natri trong cơ thể, không nên dùng fludrocortisone ngoài các bệnh được chỉ định ở trên.
• Fludrocortisone là một mineralcorticoid nhưng cũng có thể gây tăng năng vỏ tuyến thượng thận hoặc ức chế trục hạ đồi - tuyến yên - thượng thận, đặc biệt trên trẻ nhỏ, người dùng liều cao trong thời gian dài.
• Corticosteroid có thể che lấp các dấu hiệu nhiễm khuẩn trong quá trình điều trị, làm giảm sức đề kháng và làm nhiễm khuẩn lan rộng. Nếu nhiễm khuẩn xảy ra trong quá trình điều trị, phải dùng ngay kháng sinh thích hợp.
• Thận trọng khi có loãng xương, mới phẫu thuật tạo nối thông ruột, bệnh tâm thần, loét dạ dày tá tràng, lao, đái tháo đường, tăng huyết áp, suy tim, Herpes mắt, viêm loét đại tràng không đặc hiệu, suy thận, nhược cơ.
• Trẻ em đang dùng thuốc corticosteroid ức chế miễn dịch, bị thủy đậu hoặc sởi có thể gây tử vong. Không tiêm phòng hoặc chủng đậu trong thời gian dùng thuốc.
• Tác dụng phụ xuất hiện khi ngừng thuốc quá nhanh hoặc dùng kéo dài với liều cao. Để tránh suy thượng thận do dùng thuốc, cần thêm liều hỗ trợ khi bị stress trong quá trình điều trị và trong vòng 1 năm sau.
• Tác dụng corticosteroid tăng ở người bệnh tuyến giáp hoặc xơ gan. Đối với trẻ đang lớn, do tác dụng mạnh đến chuyển hóa các chất điện giải, chỉ được dùng fludrocortisone trong những trường hợp đã được nêu trong chỉ định.
• Khi dùng mineralocorticoid toàn thân, nên lưu ý chế độ ăn bổ sung kali, vitamin A, B6, C, D, acid folic, calci, kẽm, phospho và giảm natri. Với fludrocortisone, không nhất thiết phải đòi hỏi chế độ ăn giảm natri vì tăng giữ natri là tác dụng mong muốn trong điều trị

Lưu ý với phụ nữ có thai

Chỉ dùng fludrocortisone khi thật cần thiết do đã ghi nhận được ảnh hưởng đến tuyến thượng thận của thai nhi (thiểu năng tuyến thượng thận).

Lưu ý với phụ nữ cho con bú

Các corticoid đã tìm thấy trong sữa mẹ. Nên thận trọng khi dùng thuốc fludrocortisone cho người mẹ đang cho con bú. Chỉ sử dụng khi thật cần thiết. Lịch trình điều trị của người mẹ cần được ghi chép vào y bạ của con để tiện theo dõi.

Lưu ý với người cao tuổi

Các tác dụng phụ phổ biến của corticosteroid toàn thân có thể liên quan đến hậu quả nghiêm trọng hơn ở tuổi già, đặc biệt là loãng xương, tăng huyết áp, hạ kali máu, tiểu đường, nhạy cảm với nhiễm trùng và mỏng da. Cần giám sát lâm sàng chặt chẽ để tránh các phản ứng đe dọa tính mạng

Lưu ý với trẻ em

Sự tăng trưởng và phát triển của trẻ em trong liệu pháp corticosteroid kéo dài cần được quan sát cẩn thận. Corticosteroid gây chậm phát triển liên quan đến liều ở trẻ có thể không thể đảo ngược

Lưu ý với người suy gan, suy thận

Cần thận trọng khi dùng fludrocortisone.

Lưu ý khi lái xe và vận hành máy móc

Không có báo cáo.

Quên liều fludrocortisone và xử trí

Nếu quên dùng một liều thuốc, hãy uống càng sớm càng tốt khi nhớ ra. Tuy nhiên, nếu gần với liều kế tiếp, hãy bỏ qua liều đã quên và uống liều kế tiếp vào thời điểm như kế hoạch. Không uống gấp đôi liều đã quy định.

Quá liều và xử trí

Quá liều và độc tính

Quá liều rất hay xảy ra trong các trường hợp sử dụng fludrocortisone ngoài các trường hợp điều trị thay thế.

Dấu hiệu khi quá liều có thể bao gồm: Tăng huyết áp, phù, giảm kali huyết, tăng cân quá mức, cảm thấy khó thở, chuột rút chân, nhịp tim không đều, hồi hộ, yếu cơ.

Cách xử lý khi quá liều

Nên ngừng thuốc fludrocortisone, các triệu chứng thường hết sau một vài ngày, sau đó dùng liều thấp.

Nếu có biểu hiện nhão cơ do mất nhiều K+, nên cung cấp kali. Kiểm tra thường xuyên huyết áp, điện giải, có thể ngăn chặn sự quá liều. Trong trường hợp khẩn cấp hoặc quá liều, gọi ngay cho Trung tâm cấp cứu 115 hoặc đến trạm Y tế địa phương gần nhất.