Ngộ độc củ ấu tẩu: Dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng tránh an toàn, hiệu quả

Cây ô đầu là nguồn dược liệu quý nhưng do có chứa độc tố aconitin với hoạt tính mạnh nên được xếp vào vào danh sách thuốc độc bảng A. Bởi vậy, người dân phải vô cùng cẩn trọng khi chế biến, sử dụng để tránh ngộ độc củ ấu tẩu. Đặc biệt, nếu nhận thấy một người có biểu hiện trúng độc như khó thở, lạnh đầu chi, đau tức ngực hoặc vã mồ hôi thì cần được đưa tới cơ sở y tế gần nhất để được xử trí kịp thời.

Củ ấu tẩu là gì?

Củ ấu tẩu, còn gọi là gấu tẩu, co ú tàu, thảo ô… là một thành phần quan trọng của y học dân gian và dược học truyền thống ở nhiều vùng miền núi của Việt Nam như Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái cùng các tỉnh khác. Tuy nhiên, sử dụng củ ấu tẩu cũng đi kèm với những rủi ro liên quan đến độc tính.

Cây ô đầu là loại thực vật củ ấu tẩu được thu hoạch. Đây là một nhóm cây thường mọc hoang ở các khu vực miền núi. Cây này đã được công nhận trong lĩnh vực dược học là một vị thuốc quý. Tuy nhiên, nó cũng chứa một chất độc mạnh như aconitin khiến thành phẩm cây ô đầu như củ ấu tẩu trở thành thuốc độc bảng A, có nguy cơ ngộ độc nếu sử dụng không cẩn thận.

Thành phần độc tố này chứa trong cây ô đầu đã đưa ra cảnh báo về việc sử dụng củ ấu tẩu. Thường thì ấu tẩu chỉ nên được sử dụng sau khi đã qua quá trình chế biến cẩn thận và dùng với liều lượng nhỏ, dựa trên chỉ định và theo dõi thận trọng của thầy thuốc chuyên nghiệp.

Ngược lại, nếu sử dụng củ ấu tẩu mà không hiểu rõ về quá trình chế biến, loại bỏ độc tố đúng cách làm tăng nguy cơ ngộ độc. Có nhiều trường hợp ngộ độc đã xảy ra khi người dân tự ý thu hoạch, chế biến củ ấu tẩu thành các món ăn như nấu cháo ấu tẩu hoặc canh mà không có kinh nghiệm về cách loại bỏ độc tố. 

Một trường hợp ngộ độc khác liên quan đến việc sử dụng rượu ngâm ấu tẩu để xoa bóp nhưng nếu không được sử dụng đúng cách có thể gây ra tình trạng ngộ độc. Bởi vậy, tình trạng ngộ độc từ củ ấu tẩu là một vấn đề nghiêm trọng, cần được tuyên truyền, nhận thức và giáo dục để đảm bảo sức khỏe, an toàn cho mọi người.

Biểu hiện ngộ độc củ ấu tẩu

Ngộ độc củ ấu tẩu là một tình trạng nguy hiểm do chất aconitin có trong cây ô đầu. Triệu chứng của ngộ độc củ ấu tẩu tiến triển rất nhanh, có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không được xử trí kịp thời. Dưới đây là các triệu chứng thường gặp khi ngộ độc củ ấu tẩu, cụ thể:

• Tê miệng, lưỡi: Người bị ngộ độc củ ấu tẩu thường xuất hiện tình trạng tê miệng và lưỡi ngay sau khi tiếp xúc với chất độc. Đây là một trong những triệu chứng đầu tiên xuất hiện, có thể gây khó khăn trong nói và nuốt.
• Tê cóng đầu chi: Tê cóng đầu chi là một triệu chứng thường gặp trong ngộ độc củ ấu tẩu. Người bệnh có thể cảm thấy sự tê cóng, không thể điều khiển cử động của đầu chi.
• Chảy đờm rãi, buồn nôn, nôn, tiêu chảy: Ngộ độc aconitin thường gây ra các triệu chứng tiêu hóa nghiêm trọng. Người bị ngộ độc có thể chảy nhiều nước miếng dính, buồn nôn, nôn nhiều và tiêu chảy, dẫn đến mất nước cùng chất điện giải cần thiết cho cơ thể.
• Khó thở: Tình trạng khó thở là một triệu chứng nghiêm trọng của ngộ độc aconitin. Chất độc có thể tác động lên hệ thống hô hấp, gây cản trở chức năng thở, cần thiết phải xử trí ngay lập tức.
• Co giật: Một số người bị ngộ độc củ ấu tẩu có thể gặp hiện tượng co giật do tác động của chất độc lên hệ thống thần kinh.
• Mất tri giác: Người bị ngộ độc nặng thường mất khả năng cảm nhận môi trường xung quanh. Triệu chứng này có thể gây ra hiện tượng rối loạn điều hướng, bất ổn trong tư duy.
• Hạ thân nhiệt: Tổn thương do aconitin có thể ảnh hưởng đến quá trình điều hòa nhiệt độ cơ thể, dẫn đến sự hạ thân nhiệt ể đáng kể.

Tử vong do ngộ độc củ ấu tẩu thường xảy ra nhanh chóng sau khi triệu chứng xuất hiện, thường trong khoảng 6 giờ kể từ khi aconitin thâm nhập vào cơ thể. Nguyên nhân chính của tử vong thường liên quan đến tình trạng loạn nhịp tim kèm sự co cứng của cơ tim, cũng như liệt khu hô hấp gây suy hô hấp cấp.

Tuy nhiên, nếu người bệnh sống sót qua giai đoạn đầu, được xử trí kịp thời thì tiên lượng thường tốt hơn do độc tố aconitin được chuyển hóa và thải ra khỏi cơ thể. Do đó, việc nhận biết triệu chứng sớm, tìm kiếm sự chăm sóc y tế kịp thời sẽ giúp ngăn chặn tình trạng ngộ độc củ ấu tẩu, bảo toàn tính mạng bệnh nhân.

Lưu ý khi sử dụng củ ấu tẩu

Củ ấu tẩu là một nguồn dược liệu có giá trị trong y học dân gian, dược học truyền thống ở nhiều vùng miền núi của Việt Nam. Tuy nhiên, do chứa aconitin là một chất độc mạnh, việc sử dụng củ ấu tẩu đòi hỏi sự thận trọng kết hợp kiến thức đầy đủ về cách chế biến, sử dụng an toàn. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng người dân cần biết, cụ thể:

• Không tự ý sử dụng củ ấu tẩu làm thực phẩm: Vì độc tính của củ ấu tẩu có thể gây tử vong, người dân tuyệt đối không nên tự ý chế biến và sử dụng củ ấu tẩu trong món ăn nếu không có kinh nghiệm để loại bỏ độc tố.
• Thận trọng khi sử dụng các sản phẩm có thành phần củ ấu tẩu: Nếu sử dụng các sản phẩm có thành phần củ ấu tẩu như rượu ngâm củ ấu tẩu dùng để xoa bóp, cần hết sức thận trọng và tuân thủ đúng hướng dẫn của thầy thuốc có kinh nghiệm. Không bao giờ uống rượu ngâm củ ấu tẩu, vì nó có thể chứa aconitin độc hại.
• Dán nhãn rõ ràng và cất giữ an toàn: Nếu bạn sử dụng rượu ngâm củ ấu tẩu hoặc sản phẩm tương tự, đảm bảo rằng chúng có nhãn rõ ràng, cất giữ sản phẩm nơi an toàn, xa tầm tay trẻ em. Điều này giúp tránh nhầm lẫn và đảm bảo an toàn khi sử dụng.
• Hành động ngay khi phát hiện triệu chứng ngộ độc: Nếu ngộ độc do không may ăn phải củ ấu tẩu chứa độc tố hoặc uống nhầm rượu ngâm củ ấu tẩu, hành động nhanh chóng là yếu tố quan trọng. Nạn nhân cần được chuyển đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí chuyên nghiệp. Tuyệt đối không nên tự mình tự điều trị hay theo dõi triệu chứng ngộ độc thực phẩm, cũng không nên thử các biện pháp dân gian hoặc mách bảo không chính thống.

Trong tất cả trường hợp, an toàn luôn là ưu tiên hàng đầu khi dùng các sản phẩm liên quan đến củ ấu tẩu, sự hiểu biết và cảnh giác có thể ngăn ngừa những hậu quả nguy hiểm khi không đủ kiến thức về độc tính của loại dược liệu này.

Thông qua bài viết trên, Nhà thuốc Long Châu xin gửi tới quý độc giả thông tin về tình trạng ngộ độc củ ấu tẩu. Mong bạn đọc đã có được góc nhìn tổng quan về trường hợp này, bao gồm biểu hiện cũng như các biện pháp phòng tránh ngộ độc củ ấu tẩu. Hãy tiếp tục đón xem nhiều bài viết với chủ đề phong phú của Nhà thuốc Long Châu nhé!

Xem thêm:

• Triệu chứng ngộ độc Botulinum là gì? Biện pháp xử trí
• Nhận biết kịp thời những biểu hiện ngộ độc thực phẩm
• Thực phẩm gây ngộ độc thường gặp và dấu hiệu trúng thực