Những điều cần lưu ý về thoát mạch do hóa trị để tránh các biến chứng nguy hiểm

Hiện nay, hóa trị được sử dụng rộng rãi trong điều trị ung thư như một phương thức điều trị chính. Thoát mạch trong điều trị ung thư bằng hoá chất không còn là biến chứng quá xa lạ với những bệnh nhân ung thư. Đây là tình trạng rò rỉ hóa chất ra các mô quanh da sau tiêm truyền hoá trị, nếu không điều trị kịp thời tình trạng này có thể gây nguy hiểm cho người bệnh. Ngoài các tác dụng phụ phổ biến như rụng tóc, nôn ói,..., thoát mạch trong hóa trị là một biến chứng nguy hiểm mà có thể ít người biết đến.

Tìm hiểu về tình trạng thoát mạch trong hóa trị

Điều trị ung thư có ba phương pháp chính bao gồm phẫu thuật, hóa trị và xạ trị. Trong đó hoá trị là phương pháp đưa thuốc vào trong cơ thể người bệnh bằng đường tĩnh mạch, động mạch, nội màng bụng hay bơm trực tiếp vào khoang màng phổi để tiêu diệt hoặc phá huỷ các tế bào ung thư. Các hoá chất này sẽ tác động ngăn chặn sự phát triển, phân chia, xâm lấn và di căn của các tế bào ung thư.

Ở Việt Nam chủ yếu sử dụng đường truyền tĩnh mạch ngoại vi để truyền hoá chất cho người bệnh ung thư. Trong quá trình truyền hoá chất, có thể bởi một số yếu khách quan hoặc chủ quan như do đặc điểm của tĩnh mạch, vị trí cắm kim truyền, tư thế khi truyền, cử động của người bệnh mà có thể gây ra hiện tượng thoát mạch.

Thoát mạch là gì? Thoát mạch (extravasation) do hóa trị là quá trình rò rỉ hóa chất ra các tổ chức dưới da quanh vị trí tiêm tĩnh mạch hoặc vào trong động mạch, gây bỏng da dẫn đến thoát mạch. Đây là một biến chứng thường gặp khi sử dụng phương pháp hoá trị, lúc này nồng độ thuốc tại nơi thoát mạch sẽ tương đối cao. Một số thuốc khi thoát mạch có thể gây kích ứng, lở loét, hoại tử các tổ chức dưới da. Nếu tình trạng này không được xử trí và điều trị sớm có thể khiến gây nguy hiểm đến tính mạng của người bệnh.

Thoát mạch do hoá trị thường gặp ở những người lớn tuổi, người có thành mạch yếu, béo phì, đang bị phù, có tổn thương ở da hoặc người mắc các bệnh lý đi kèm như tổn thương mạch máu, rối loạn ý thức, đang sử dụng thuốc chống kết tập tiểu cầu, thuốc corticoid… Những đối tượng kể trên cần phải cẩn thận và theo dõi chặt chẽ những triệu chứng sau tiêm truyền hoá chất.

Các hoá chất sử dụng trong điều trị hoá trị được chia thành 3 nhóm:

• Thuốc gây rộp da;
• Thuốc gây kích thích;
• Thuốc không gây rộp da.

Mức độ tổn thương do thoát mạch còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như độ cô đặc, vị trí thoát mạch, loại hoá chất sử dụng, thời gian mà thuốc ngấm vào mô…

Triệu chứng của thoát mạch trong hoá trị

Một số triệu chứng sớm ở người bệnh ung thư bị thoát mạch, bao gồm:

• Cảm giác đau, bỏng rát, rộp da;
• Căng da, sưng tấy đỏ da;
• Cảm giác nóng và tê tại vùng bị thoát mạch;
• Tốc độ của dịch truyền giảm…

Nếu tình trạng thoát mạch không được phát hiện sớm, các triệu chứng sớm sẽ diễn tiến thành các triệu chứng muộn như:

• Đau đớn kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng sống;
• Các vết thâm, sẹo;
• Loét lở vùng da, mô mềm;
• Hoại tử da, mô mềm;
• Tổn thương đến các khớp gây ảnh hưởng đến vận động…

Biện pháp phòng chống thoát mạch trong hoá trị

Để hạn chế hiện tượng thoát mạch do hoá trị, kể cả nhân viên y tế và người bệnh cần lưu ý các vấn đề sau:

Đối với nhân viên y tế

Để hạn chế xảy ra tình trạng thoát mạch do hóa trị, các nhân viên y tế thực hiện tiêm truyền hóa chất thường là những người rất có kinh nghiệm và được đào tạo về hóa trị. 

• Khi truyền tĩnh mạch ngoại vi nên chọn những tĩnh mạch lớn, còn nguyên vẹn và có khả năng lưu thông máu tốt.
• Tránh truyền thuốc tại những vùng xơ cứng, có sẹo, có tổn thương sẵn trên da, những vùng bị suy giảm tuần hoàn.
• Hạn chế đặt đường truyền ở các vị trí khớp, tránh sử dụng vein đã từng bị thoát mạch trước đó.
• Khi sử dụng kim bướm cần phải cố định chắc chắn bằng băng keo, tránh làm lệch ven.
• Thuốc được đưa vào cơ thể phải pha loãng theo tỷ lệ thích hợp, nếu được thì nên truyền dịch dẫn đầu trước khi truyền hoá chất vào cơ thể người bệnh.
• Lưu ý cho người bệnh những biến chứng có thể gặp phải trong lúc truyền thuốc và hướng dẫn người bệnh cần báo với nhân viên y tế khi gặp các triệu chứng như đau, thay đổi cảm giác, sưng, rò rỉ dịch tại vị trí truyền hoá chất…
• Luôn chú ý, theo dõi các người bệnh truyền hoá chất, đặc biệt người có nguy cơ cao bị thoát mạch.

Đối với bệnh nhân

Người bệnh có thể chủ động phối hợp với nhân viên y tế để giảm nguy cơ bị thoát mạch:

• Cần quan sát tốc độ truyền hoá chất trong suốt quá trình truyền thuốc, không tự ý thay đổi tốc độ truyền hoá chất.
• Không nên hoặc hạn chế cử động vùng đang được đặt đường truyền.
• Hạn chế vận động trong suốt quá trình truyền hoá chất, nên chọn tư thế nằm hoặc ngồi thật thoải mái.
• Thông báo cho nhân viên y tế nếu có sự thay đổi tốc độ đường truyền (tốc độ truyền dịch nhanh hoặc chậm hoặc không chảy).
• Khi xuất hiện các triệu chứng sớm như: Đau, sưng đỏ, rò rỉ dịch, thay đổi cảm giác tại vùng truyền… cần thông báo gấp cho nhân viên y tế xử lý.

Thoát mạch là biến chứng để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng với người bệnh. Chính vì thế khi tiến hành hoá trị, kể cả nhân viên y tế và bệnh nhân đều cần có sự phối hợp chặt chẽ và chuẩn bị kỹ lưỡng cho cả quá trình hoá trị. Nếu không điều trị thoát mạch kịp thời, người bệnh có thể gặp phải các biến chứng nghiêm trọng như hoại tử mô và mất chức năng chi. Việc chủ động tìm hiểu thoát mạch trong hoá trị nguy hiểm như thế nào sẽ góp phần nâng cao hiểu biết cũng như sớm phát hiện các bất thường, để hạn chế tối thiểu các tác động xấu xảy ra cho người bệnh trong quá trình điều trị.