Sốc phản vệ thuốc gây tê: Hiểu rõ nguy cơ và cách phòng tránh

Sốc phản vệ là tình trạng không chỉ đe dọa tính mạng người bệnh mà còn đòi hỏi sự phản ứng nhanh chóng và hiệu quả từ phía nhân viên y tế để cứu. Bài viết này của Long Châu sẽ đi sâu vào các nguyên nhân dẫn đến sốc phản vệ thuốc gây tê, các triệu chứng để nhận biết sớm và những biện pháp phòng ngừa quan trọng để bạn có thể bảo vệ mình và người thân.

Nguyên nhân gây sốc phản vệ thuốc gây tê

Sốc phản vệ do thuốc gây tê là một trong những biến cố y tế nghiêm trọng nhất, thường xảy ra do phản ứng dị ứng cấp tính với một số thành phần của thuốc gây tê. Các nguyên nhân chính gây ra tình trạng này bao gồm:

• Phản ứng với Anesthetics dạng Este: Nhóm thuốc gây tê này bao gồm Procaine, Benzocaine và Tetracaine. Chúng có thể giải phóng các chất gây dị ứng khi phân hủy trong cơ thể, dẫn đến phản ứng miễn dịch mạnh mẽ. Các thuốc gây tê dạng este ít được sử dụng hơn so với thuốc gây tê dạng amide do nguy cơ gây dị ứng cao hơn.
• Phản ứng với Anesthetics dạng Amide: Nhóm này bao gồm Lidocaine, Bupivacaine và Ropivacaine. Dù ít gây dị ứng hơn este, chúng vẫn có thể gây sốc phản vệ ở một số cá nhân nhạy cảm. Phản ứng có thể không phải do chính thuốc mà do các chất bảo quản hoặc phụ gia trong dung dịch thuốc.
• Phụ gia và chất bảo quản: Nhiều loại thuốc tê có chứa chất bảo quản như Methylparaben hoặc Metabisulfite có thể gây dị ứng nghiêm trọng. Những chất này thường được thêm vào để kéo dài thời hạn sử dụng của thuốc và ngăn ngừa nhiễm trùng.
• Phản ứng chéo: Những người có tiền sử dị ứng với một loại thuốc nhất định có thể phát triển phản ứng chéo với các thuốc gây tê khác, đặc biệt nếu chúng có cấu trúc hóa học tương tự.
• Yếu tố di truyền và tiền sử dị ứng: Nguy cơ phát triển sốc phản vệ tăng lên đáng kể ở những người có tiền sử cá nhân hoặc gia đình về các phản ứng dị ứng nghiêm trọng. Những người này có hệ miễn dịch nhạy cảm hơn và dễ phản ứng mạnh mẽ với các tác nhân gây dị ứng.

Triệu chứng nhận biết sốc phản vệ thuốc gây tê

Sốc phản vệ thuốc gây tê là một phản ứng dị ứng cấp tính và nghiêm trọng, có thể gây nguy hiểm đến tính mạng nếu không được nhận biết và xử lý kịp thời. Các triệu chứng của sốc phản vệ thường xuất hiện đột ngột và có thể bao gồm:

• Da: Một trong những triệu chứng dễ nhận biết nhất là sự xuất hiện của mề đay, nổi mẩn đỏ hoặc ngứa trên da. Các biểu hiện này có thể lan rộng khắp cơ thể.
• Hệ hô hấp: Khó thở là một dấu hiệu đặc trưng của sốc phản vệ thuốc gây tê, do phản ứng dị ứng gây sưng và co thắt các đường thở. Bệnh nhân có thể cảm thấy khó thở, thở rít hoặc nghe thấy tiếng thở khò khè. Sưng lưỡi hoặc họng cũng có thể xảy ra, làm tăng khó khăn trong việc hô hấp.
• Hệ tuần hoàn: Sốc phản vệ có thể gây giảm đột ngột và nghiêm trọng về huyết áp, dẫn đến chóng mặt, yếu ớt và thậm chí là ngất xỉu. Mạch có thể nhanh và yếu, bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi hoặc lú lẫn.
• Triệu chứng tiêu hóa: Nôn mửa, đau bụng và tiêu chảy cũng là các dấu hiệu thường gặp trong sốc phản vệ, do phản ứng dị ứng ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.
• Triệu chứng thần kinh: Bệnh nhân có thể cảm thấy lo lắng bất thường, hoảng loạn hoặc mất phương hướng.
• Phản ứng toàn thân khác: Một số bệnh nhân cảm thấy ngứa ran hoặc đau tại chỗ tiêm thuốc gây tê, là dấu hiệu sớm của phản ứng dị ứng.

Những triệu chứng này có thể phát triển rất nhanh, trong vòng vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc với thuốc gây tê. Do đó, việc nhận biết sớm và can thiệp nhanh chóng là yếu tố then chốt để giảm thiểu các biến chứng và nguy cơ tử vong. Bất kỳ ai có những triệu chứng trên sau khi sử dụng thuốc gây tê cần được cấp cứu y tế ngay lập tức.

Cách xử lý khi xảy ra sốc phản vệ

Khi xảy ra sốc phản vệ thuốc gây tê, thời gian phản ứng là yếu tố quan trọng nhất để giảm thiểu các biến chứng và cứu sống bệnh nhân. Dưới đây là các bước xử lý cụ thể và hiệu quả khi đối mặt với tình trạng sốc phản vệ:

• Nhận biết sớm các triệu chứng: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Các triệu chứng của sốc phản vệ có thể bao gồm khó thở, sưng môi-lưỡi-họng, phát ban, mề đay, chóng mặt, giảm huyết áp và nôn mửa. Sự nhận biết kịp thời các dấu hiệu này có thể cứu sống người bệnh.
• Sử dụng EpiPen nếu có sẵn: Nếu bệnh nhân có tiền sử dị ứng và được chỉ định sử dụng bút tiêm Adrenaline tự động (EpiPen), hãy tiêm ngay lập tức theo hướng dẫn. Adrenaline là phương pháp điều trị hiệu quả nhất để kiểm soát các triệu chứng nghiêm trọng của sốc phản vệ thuốc gây tê.
• Đặt bệnh nhân nằm ngửa, nâng chân lên: Điều này giúp tăng lưu lượng máu về tim và duy trì huyết áp. Trừ khi có chấn thương ở cột sống, đặt bệnh nhân nằm ngửa và nâng chân cao khoảng 30 cm.
• Giữ cho đường thở được thông thoáng: Nếu bệnh nhân có dấu hiệu sưng họng hoặc khó thở, cần đảm bảo rằng đường thở luôn thông thoáng. Theo dõi liên tục và chuẩn bị các biện pháp hỗ trợ hô hấp nếu cần.
• Giám sát chặt chẽ các dấu hiệu sống: Theo dõi nhịp tim, huyết áp và hô hấp của bệnh nhân trong khi chờ đợi sự trợ giúp y tế. Đây là thông tin quan trọng mà đội ngũ y tế cần biết khi đến hiện trường.
• Không cho bệnh nhân ăn uống gì: Tránh cho bệnh nhân ăn hoặc uống bất cứ thứ gì để phòng trường hợp cần tiến hành các thủ thuật y tế khẩn cấp như nội soi hoặc phẫu thuật.
• Tiếp tục điều trị và theo dõi sau cấp cứu: Sốc phản vệ có thể có phản ứng phục hồi, vì vậy bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ và có thể cần điều trị bổ sung sau khi các triệu chứng ban đầu đã được kiểm soát.

Cách phòng ngừa sốc phản vệ thuốc gây tê

Phòng ngừa sốc phản vệ do thuốc gây tê đòi hỏi sự hiểu biết về các yếu tố nguy cơ và áp dụng các biện pháp thận trọng trước và trong quá trình sử dụng thuốc gây tê. Dưới đây là những bước cụ thể để giảm thiểu rủi ro phát triển sốc phản vệ thuốc gây tê:

• Tiền sử y tế chi tiết: Trước khi tiến hành bất kỳ thủ thuật sử dụng thuốc gây tê nào, bác sĩ cần thu thập một bản tiền sử y tế chi tiết, bao gồm cả tiền sử dị ứng với thuốc gây tê hoặc bất kỳ dị ứng nào khác. Điều này giúp nhận diện các bệnh nhân có nguy cơ cao.
• Sàng lọc và thử nghiệm dị ứng: Đối với những bệnh nhân có tiền sử dị ứng không rõ ràng hoặc những người có nguy cơ cao, có thể cân nhắc việc thực hiện các xét nghiệm dị ứng da để xác định sự an toàn của thuốc gây tê cụ thể trước khi sử dụng.
• Sử dụng thuốc gây tê thay thế: Khi có thể, nên chọn các loại thuốc gây tê ít gây dị ứng hơn. Ví dụ, thuốc gây tê dạng amide thường được coi là an toàn hơn so với thuốc gây tê dạng este.
• Giảm thiểu sử dụng phụ gia: Chọn các loại thuốc không chứa phụ gia hoặc chất bảo quản, như Methylparaben hoặc Metabisulfite, đặc biệt nếu bệnh nhân đã biết là dị ứng với các chất này.
• Giám sát chặt chẽ bệnh nhân sau khi tiêm thuốc gây tê: Bệnh nhân nên được giám sát chặt chẽ về các dấu hiệu phản ứng dị ứng sau khi tiêm thuốc gây tê. Điều này bao gồm theo dõi các biểu hiện da, huyết áp, nhịp tim và khả năng hô hấp.
• Thông tin bệnh nhân: Cung cấp thông tin đầy đủ cho bệnh nhân về các triệu chứng của sốc phản vệ và khuyến khích họ báo ngay lập tức nếu có bất kỳ dấu hiệu nào xuất hiện sau khi rời khỏi cơ sở y tế.

Mỗi cá nhân, dù là bệnh nhân hay nhân viên y tế, cần được trang bị đầy đủ kiến thức về các dấu hiệu cảnh báo và các phương pháp xử lý kịp thời tình trạng sốc phản vệ thuốc gây tê. Việc nhận biết sớm và phản ứng nhanh chóng có thể là sự khác biệt giữa sự sống và cái chết. Hãy luôn sẵn sàng đối mặt với tình huống này và đừng ngần ngại tham khảo ý kiến chuyên gia để đảm bảo an toàn cho bản thân và cộng đồng.

Xem thêm:

• Cách xử trí sốc phản vệ thuốc cản quang hiệu quả
• Dị ứng thuốc gây tê tủy sống: Nguyên nhân và cách điều trị
• Triệu chứng bệnh nhân dị ứng thuốc tê nhổ răng trong nha khoa