Tìm hiểu chi tiết về giải phẫu tuyến nước bọt

Tuyến nước bọt là một phần quan trọng của hệ tiêu hóa, chịu trách nhiệm sản xuất và tiết ra nước bọt giúp trong việc tiêu hóa thức ăn và duy trì sức khỏe răng miệng. Bài viết này sẽ đi sâu vào giải phẫu tuyến nước bọt, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về các loại tuyến nước bọt, cấu trúc và chức năng của từng tuyến cũng như các bệnh lý liên quan.

Con người có các loại tuyến nước bọt nào?

Tuyến nước bọt là gì? Tuyến nước bọt (salivary gland) là các tuyến tiết nước bọt trong cơ thể con người và các động vật có vú khác. Tuyến nước bọt chủ yếu nằm trong miệng và xung quanh vùng mặt của con người. Chức năng chính của chúng là tiết ra nước bọt để giúp làm ướt và tiêu hóa thức ăn cũng như làm giảm cảm giác khô miệng. Trong cơ thể người có ba loại tuyến nước bọt chính là tuyến mang tai, tuyến dưới hàm và tuyến dưới lưỡi.

• Tuyến mang tai là tuyến nước bọt lớn nhất, nằm ở vùng má, phía trước và dưới tai. Tuyến này có nhiệm vụ tiết ra phần lớn lượng nước bọt trong miệng, đặc biệt là nước bọt chứa nhiều enzyme amylase, giúp phân giải tinh bột thành đường. Giải phẫu tuyến nước bọt này có ống Stensen dẫn nước bọt từ tuyến mang tai vào miệng, mở ra tại mức răng hàm thứ hai trên.
• Tuyến dưới hàm nằm dưới hàm giữa xương hàm dưới và lưỡi, là tuyến nước bọt lớn thứ hai trong cơ thể. Chức năng của nó là sản xuất nước bọt chứa cả enzyme amylase và mucin, giúp bôi trơn và tiêu hóa thức ăn. Ống Wharton dẫn nước bọt từ tuyến dưới hàm vào miệng, mở ra bên cạnh dây chằng dưới lưỡi.
• Tuyến dưới lưỡi là tuyến nước bọt nhỏ nhất, nằm dưới lưỡi, có vai trò sản xuất nước bọt chứa nhiều mucin, giúp bôi trơn miệng và làm trơn thức ăn. Tuyến này có nhiều ống Bartholin nhỏ, dẫn nước bọt từ tuyến dưới lưỡi vào miệng.

Giải phẫu tuyến nước bọt: Cấu trúc và chức năng

Các tuyến nước bọt được cấu tạo từ các tế bào sản xuất nước bọt và các tế bào ống dẫn, với chức năng chính là sản xuất và tiết nước bọt vào miệng. Cấu trúc tế bào của tuyến gồm:

• Tế bào chế tiết có nhiệm vụ sản xuất các thành phần của nước bọt, bao gồm enzyme amylase, mucin và các ion điện giải.
• Tế bào ống dẫn tạo thành các ống dẫn, giúp vận chuyển nước bọt từ tuyến đến khoang miệng.

Khi tìm hiểu giải phẫu tuyến nước bọt, chức năng của tuyến cũng là thông tin được mọi người quan tâm. Cả 3 tuyến nước bọt chính trên đây đều đảm nhận các chức năng như:

• Tiết enzyme amylase để bắt đầu quá trình tiêu hóa tinh bột ngay từ miệng.
• Nước bọt chứa các yếu tố kháng khuẩn và kháng nấm, giúp bảo vệ răng miệng khỏi nhiễm trùng.
• Mucin trong nước bọt giúp bôi trơn thức ăn, dễ dàng cho việc nhai và nuốt.
• Nước bọt giúp trung hòa axit trong miệng, ngăn ngừa sâu răng.

Quá trình tiết nước bọt của tuyến nước bọt diễn ra thế nào?

Quá trình tiết nước bọt là một quá trình phức tạp được điều hòa bởi cả hệ thần kinh tự chủ và các yếu tố nội tiết. Hệ thần kinh giao cảm sẽ kích thích tuyến nước bọt tiết ra nước bọt đặc hơn, giàu mucin. Trong khi đó, hệ thần kinh phó giao cảm sẽ kích thích tiết nước bọt loãng hơn, giàu enzyme amylase. Các hormone nội tiết như aldosterone và cortisol cũng có vai trò trong việc điều hòa thành phần và lượng nước bọt được tiết ra.

Ngoài ra, các yếu tố khác cũng ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình tiết nước bọt như:

• Sự hiện diện của thức ăn trong miệng kích thích sản xuất nước bọt.
• Các tín hiệu từ mùi và vị của thức ăn cũng kích thích tiết nước bọt.
• Stress, lo lắng, hoặc các trạng thái cảm xúc khác cũng có thể ảnh hưởng đến lượng nước bọt được tiết ra.

Bệnh lý liên quan đến tuyến nước bọt

Khi đã biết về giải phẫu tuyến nước bọt, có lẽ bạn cũng quan tâm đến các bệnh lý có thể ảnh hưởng đến chức năng của các tuyến nước bọt đúng không nào? Có thể để đến những vấn đề thường gặp nhất ở tuyến nước bọt như:

Sỏi tuyến nước bọt

Sỏi tuyến nước bọt hay vôi hóa tuyến nước bọt xảy ra khi các khoáng chất tích tụ tạo thành sỏi trong các ống dẫn, gây tắc nghẽn tuyến nước bọt. Người bệnh sẽ gặp các triệu chứng như sưng và đau ở khu vực tuyến bị ảnh hưởng, cảm giác đau tăng khi ăn. Tình trạng này có thể được khắc phục bằng cách uống nhiều nước, massage tuyến làm tan cặn vôi hóa hoặc phẫu thuật loại bỏ sỏi trong tuyến.

Viêm tuyến nước bọt

Viêm tuyến nước bọt có thể xảy ra do vi khuẩn hoặc virus gây nhiễm trùng, tắc nghẽn tuyến nước bọt. Nguyên nhân gây viêm cũng có thể do các bệnh tự miễn. Khi tuyến nước bọt bị viêm, người bệnh bị sốt, sưng đau tại vị trí viêm thậm chí có mủ chảy trong miệng. Nếu nguyên nhân gây viêm do nhiễm khuẩn, bác sĩ sẽ chỉ định dùng kháng sinh để điều trị.

U tuyến nước bọt

U tuyến nước bọt có thể là lành tính, cũng có thể là ung thư tuyến nước bọt. Khối u có thể ảnh hưởng đến chức năng của tuyến và gây triệu chứng khó chịu. Người bệnh có thể bị sưng nhưng không đau, khó khăn khi nuốt hoặc thay đổi vị giác. Phẫu thuật loại bỏ khối u như phẫu thuật u tuyến nước bọt dưới hàm, xạ trị hoặc hóa trị là phương pháp điều trị phổ biến cho u ác tính.

Cách bảo vệ tuyến nước bọt luôn khỏe mạnh

Khi tìm hiểu giải phẫu tuyến nước bọt, có lẽ chúng ta đều biết các bệnh lý liên quan đến tuyến này có thể xảy ra bất kỳ khi nào. Để bảo vệ tuyến nước bọt luôn khỏe mạnh và hoạt động hiệu quả, bạn có thể áp dụng những biện pháp sau:

• Ăn uống cân bằng và đủ lượng nước hàng ngày giúp duy trì sự sản xuất nước bọt. Tránh ăn quá nhiều thực phẩm có đường, bởi chúng có thể làm tăng nguy cơ viêm tuyến nước bọt.
• Hút thuốc lá và sử dụng rượu có thể làm giảm sản xuất nước bọt và gây tổn thương cho tuyến nước bọt. Vì vậy, bạn cũng nên hạn chế tối đa hút thuốc hay uống rượu.
• Đánh răng và sử dụng chỉ nha khoa thường xuyên giúp giảm nguy cơ bệnh lý nướu và viêm lợi, những vấn đề có thể ảnh hưởng đến hoạt động của tuyến nước bọt.
• Tránh các hoạt động có thể dẫn đến chấn thương ở vùng mặt và miệng, vì chấn thương có thể gây tổn thương cho tuyến nước bọt và làm giảm hoạt động sản xuất nước bọt.

Giải phẫu tuyến nước bọt giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cấu trúc, chức năng của tuyến này. Hiểu biết về giải phẫu tuyến nước bọt không chỉ giúp chúng ta biết cách chăm sóc khoang miệng mà còn hữu ích trong việc chẩn đoán và điều trị các bệnh lý liên quan.