Tìm hiểu về cấu trúc và chức năng tế bào thần kinh

Hệ thần kinh của con người là một hệ thống rất phức tạp, được hình thành từ các tế bào thần kinh và tế bào thần kinh đệm. Các tế bào thần kinh đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phản ứng của cơ thể với môi trường bên ngoài. Vậy, trong cơ thể người, có bao nhiêu loại tế bào thần kinh và chúng có những đặc điểm gì? Tìm hiểu ngay trong bài viết sau của Nhà thuốc Long Châu.

Cấu trúc của tế bào thần kinh trong cơ thể con người

Hệ thần kinh của con người được hình thành từ một tổ hợp phức tạp của các tế bào, mỗi tế bào đảm nhận một vai trò riêng biệt trong các hoạt động của cơ thể. Hệ thần kinh xuất phát từ ngoại bì của phôi thai. Vậy, trong cơ thể con người, có bao nhiêu loại tế bào thần kinh? Cấu trúc của hệ thần kinh bao gồm:

• Các tế bào thần kinh chuyên biệt, còn được gọi là nơron thần kinh, có nhiệm vụ chính là truyền dẫn và thực hiện các chức năng thần kinh.
• Các tế bào thần kinh đệm có chức năng hỗ trợ và bảo vệ.

Tuy cấu trúc đơn giản chỉ gồm hai loại tế bào thần kinh, nhưng mỗi loại lại phân thành nhiều loại tế bào nhỏ khác nhau. Sự tương tác giữa hai loại tế bào thần kinh này trong cơ thể con người phụ thuộc vào vị trí của chúng trong hệ thần kinh, có thể là trung ương hoặc ngoại biên. Theo phân loại, các tế bào thần kinh đệm được chia thành các loại sau:

• Trong hệ thần kinh ngoại vi, có hai loại tế bào thần kinh đệm: Tế bào vỏ bao và tế bào Schwann.
• Trong hệ thần kinh trung ương, có bốn loại tế bào thần kinh đệm: tế bào biểu mô nội tủy, tế bào sao, tế bào ít nhánh và vi bào đệm.

Đặc điểm của tế bào thần kinh (Nơron thần kinh) ở người

Nơ ron thần kinh, còn được gọi là tế bào thần kinh, là thành phần cơ bản hình thành nên các hệ thống thần kinh trong cơ thể con người. Mỗi tế bào nơron thần kinh được hình thành từ một thân tế bào chính kết hợp với nhiều nhánh phụ nhỏ.

Thân tế bào thần kinh

Thân tế bào thần kinh là nơi thực hiện các chức năng quan trọng bởi vì chúng chứa nhân và một lượng lớn bào tương. Phần còn lại của nơron, thường bao gồm một sợi trục và nhiều sợi nhánh, có nhiệm vụ chính là dẫn truyền xung điện thần kinh. Thân tế bào thần kinh ở người có những đặc điểm giải phẫu sau:

• Thân nơron có hình dạng và kích thước đa dạng, với số lượng và cấu trúc của các nhánh biến đổi tùy thuộc vào chức năng của tế bào. Thường thì, thân tế bào thần kinh có hình đa giác, với mỗi góc phát ra một nhánh.
• Bên trong thân nơron chứa một nhân lớn, màu sáng, và nhiều hạch nhân lớn.
• Bào tương bao gồm các thể Nissl, được hình thành từ các đám ái kiềm. Ở cấp độ vi thể, các thể Nissl tự hình thành thành một mạng lưới nội bào hạt, xếp song song với nhau.
• Ngoài nhân và bào tương, trong thân tế bào thần kinh còn có một bộ xương tế bào, được tạo thành từ các siêu ống và tơ thần kinh để kết nối với các nhánh của nơron. Ngoài ra, còn có các bào quan cơ bản khác của tế bào như ty thể và bộ máy Golgi.

Nhánh tế bào thần kinh

Các nhánh tế bào thần kinh ở người có các đặc điểm sau:

Các nhánh tế bào thần kinh thực chất là phần kéo dài của thân tế bào. Chúng được phân chia thành các sợi nhánh và sợi trục. Thường thì mỗi nơron chỉ có duy nhất một sợi trục và nhiều sợi nhánh. Chức năng cơ bản của các nhánh nơron là tham gia vào quá trình vận chuyển xung động điện:

• Hướng dẫn truyền ở các sợi nhánh là hướng tâm, tức là xung động thần kinh đi từ tận cùng sợi nhánh truyền về thân tế bào.
• Hướng ly tâm là hướng di chuyển của xung động thần kinh trên các sợi trục, nghĩa là đi từ thân tế bào đến tận cùng sợi trục.

Đặc điểm cấu tạo của sợi nhánh là không chứa nhân, bên trong cũng chứa nhiều siêu ống và tơ thần kinh tương tự như trong thân tế bào. Ngoài ra, các sợi nhánh còn bao gồm các lưới nội bào hạt, lưới nội bào không hạt, ribosome tự do và ty thể. Thường thì các sợi nhánh sẽ phân nhánh thành các nhánh nhỏ hơn. Cấu trúc của các sợi trục thì ngược lại, hiếm khi phân nhánh và vì chúng mang chức năng dẫn truyền, nên bên trong vẫn chứa các siêu ống và tơ thần kinh cùng các bào quan cơ bản khác. Điểm đặc trưng nhất của các sợi trục là tận cùng có nhiều túi nhỏ gọi là túi synapse và thường được bao bọc bởi lớp myelin bên ngoài.

Tốc độ dẫn truyền xung động thần kinh tỷ lệ thuận với đường kính sợi trục và độ dày của bao myelin. Ngoài ra, về mặt vi thể, các sợi trục của các tế bào thần kinh khác nhau thường nằm chồng chéo và có tính siêu dẫn, do đó tốc độ dẫn truyền các xung động càng nhanh hơn.

Các tế bào thần kinh chuyên biệt

Các tế bào thần kinh chuyên biệt, hay nơron, được phân thành nhiều loại khác nhau như nơron đa cực, nơron song cực, hay nơron đơn cực tùy thuộc vào số lượng sợi nhánh:

• Hầu hết các tế bào thần kinh là đa cực, có một sợi trục và ít nhất hai sợi nhánh.
• Nơron song cực, thường gặp ở võng mạc mắt, có một sợi trục và một sợi nhánh.
• Nơron đơn cực chưa được ghi nhận ở cơ thể người trưởng thành và chỉ xuất hiện ở phôi thai, với chỉ một sợi trục mà không có sợi nhánh. Tuy nhiên, tế bào chữ T ở hạch gai có thể được coi là nơron đơn cực giả, vì giữa sợi trục và sợi nhánh có một đoạn chung, tạo ra cảm giác như chỉ có một cực.

Cấu trúc và chức năng của synap

Synap, hay khớp thần kinh, là nơi truyền tải xung điện giữa hai tế bào thần kinh khác nhau hoặc giữa một tế bào thần kinh và một tế bào cơ. Nó bao gồm hai phần chính là tiền synap (tận cùng của sợi trục) và hậu synap (vùng biến đổi đặc biệt của màng tế bào). 

Synap thần kinh được phân loại dựa trên vị trí liên kết, chức năng và cơ chế dẫn truyền xung động, bao gồm:

• Synap trục - nhánh;
• Synap trục - thân;
• Synap trục - trục;
• Synap nhánh - nhánh;
• Synap nhánh - thân;
• Synap thân - thân;
• Synap hưng phấn;
• Synap ức chế;
• Synap hóa học;
• Synap điện và synap hỗn hợp.

Tế bào thần kinh đệm

Tế bào thần kinh đệm là phần của hệ thần kinh, không truyền dẫn xung động thần kinh nhưng có mối quan hệ chặt chẽ với các nơron. Chúng phân loại theo hệ thần kinh trung ương và ngoại biên. Trong hệ thần kinh ngoại biên, có tế bào vỏ bao và tế bào Schwann. Trong hệ thần kinh trung ương, có tế bào sao, tế bào ít nhánh, tế bào biểu mô nội tủy và vi bào đệm.

Bài viết trên đây của Nhà thuốc Long Châu đã tổng hợp các thông tin cần biết về cấu trúc và chức năng của tế bào thần kinh. Mỗi tế bào thần kinh bao gồm thân chính và các nhánh, đảm nhận các chức năng quan trọng trong hoạt động sống. Bất kỳ biểu hiện nào không bình thường ở tế bào thần kinh đều có thể ảnh hưởng đến sức khỏe.

Xem thêm:

• Thụ thể tế bào là gì? Các loại thụ thể của tế bào
• Nguyên bào sợi là gì? Những ứng dụng trong làm đẹp