Xét nghiệm tay chân miệng: Thông tin quan trọng cha mẹ cần biết

Xét nghiệm tay chân miệng là phương pháp hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi trong những trường hợp bệnh diễn tiến nặng, không điển hình hoặc nghi ngờ biến chứng. Dù không bắt buộc với mọi trường hợp, xét nghiệm vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc xác định tác nhân gây bệnh và giúp bác sĩ đưa ra hướng xử trí phù hợp, đặc biệt khi trẻ có nguy cơ biến chứng thần kinh, hô hấp hoặc tim mạch.

Xét nghiệm tay chân miệng là gì?

Xét nghiệm tay chân miệng là các phương pháp cận lâm sàng được sử dụng để xác định tác nhân gây bệnh tay chân miệng, chủ yếu là các virus như Enterovirus 71 (EV71), Coxsackievirus A16, A6 hoặc A10. Xét nghiệm giúp hỗ trợ chẩn đoán trong những trường hợp bệnh không điển hình, diễn tiến nặng hoặc có nguy cơ biến chứng, chứ không phải lúc nào cũng cần thực hiện cho mọi bệnh nhân.

Mục tiêu của xét nghiệm là xác định chủng virus tay chân miệng, đánh giá nguy cơ biến chứng, đặc biệt với EV71 - chủng virus liên quan nhiều đến biến chứng thần kinh nguy hiểm. Tuy nhiên, kết quả xét nghiệm không làm thay đổi phác đồ điều trị đặc hiệu, mà chủ yếu giúp bác sĩ theo dõi sát và xử trí kịp thời các biến chứng.

Các xét nghiệm tay chân miệng phổ biến

Dưới đây là các xét nghiệm phổ biến, thường được chỉ định cho bệnh nhân tay chân miệng:

Xét nghiệm Realtime RT-PCR

RT-PCR là phương pháp xét nghiệm hiện đại và độ chính xác cao nhất để phát hiện vật chất di truyền (RNA) của virus gây bệnh tay chân miệng. Mẫu bệnh phẩm có thể lấy từ dịch ngoáy họng, phân hoặc dịch bóng nước của trẻ. Kết quả giúp xác định chính xác virus gây bệnh và hỗ trợ tiên lượng diễn tiến nặng.

Xét nghiệm CRP (Protein C phản ứng)

Xét nghiệm protein C phản ứng là xét nghiệm đánh giá mức độ phản ứng viêm của cơ thể. Trong bệnh tay chân miệng, chỉ số CRP thường ở mức bình thường hoặc tăng nhẹ, giúp phân biệt với các bệnh nhiễm khuẩn nặng khác và cung cấp thêm thông tin theo dõi.

Xét nghiệm huyết thanh EV71-IgM

Xét nghiệm EV71 là xét nghiệm huyết thanh học nhằm phát hiện kháng thể IgM đặc hiệu với virus Enterovirus 71 (EV71), một chủng virus có nguy cơ cao gây biến chứng thần kinh. Nhưng cần lưu ý không phải mọi trường hợp dương tính đều dẫn đến biến chứng.

Các xét nghiệm bổ sung khác

Trong những trường hợp bệnh tay chân miệng thể nặng hoặc có biến chứng nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định thêm xét nghiệm đường huyết, điện giải đồ hoặc X-quang phổi để đánh giá toàn trạng sức khỏe và biến chứng kèm theo.

Các xét nghiệm theo dõi và phát hiện biến chứng tay chân miệng

Dưới đây là các xét nghiệm thường được chỉ định để theo dõi và phát hiện biến chứng của bệnh tay chân miệng:

Xét nghiệm khí máu động mạch

Xét nghiệm khí máu động mạch được thực hiện khi trẻ có dấu hiệu suy hô hấp hoặc rối loạn hô hấp, giúp đánh giá độ bão hòa oxy trong máu, cân bằng acid - base và mức CO₂. Kết quả này hỗ trợ bác sĩ quyết định liệu pháp oxy, hỗ trợ hô hấp hoặc các can thiệp chuyên sâu khác.

Xét nghiệm Troponin I và siêu âm tim

Khi trẻ có dấu hiệu nhịp tim nhanh bất thường (≥150 lần/phút), đau ngực, khó thở hoặc nghi ngờ biến chứng tim mạch nặng, bác sĩ sẽ chỉ định đo Troponin I và siêu âm tim.

Đường huyết, điện giải đồ và X-quang phổi

Các xét nghiệm này thường được dùng để theo dõi rối loạn chuyển hóa và biến chứng ngoài hệ thần kinh. Xét nghiệm đường huyết thường chỉ được thực hiện trong các trường hợp nặng hoặc biến chứng để đánh giá rối loạn chuyển hóa. Điện giải đồ phát hiện rối loạn natri, kali, canxi… ảnh hưởng đến tim mạch và thần kinh. X-quang phổi được làm khi nghi ngờ suy hô hấp hoặc phù phổi cấp, một biến chứng hô hấp nghiêm trọng của tay chân miệng.

Xét nghiệm dịch não tủy (CSF)

Xét nghiệm dịch não tủy được chỉ định khi trẻ có dấu hiệu biến chứng thần kinh như co giật, lơ mơ, đau đầu dữ dội hay rối loạn ý thức. Bác sĩ sẽ chọc dò dịch não tủy để phân tích tế bào, protein và glucose, nhằm xác nhận hoặc loại trừ viêm màng não, viêm não do virus.

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Trong trường hợp nghi ngờ tổn thương thần kinh trung ương nặng hoặc biến chứng ở não, chụp MRI giúp bác sĩ đánh giá chính xác cấu trúc não và mức độ tổn thương, hỗ trợ quyết định điều trị tích cực trong bệnh tay chân miệng nặng.

Bệnh tay chân miệng có cần xét nghiệm không?

Trong đa số trường hợp, đặc biệt là thể nhẹ, bác sĩ có thể chẩn đoán dựa vào dấu hiệu của bệnh tay chân miệng như: Sốt, nổi bóng nước ở tay, chân, miệng và theo dõi tại nhà theo hướng dẫn y tế. Bệnh tay chân miệng không phải lúc nào cũng cần xét nghiệm, nhất là trong trường hợp bệnh nhẹ như:

• Trẻ chỉ có sốt nhẹ, nổi vài bọng nước ở tay, chân, miệng.
• Trẻ có thể ăn uống bình thường.
• Trẻ khỏe mạnh, hệ miễn dịch tốt, không có bệnh lý nền.
• Trẻ không có dấu hiệu thần kinh, tim mạch hay hô hấp.

Khi nào cần làm xét nghiệm tay chân miệng?

Xét nghiệm tay chân miệng chỉ được chỉ định trong các tình huống sau:

• Khi trẻ có dấu hiệu bệnh nặng hoặc nghi ngờ biến chứng bao gồm sốt cao khó hạ, quấy khóc nhiều, lơ mơ, ngủ gà, run tay chân, đi loạng choạng, nôn liên tục, thở nhanh hoặc co giật. Lúc này, xét nghiệm giúp đánh giá mức độ tổn thương thần kinh, tim mạch và hô hấp.
• Khi bệnh diễn tiến nhanh hoặc không điển hình, dễ nhầm với bệnh nhiễm trùng khác, xét nghiệm hỗ trợ bác sĩ xác định nguyên nhân và hướng theo dõi phù hợp.
• Khi trẻ phải nhập viện điều trị cũng cần xét nghiệm t để theo dõi diễn biến bệnh, phát hiện sớm biến chứng và điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.
• Trong một số trường hợp dịch tễ hoặc bệnh nặng, xét nghiệm giúp phát hiện các virus như Enterovirus 71, đây là chủng liên quan nhiều đến biến chứng thần kinh nguy hiểm.

Quy trình xét nghiệm tay chân miệng

Để chẩn đoán chính xác bệnh tay chân miệng, việc thực hiện quy trình xét nghiệm bài bản là vô cùng quan trọng.

Khám và đánh giá lâm sàng ban đầu

Bác sĩ sẽ thăm khám trực tiếp, kiểm tra dấu hiệu tay chân miệng trên da, niêm mạc miệng, hỏi tiền sử bệnh và diễn tiến các triệu chứng như sốt, quấy khóc, nôn ói hay biểu hiện bất thường khác. Việc này sẽ giúp đánh giá triệu chứng, mức độ nặng - nhẹ và quyết định có cần xét nghiệm hay không.

Lấy mẫu bệnh phẩm

Nếu bác sĩ chỉ định xét nghiệm, bước tiếp theo là lấy mẫu theo loại xét nghiệm:

• Dịch ngoáy họng: Lấy dịch từ họng trẻ bằng tăm bông vô trùng.
• Mẫu phân: Lấy một lượng nhỏ phân để xét nghiệm virus đường ruột.
• Dịch từ bóng nước: Mẫu dịch từ các bóng nước vỡ ngoài da.
• Mẫu máu: Khi cần xét nghiệm huyết thanh học hoặc đánh giá các chỉ số viêm.
• Dịch não tủy: Chỉ định trong trường hợp nghi ngờ biến chứng thần kinh nặng (cần chọc dò dịch não tủy).

Lấy mẫu cần tuân thủ quy tắc vô trùng để tránh nhiễm khuẩn và đảm bảo chất lượng mẫu xét nghiệm.

Phân tích mẫu tại phòng xét nghiệm

Sau khi thu thập mẫu, bệnh phẩm được gửi đến phòng xét nghiệm chuyên nghiệp để phân tích bằng các phương pháp tương ứng. Thời gian trả kết quả tùy theo phương pháp, xét nghiệm PCR thường mất ít nhất vài giờ đến vài ngày, còn xét nghiệm huyết thanh hoặc sinh hóa có thể nhanh hơn.

Nhận kết quả xét nghiệm tay chân miệng và hướng dẫn điều trị

Khi kết quả xét nghiệm có, bác sĩ sẽ tổng hợp và phân tích để đưa ra chẩn đoán cuối cùng về loại virus gây bệnh tay chân miệng, mức độ nặng - nhẹ của bệnh và quyết định hướng điều trị và theo dõi tiếp theo cho bệnh nhi. Kết quả này cũng giúp bác sĩ đưa ra phác đồ chăm sóc phù hợp, đặc biệt trong trường hợp trẻ có nguy cơ diễn tiến nặng hoặc biến chứng tay chân miệng.

Giá xét nghiệm tay chân miệng bao nhiêu tiền?

Chi phí xét nghiệm tay chân miệng ở Việt Nam không có mức cố định chung và phụ thuộc vào loại xét nghiệm, cơ sở y tế và kỹ thuật được sử dụng.

• Chi phí xét nghiệm PCR tại các cơ sở y tế ở Việt Nam dao động khác nhau tùy loại xét nghiệm và cơ sở thực hiện, có thể tham khảo từ khoảng 500.000 - 1.700.000 đồng/lần,
• Một số gói xét nghiệm sàng lọc bệnh lý do virus gây tay chân miệng như EV71 (virus liên quan biến chứng nặng) có giá khoảng 725.000 - 765.000 đồng tại cơ sở y tế chuyên nghiệp.
• Các xét nghiệm liên quan khác (dịch não tủy, huyết thanh kháng thể, CRP, công thức máu) được tính riêng lẻ tùy chỉ định và mức giá áp dụng theo bảng giá dịch vụ xét nghiệm tại phòng xét nghiệm hoặc bệnh viện nơi thực hiện.

Chuẩn bị gì trước khi thực hiện xét nghiệm tay chân miệng?

Trước khi thực hiện xét nghiệm tay chân miệng, phụ huynh cần chuẩn bị:

• Thông tin bệnh rõ ràng: Cha mẹ nên ghi nhớ thời điểm trẻ bắt đầu sốt, nổi bóng nước, vị trí tổn thương, các dấu hiệu bất thường (quấy khóc, nôn, run tay chân, ngủ gà…) và các thuốc trẻ đã dùng.
• Chuẩn bị tâm lý cho trẻ: Với trẻ lớn, hãy giải thích nhẹ nhàng để trẻ hợp tác khi ngoáy họng, lấy máu hoặc lấy mẫu phân.
• Không tự ý dùng thuốc trước xét nghiệm: Cần tránh cho trẻ dùng kháng sinh, thuốc bôi hay thuốc dân gian khi chưa có chỉ định, vì có thể làm sai lệch kết quả hoặc che lấp triệu chứng.
• Lưu ý ăn uống và vệ sinh: Đa số xét nghiệm tay chân miệng không cần nhịn ăn, nhưng nếu có chỉ định lấy máu xét nghiệm sinh hóa, phụ huynh nên hỏi trước bác sĩ.
• Mang theo giấy tờ cần thiết: Các giấy tờ bao gồm thẻ bảo hiểm y tế, hồ sơ khám trước đó (nếu có) để thuận tiện cho quá trình tiếp nhận và theo dõi.

Lưu ý khi xét nghiệm chân tay miệng cho trẻ

Khi thực hiện xét nghiệm tay chân miệng cho trẻ, phụ huynh cần lưu ý một số điểm quan trọng sau:

• Tay chân miệng thể nhẹ thường được chẩn đoán lâm sàng và theo dõi tại nhà. Chỉ nên xét nghiệm khi có dấu hiệu nặng, nghi ngờ biến chứng hoặc theo chỉ định của bác sĩ.
• Không tự yêu cầu làm nhiều xét nghiệm cùng lúc, việc lựa chọn loại xét nghiệm cần dựa trên triệu chứng và mức độ bệnh để tránh tốn kém và gây khó chịu cho trẻ.
• Mẫu ngoáy họng, máu hay dịch bóng nước cần được lấy tại cơ sở y tế uy tín, tuân thủ vô trùng để tránh nhiễm khuẩn và sai lệch kết quả.
• Sau lấy mẫu xét nghiệm, cha mẹ cần quan sát trẻ xem có chảy máu kéo dài, đau nhiều hay quấy khóc bất thường để xử trí kịp thời.
• Kết quả chỉ có giá trị hỗ trợ chẩn đoán và theo dõi nguy cơ biến chứng, không thay thế hoàn toàn việc theo dõi lâm sàng tại nhà.

Xét nghiệm tay chân miệng chỉ cần thực hiện trong các trường hợp nghi ngờ nặng, biến chứng hoặc nhập viện. Điều quan trọng là khi trẻ bị bệnh, cha mẹ nên đưa đi khám để được bác sĩ tư vấn thực hiện xét nghiệm phù hợp nếu cần.