Chân madura là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Chân madura là gì?

Chân madura (Madura foot hay Mycetoma) là một bệnh lý mạn tính, gây ra bởi một số loại vi khuẩn (actinomycetoma) hoặc nấm (eumyectoma). Vi khuẩn và nấm có thể xâm nhập vào cơ thể qua các vết nứt trên da, thường là vết nứt ở bàn chân. Đây là một bệnh lý nhiễm trùng gây phá hủy dần các mô dưới da, lan rộng gây ảnh hưởng đến da, mô sâu, cơ, xương khớp và gân.

Bệnh chân madura xảy ra ở môi trường nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc trưng bởi mùa mưa ngắn và mùa khô kéo dài. Tỷ lệ lưu hành của bệnh chân madura vẫn chưa được biết rõ, nhưng căn bệnh này lưu hành ở các khu vực Châu Phi, Châu Á, Châu Âu và Châu Mỹ Latinh.

Chân madura gây ra nhiều hậu quả bất lợi về y tế, sức khoẻ và kinh tế xã hội cho người bệnh, cộng đồng và dịch vụ y tế khu vực. Để tránh khả năng mắc bệnh cao do gánh nặng của bệnh chân madura, việc chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả là cần thiết. Đồng thời, người sống tại khu vực lưu hành bệnh hoặc đi du lịch đến khu vực này được khuyên không nên đi chân trần, việc mặc quần áo và mang giày dép có thể tránh được các vết thương bị đâm thủng.

Những dấu hiệu và triệu chứng của chân madura

Các triệu chứng của bệnh chân madura do vi khuẩn và do nấm thường có đặc điểm tương tự nhau. Tuy nhiên, bệnh chân madura do vi khuẩn có xu hướng hung hãn và phá huỷ và xâm lấn xương sớm hơn. Nhìn chung, các đặc điểm của bệnh chân madura bao gồm:

• Bắt đầu với một vết sưng cục bộ trên vùng da tổn thương, ⅔ trong số đó phát sinh ở bàn chân.
• Vùng da bị ảnh hưởng có nhiệt độ bình thường nhưng thường tăng sắc tố.
• Nhiều nốt cứng xuất hiện và tự chảy ra một cách tự nhiên hoặc dưới áp lực.
• Dịch thoát ra từ xoang có thể có chứa các hạt đặc trưng.
• Đau ở mức độ nhẹ hoặc không đau, đau nặng hơn ở giai đoạn sau với tổn thương mô dưới da nhiều hoặc do nhiễm trùng thứ phát.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh chân madura

Các biến chứng của bệnh chân madura bao gồm:

• Nhiễm khuẩn thứ phát như nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương (viêm màng não, viêm não);
• Khối u sưng và biến dạng;
• Cứng khớp và mất chức năng;
• Phù mạn tính;
• Teo chi do không sử dụng;
• Hoại tử chi;
• Nhiễm khuẩn huyết, tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn gặp các triệu chứng nghi ngờ mắc bệnh chân madura, hãy đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị. Việc chẩn đoán sớm và điều trị thích hợp có thể giúp tránh các biến chứng của bệnh cũng như giảm gánh nặng bệnh tật liên quan đến tình trạng này.

Nguyên nhân dẫn đến chân madura

Bệnh chân madura (mycetoma) có thể do nguyên nhân vi khuẩn (actinomycetoma) hoặc do nấm (eumycetoma). Bệnh xảy ra khi sinh vật gây bệnh xâm nhập vào cơ thể thông qua chấn thương nhẹ hoặc vết thương xuyên thấu, thường là do gai đâm.

Bệnh chân madura do nhiễm vi khuẩn (actinomycetoma)

Bệnh chân madura do nhiễm vi khuẩn với 70% số ca nhiễm trùng là do Actinomyces israelii hoặc Actinomyces gerencseriae. Các tác nhân khác có thể liên quan đến nhiễm trùng bao gồm:

• Aggregatibacter actinomycetemcomitans;
• Prevotella;
• Streptococcus;
• Enterobacteriaceae;
• Peptostreptococcus;
• Staphylococcus.

Bệnh chân madura do nhiễm nấm (eumycetoma)

Bệnh chân madura do nhiễm nấm phổ biến nhất là Madurella mycetomatis. Các tác nhân nấm khác được phân loại dựa trên các hạt mà loại nấm tạo thành, được chia làm ba nhóm gồm hạt màu đen hay sậm màu, hạt màu trắng hay vàng nhạt, hạt màu vàng hay nâu vàng:

Hạt màu đen hoặc sẫm màu

Do các tác nhân bao gồm:

• Trematosphaeria grisea (Madurella grisea);
• Exophiala jeanselmei;
• Medicopsis romeroi (Pyrenochaeta romeroi);
• Falciformispora senegalensis (Leptosphaeria senegalensis);
• Falciformispora thompkinsii;
• Curvularia lunata.

Hạt màu trắng hoặc vàng nhạt

Các tác nhân bao gồm:

• Acremonium spp.;
• Fusarium spp.;
• Neotestudina rosatii;
• Aspergillus nidulans;
• Aspergillus flavus;
• Microsporum ferrugineum;
• Microsporum audouinii;
• Microsporum langeronii;
• Scedosporium apiospermum;
• Scedosporium boydii (Pseudallescheria boydii).

Hạt màu vàng hoặc nâu vàng

Tác nhân bao gồm:

• Nocardia brasiliensis;
• Nocardia otitidiscaviarum (Nocardia caviae);
• Actinomadura madurae;
• Streptomyces somaliensis;
• Pleurostomophora ochrac.

Những ai có nguy cơ mắc phải chân madura?

Cả nam và nữ ở mọi độ tuổi đều có thể mắc bệnh chân madura, đặc biệt liên quan đến người bệnh đi chân trần, lao động chân tay. Tỷ lệ mắc bệnh thống kê cho thấy nam mắc nhiều hơn nữ. Trong đó, bệnh chân madura do vi khuẩn có tỷ lệ mắc cao hơn ở nam giới từ 20 đến 60 tuổi, cao nhất ở độ tuổi từ 40 đến 50. Bệnh chân madura do nấm cũng thường gặp ở nam giới hơn và độ tuổi mắc bệnh cao nhất là từ 10 đến 40 tuổi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải chân madura

Có mối liên quan chặt chẽ giữa bệnh chân madura và những người bệnh đi chân trần hay lao động chân tay. Bên cạnh đó, các yếu tố nguy cơ khác làm tăng khả năng mắc bệnh chân madura sẽ khác nhau tùy thuộc vào tác nhân là nhiễm vi khuẩn hay nhiễm nấm.

• Đối với bệnh chân madura do nhiễm vi khuẩn (actinomycetoma): Các yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh bao gồm lạm dụng rượu, động kinh, phẫu thuật khoang miệng ở người bệnh vệ sinh răng miệng kém, sử dụng dụng cụ tử cung, phẫu thuật bụng đặc biệt là cắt ruột thừa. Nhiễm trùng cũng cao hơn ở những khu vực có tình trạng kinh tế xã hội thấp.
• Đối với chân madura do nhiễm nấm (eumycetoma): Bệnh chủ yếu xuất hiện ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, với tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở nam so với nữ, tỷ lệ mắc cao nhất ở độ tuổi từ 10 đến 40 tuổi.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm chân madura

Chẩn đoán chân madura dựa trên biểu hiện lâm sàng bệnh và xác định chính xác tác nhân gây bệnh thông qua kiểm tra trực tiếp các hạt thải ra từ xoang tổn thương.

Mẫu bệnh phẩm có thể được lấy bằng phương pháp chọc hút kim nhỏ (FNA) hoặc sinh thiết bằng phẫu thuật. Chẩn đoán xác định cần dựa vào bằng chứng trên nuôi cấy. Nhận dạng bằng phản ứng chuỗi Polymerase (PCR) là phương pháp đáng tin cậy nhất nhưng chi phí cao.

Các xét nghiệm hình ảnh học có thể được sử dụng để đánh giá mức độ tổn thương và giúp lập kế hoạch điều trị, bao gồm:

• Chụp X-quang;
• Siêu âm;
• Chụp cộng hưởng từ (MRI);
• Chụp cắt lớp vi tính (CT-scan).

Điều trị chân madura

Nội khoa

Bệnh chân madura cần phải được điều trị tích cực để có thể quản lý tình trạng bệnh. Cần phải dùng kháng sinh đối với bệnh chân madura do vi khuẩn, thuốc kháng nấm cho bệnh chân madura do nấm. Việc điều trị cần kéo dài, có thể có nhiều tác dụng phụ và tốn kém nhiều.

Ngoại khoa

Bệnh chân madura do vi khuẩn thường đáp ứng với điều trị nội khoa và hiếm khi cần phẫu thuật. Trong khi đó, bệnh chân madura do nấm thường ít đáp ứng với điều trị nội khoa, có thể cần phải phẫu thuật cắt bỏ tổn thương hoặc cắt cụt chi để điều trị.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của chân madura

Việc điều trị khỏi hoàn toàn bệnh chân madura thường khó khăn và bệnh thường sẽ tái phát. Để hạn chế diễn tiến của bệnh chân madura, điều quan trọng nhất là bạn cần tuân thủ kế hoạch điều trị của bác sĩ đề ra. Việc tuân thủ điều trị lâu dài, không tái phát bệnh là các yếu tố dự báo khả năng chữa khỏi bệnh tăng lên.

Dựa trên yếu tố nguy cơ và nguyên nhân gây bệnh, việc đi giày để ngăn ngừa được những tổn thương có thể gây bệnh.

Phòng ngừa vhân madura

Hiện không có vaccine để ngăn ngừa bệnh chân madura. Các chuyên gia và các nhà nghiên cứu tin rằng việc mang giày có thể ngăn ngừa các tổn thương có thể dẫn đến bệnh chân madura. Bạn nên sử dụng giày để bảo vệ chân khi đi bộ hoặc khi làm việc bên ngoài môi trường, đặc biệt ở những khu vực như trong đất và nước, nơi thường xuất hiện vi khuẩn và nấm.

Các câu hỏi thường gặp về chân madura

Bệnh chân madura có lây từ người sang người không?

Bệnh chân madura lây truyền từ các vi khuẩn và nấm sống trong đất và nước, xâm nhập qua vết thương hở vào trong cơ thể, chẳng hạn như vết da bị gai đâm. Bệnh không lây lan giữa người với người.

Tôi có cần phải phẫu thuật điều trị bệnh chân madura không?

Phẫu thuật được khuyến khích ở các tổn thương cục bộ mà khi cắt bỏ không gây ra tàn tật. Phẫu thuật cũng được thực hiện ở các trường hợp bệnh chân madura do nấm không đáp ứng với điều trị nội khoa. Ở trường hợp nặng, phẫu thuật cắt cụt chi có thể cần được thực hiện.

Có cách nào để ngăn ngừa được bệnh chân madura không?

Bạn có thể tránh các hoạt động dễ tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh chân madura bao gồm nấm và vi khuẩn, thường ở các khu vực trong đất và nước. Việc mang giày dép, đồ bảo hộ khi tham gia các hoạt động hoặc công việc (ví dụ như làm nông hoặc chăn nuôi) có thể giúp bảo vệ bạn tránh các tổn thương da dẫn đến nhiễm bệnh.

Tôi phải uống thuốc điều trị bệnh chân madura trong bao lâu?

Nếu bạn mắc bệnh chân madura do vi khuẩn, thời gian uống kháng sinh có thể dao động từ 6 đến 12 tháng, tuỳ vào mức độ cũng như đáp ứng với điều trị.

Bệnh chân madura do nhiễm nấm có thời gian sử dụng thuốc chống nấm khác nhau, tùy thuộc vào mỗi loại thuốc. Trung bình thời gian điều trị có thể kéo dài từ 6 tháng đến 3 năm.

Tôi không điều trị thì bệnh chân madura có tự khỏi không?

Nếu không được điều trị, bệnh chân madura sẽ tiến triển và không thể tự khỏi. Việc được chẩn đoán sớm và điều trị phù hợp có thể giúp tránh các biến chứng như hoại tử chi và cắt cụt chi.