Chỉ số acid uric có ý nghĩa gì? Acid uric tích tụ như thế nào?

Acid uric được tạo ra trong quá trình chuyển hóa purin, là một thành phần có nhiều trong thực phẩm và tế bào của cơ thể. Ở điều kiện bình thường, acid uric sẽ được đào thải qua thận. Tuy nhiên, khi quá trình sản sinh vượt quá khả năng đào thải, chỉ số acid uric trong máu sẽ tăng cao.

Chỉ số acid uric có ý nghĩa gì?

Chỉ số acid uric là một thông số sinh hóa quan trọng, phản ánh nồng độ acid uric lưu hành trong máu và tình trạng chuyển hóa purin của cơ thể. Acid uric được hình thành từ quá trình thoái hóa các nhân purin có trong thức ăn và tế bào, sau đó được đào thải chủ yếu qua thận. Khi cơ chế đào thải bị rối loạn hoặc lượng acid uric sản sinh quá mức, nồng độ acid uric máu sẽ tăng cao, gây nhiều hệ lụy cho sức khỏe.

Về mặt y khoa, chỉ số acid uric giúp bác sĩ đánh giá nguy cơ và hỗ trợ chẩn đoán các bệnh lý liên quan đến tăng acid uric máu như gout, sỏi thận urat, viêm khớp do tinh thể urat và tổn thương thận. Ngoài ra, xét nghiệm này còn có giá trị theo dõi diễn tiến bệnh ở những người đang điều trị gout hoặc sử dụng thuốc làm ảnh hưởng đến chuyển hóa purin.

Trong lâm sàng, chỉ số acid uric máu cũng được sử dụng để theo dõi bệnh nhân đang hóa trị, xạ trị ung thư, do nguy cơ tăng acid uric cấp tính và lắng đọng urat tại thận, có thể dẫn đến suy thận. Vì vậy, kiểm soát và theo dõi chỉ số acid uric định kỳ đóng vai trò quan trọng trong phòng ngừa và quản lý nhiều bệnh lý chuyển hóa.

Chỉ số acid uric bao nhiêu là bình thường?

Acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa purin trong cơ thể và được đào thải chủ yếu qua thận. Vì vậy, xét nghiệm acid uric thường được chỉ định để đánh giá nguy cơ bệnh lý chuyển hóa và theo dõi điều trị. Về mặt y khoa, ngưỡng acid uric máu được phân loại như sau:

Giá trị trung bình theo giới:

• Nam giới: khoảng 5,1 ± 1,0 mg/dL (tương đương ~420 μmol/L).
• Nữ giới: khoảng 4,0 ± 1,0 mg/dL (tương đương ~360 μmol/L).

Mức tối ưu để phòng ngừa gout: Acid uric < 6 mg/dL được xem là mức lý tưởng, giúp hạn chế nguy cơ kết tinh urat tại khớp và mô mềm.

Phân mức lâm sàng thường gặp:

• < 6,5 mg/dL: Bình thường, an toàn.
• 6,5 - 7,2 mg/dL: Ngưỡng chấp nhận, cần theo dõi.
• 7,2 - 8,2 mg/dL: Tăng nhẹ, nguy cơ xuất hiện cơn gout cấp.
• 8,2 - 10 mg/dL: Tăng cao, cơn gout có thể xảy ra thường xuyên hơn.
• ≥ 10 mg/dL: Thường liên quan gout mạn tính, có nguy cơ hình thành hạt tophi và tổn thương thận.

Cần lưu ý, chỉ số acid uric bình thường còn phụ thuộc vào tuổi, chế độ dinh dưỡng, chức năng thận và bệnh lý nền.

Acid uric tích tụ như thế nào?

Acid uric là sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hóa purin trong cơ thể. Purin có nguồn gốc từ thức ăn (như thịt đỏ, hải sản, phủ tạng động vật) và từ sự phân hủy tự nhiên của tế bào. Bình thường, acid uric được hòa tan trong máu và đào thải chủ yếu qua thận. Tuy nhiên, khi lượng purin đưa vào quá nhiều hoặc chức năng thận suy giảm, quá trình đào thải bị hạn chế, khiến acid uric tích tụ trong máu (tăng acid uric máu).

Khi nồng độ vượt ngưỡng hòa tan, acid uric sẽ kết tinh thành các tinh thể urat monosodium, lắng đọng tại khớp, mô mềm và thận. Sự tích tụ kéo dài có thể kích hoạt phản ứng viêm, gây cơn gout cấp, hình thành hạt tophi và làm tăng nguy cơ sỏi thận, suy thận mạn.

Nguyên nhân gây tăng acid uric

Tình trạng này có thể xuất phát từ yếu tố bẩm sinh, bệnh lý mắc phải hoặc lối sống, dinh dưỡng chưa phù hợp. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân thường gặp dưới góc nhìn y học.

Rối loạn di truyền và chuyển hóa bẩm sinh

Một số ít trường hợp tăng acid uric có liên quan đến yếu tố di truyền, điển hình là các rối loạn chuyển hóa purin bẩm sinh. Hội chứng Lesch-Nyhan do thiếu hụt enzyme HPRT1 khiến cơ thể không tái sử dụng được purin, dẫn đến tăng sản xuất acid uric. Người bệnh có nguy cơ cao mắc gout sớm, sỏi tiết niệu, tổn thương thận và rối loạn thần kinh.

Gia tăng chuyển hóa purin

Tăng acid uric máu thường gặp ở những tình trạng có tốc độ phân hủy tế bào cao, như ung thư máu, u ác tính tiến triển nhanh hoặc trong quá trình hóa trị. Khi tế bào bị phá hủy hàng loạt, purin nội sinh được giải phóng nhiều, gây tăng acid uric máu, điển hình trong hội chứng phân hủy khối u.

Giảm khả năng đào thải acid uric qua thận

Đây là cơ chế phổ biến nhất. Ở người mắc bệnh thận mạn, khả năng lọc và bài tiết acid uric suy giảm, khiến nồng độ chất này tích tụ trong máu. Ngoài ra, các rối loạn nội tiết và chuyển hóa cũng có thể làm giảm thải trừ urat qua thận.

Chế độ ăn uống và sinh hoạt không hợp lý

Tiêu thụ nhiều thực phẩm giàu purin như nội tạng động vật, thịt đỏ, hải sản, rượu bia làm tăng lượng acid uric ngoại sinh. Bên cạnh đó, nhịn ăn kéo dài, ăn kiêng quá mức hoặc vận động cường độ cao khiến cơ thể tăng phân hủy năng lượng nội sinh, gián tiếp làm tăng acid uric máu.

Các yếu tố nguy cơ khác

Tăng acid uric còn liên quan đến béo phì, tăng huyết áp, rối loạn đường huyết, suy giáp, lạm dụng rượu bia, phơi nhiễm chì hoặc thuốc trừ sâu. Một số thuốc điều trị tim mạch, lợi tiểu cũng có thể làm giảm đào thải acid uric.

Cách phòng ngừa acid uric tăng cao

Nồng độ acid uric trong máu tăng cao kéo dài có thể dẫn đến gout, sỏi thận và nhiều biến chứng chuyển hóa khác. Do đó, việc phòng ngừa tăng acid uric cần được thực hiện chủ động, lâu dài thông qua điều chỉnh chế độ dinh dưỡng, lối sống và theo dõi sức khỏe định kỳ. Dưới đây là các biện pháp được khuyến cáo trong y khoa nhằm kiểm soát và phòng tránh tình trạng này:

Điều chỉnh chế độ ăn hợp lý

Hạn chế tiêu thụ thực phẩm giàu purin như nội tạng động vật, thịt đỏ (bò, dê, trâu), hải sản, cá khô. Tránh ăn quá nhiều đạm trong một bữa để giảm gánh nặng chuyển hóa purin thành acid uric.

Tăng cường thực phẩm có lợi

Ưu tiên rau xanh, củ quả nghèo purin và giàu chất xơ như bắp cải, cà rốt, dưa leo, xà lách, atiso. Chất xơ giúp làm chậm hấp thu đạm, hỗ trợ giảm hình thành acid uric trong máu.

Hạn chế rượu bia và đồ uống kích thích

Rượu bia, đặc biệt là bia, làm tăng sản sinh acid uric và giảm khả năng đào thải qua thận. Cà phê, trà đặc cũng nên sử dụng ở mức vừa phải.

Uống đủ nước mỗi ngày

Bổ sung khoảng 2-3 lít nước/ngày (nếu không có chống chỉ định tim mạch, thận) giúp tăng bài tiết acid uric qua nước tiểu, giảm nguy cơ lắng đọng tinh thể urat.

Duy trì cân nặng hợp lý và vận động khoa học

Tránh béo phì và không tập luyện quá sức, vì phân hủy cơ và mô mỡ nhanh có thể làm tăng acid uric máu.

Theo dõi sức khỏe định kỳ

Xét nghiệm acid uric máu định kỳ giúp phát hiện sớm tình trạng tăng acid uric để có hướng điều chỉnh kịp thời bằng chế độ ăn hoặc điều trị theo chỉ định bác sĩ.

Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ chỉ số acid uric có ý nghĩa gì, cơ chế acid uric tích tụ trong cơ thể cũng như những nguy cơ sức khỏe tiềm ẩn khi nồng độ này tăng cao. Để kiểm soát acid uric hiệu quả, mỗi người cần kết hợp chế độ dinh dưỡng khoa học, lối sống lành mạnh và thăm khám sức khỏe định kỳ. Khi chỉ số acid uric vượt ngưỡng an toàn hoặc xuất hiện triệu chứng bất thường, hãy chủ động tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn và điều trị kịp thời, tránh biến chứng lâu dài.