Dấu hiệu nhận biết lao sơ nhiễm và phương pháp điều trị hiệu quả

Lao sơ nhiễm là giai đoạn đầu của bệnh lao, xảy ra khi vi khuẩn lao lần đầu tiên tấn công vào cơ thể. Bệnh thường không biểu hiện triệu chứng rõ rệt nhưng vẫn có khả năng tiến triển nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Với trẻ nhỏ và những người có hệ miễn dịch yếu, lao sơ nhiễm có thể tiềm ẩn nguy cơ biến chứng, do đó việc nhận biết sớm và có các biện pháp phòng ngừa là vô cùng quan trọng.

Những đối tượng dễ mắc bệnh lao

Theo thống kê, trong 100 người mắc lao sơ nhiễm, có khoảng 10 người sẽ phát triển thành bệnh lao. Tại Việt Nam, lao sơ nhiễm thường xảy ra ở trẻ nhỏ không được tiêm ngừa vắc xin BCG ngay sau khi sinh, với các triệu chứng không đặc hiệu. Nguồn lây đóng vai trò quan trọng trong sự xuất hiện của lao sơ nhiễm, đặc biệt là những người mắc lao phổi có trực khuẩn lao trong đờm khi soi trực tiếp, vì họ là nguồn lây nhiễm nguy hiểm. Việc tiếp xúc gần gũi với nguồn lây trong gia đình, nhất là từ những người chăm sóc trẻ như mẹ hay bà bị lao, sẽ làm tăng nguy cơ lao sơ nhiễm ở trẻ.

Trẻ không được tiêm vắc xin BCG có nguy cơ mắc lao cao hơn so với trẻ đã tiêm. Tuy nhiên, ngay cả khi đã được tiêm BCG, trẻ vẫn có khả năng nhiễm bệnh nếu tiếp xúc gần với nguồn lây mạnh, bởi hiệu quả bảo vệ của vắc xin BCG chỉ khoảng 80%. Hệ miễn dịch suy giảm, do các bệnh nhiễm khuẩn, nhiễm virus (đặc biệt là HIV) hoặc suy dinh dưỡng, cũng làm tăng nguy cơ mắc lao ở trẻ.

Con đường vi khuẩn lao xâm nhập vào cơ thể

Vi khuẩn lao có thể xâm nhập vào cơ thể và gây tổn thương sơ nhiễm qua ba con đường chính:

• Đường hô hấp: Xảy ra khi hít phải các giọt nước bọt chứa 1-2 vi khuẩn lao từ người bị lao phổi khi họ ho hoặc khạc.
• Đường tiêu hóa: Thường do uống phải sữa tươi từ bò bị lao vú chưa được tiệt trùng đúng cách hoặc do nuốt vi khuẩn lao có trong thức ăn, đồ uống khác. Một dạng đặc biệt là lao sơ nhiễm bẩm sinh, khi thai nhi nuốt nước ối hoặc dịch âm đạo chứa vi khuẩn lao từ mẹ mắc lao nội mạc tử cung hoặc lao âm đạo.
• Đường da - niêm mạc: Ít gặp hơn, vi khuẩn lao có thể xâm nhập qua vùng da sây sát hoặc niêm mạc bị tổn thương ở mắt, họng...

Khi xâm nhập vào cơ thể, vi khuẩn lao gây tổn thương sơ nhiễm tại nơi xâm nhập như phế nang phổi, niêm mạc ruột, mắt, họng hoặc da, tạo nên ổ loét sơ nhiễm. Sau đó, vi khuẩn di chuyển theo đường bạch huyết đến các hạch khu vực, phát triển và tạo thành phức hợp sơ nhiễm.

Dấu hiệu nhận biết lao sơ nhiễm

Hầu hết bệnh nhân lao sơ nhiễm có các triệu chứng âm thầm như sốt nhẹ vào buổi chiều, chán ăn, sụt cân, mệt mỏi, đổ mồ hôi khi ngủ dù thời tiết lạnh. Ở những trường hợp nặng, người bệnh có thể sốt dao động với thân nhiệt trên dưới 38°C cùng nhiều biểu hiện toàn thân khác.

• Về triệu chứng hô hấp: Bệnh nhân có thể ho kéo dài, ban đầu là ho khan, sau đó ho đờm hoặc ra chất như bã đậu. Khi các hạch phình to có thể gây chèn ép, làm bệnh nhân khò khè, khó thở. Ngoài ra, lao sơ nhiễm có thể gây đau bụng, tiêu chảy kéo dài, và hạch to trong ổ bụng.
• Lao sơ nhiễm ở ruột: Biểu hiện tương tự như viêm ruột thừa hoặc tiêu chảy kéo dài, và có thể kèm theo sự xuất hiện của hạch trong ổ bụng nếu được phát hiện muộn.
• Lao sơ nhiễm ở da niêm mạc: Thường xuất hiện dưới dạng tổn thương thâm nhiễm hoặc loét không đau, kèm theo viêm nhóm hạch khu vực lân cận.
• Các triệu chứng khác: Ở trẻ nhỏ, lao sơ nhiễm có thể gây hồng ban nút và viêm kết giác mạc phỏng nước, do phản ứng dị ứng với vi khuẩn lao. Hồng ban nút là những nốt nằm ở lớp hạ bì, chắc, ban đầu có màu đỏ, sau chuyển sang màu tím giống như da bị bầm, có thể đau tự nhiên hoặc đau khi chạm vào. Các nốt này thường tập trung ở mặt trước hai cẳng chân, tự biến mất sau khoảng 10 ngày và có thể tái phát. Viêm kết giác mạc phỏng nước là các nốt nhú đỏ quanh vùng tiếp giáp củng giác mạc, có thể loét và để lại sẹo.

Điều trị lao sơ nhiễm như thế nào?

Mục tiêu hiện nay trong công tác phòng chống lao sơ nhiễm là ngăn ngừa nhiễm lao, phục hồi sức khỏe, giúp người bệnh tái hòa nhập với gia đình và xã hội.

Trong trường hợp lao sơ nhiễm nếu chỉ có phản ứng da dương tính, không được tiêm BCG, và không có dấu hiệu lâm sàng hoặc bất thường trên X-quang, điều trị dự phòng bằng thuốc uống theo chỉ định của bác sĩ.

Nếu bệnh nhân có đủ dấu hiệu lâm sàng và X-quang, kèm theo phản ứng da chuyển dương tính, điều trị đặc hiệu theo phác đồ. Điều trị phải đủ liều, đúng thời gian và liên tục, không được ngưng thuốc. Ngoài thuốc đặc trị, cần điều trị các triệu chứng kèm theo và đảm bảo dinh dưỡng tốt, bao gồm chất đạm, đường, chất béo, các vitamin và khoáng chất để cải thiện thể trạng và tăng cường sức đề kháng. Với trẻ em, đặc biệt chú trọng sữa mẹ và chế độ dinh dưỡng đầy đủ.

Lao sơ nhiễm là một căn bệnh có thể diễn biến âm thầm nhưng lại gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc nâng cao nhận thức, chủ động tiêm ngừa vắc xin cho trẻ, và tuân thủ các phác đồ điều trị là những biện pháp quan trọng trong phòng ngừa và kiểm soát bệnh. Đối với cộng đồng, mỗi người cần nhận thức đúng về tầm quan trọng của việc phòng chống lao sơ nhiễm để bảo vệ sức khỏe bản thân và người thân, đồng thời góp phần giảm thiểu nguy cơ lây lan trong xã hội.