Gãy xương đòn là gì? Nguyên nhân, cách chẩn đoán và điều trị

Xương đòn là một bộ phận quan trọng của cơ thể, tuy nhiên do nằm ở vị trí đặc biệt nên nó là một trong những bộ phận dễ gãy nhất. Gãy xương đòn có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng vận động của vai và cánh tay, ảnh hưởng đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Hiểu rõ về gãy xương đòn bao gồm nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa là vô cùng quan trọng để chúng ta có thể bảo vệ bản thân và người thân khỏi những chấn thương nguy hiểm này.

Xương đòn là gì?

Xương quai xanh, hay còn được gọi là xương đòn, nằm ở vị trí phía trước và trên ngực, đóng vai trò như một thanh chống nối liền hai xương bả vai với xương ức. Nó đóng vai trò quan trọng trong hệ thống khung vai, giúp hỗ trợ và tạo điểm tựa cho các cử động của cánh tay.

Ngoài chức năng chính là giúp vai hoạt động linh hoạt, xương đòn còn đảm nhiệm nhiệm vụ bảo vệ các cấu trúc quan trọng bên dưới như xương đòn giúp bảo vệ phổi khỏi các tác động trực tiếp từ phía trước. Xương đòn giúp bảo vệ đám rối cánh tay khỏi tổn thương - đây là mạng lưới dây thần kinh chi phối cảm giác và vận động của cánh tay.

Xương đòn còn giúp bảo vệ bó mạch dưới đòn khỏi bị chèn ép hoặc tổn thương. Nhờ cấu tạo và vị trí đặc biệt, xương đòn đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống vận động của cơ thể, góp phần tạo nên sự linh hoạt và dẻo dai cho cánh tay.

Gãy xương đòn là gì?

Gãy xương đòn là tình trạng gãy xương quai xanh, chiếm khoảng 2,6% trong tổng số các ca gãy xương. Đối tượng dễ bị gãy xương đòn nhất là trẻ em và người trẻ tuổi do thường xuyên tham gia các hoạt động thể thao mạnh.

Tại Việt Nam, tỷ lệ gãy xương đòn trái cao hơn so với gãy xương đòn phải. Lý do được giải thích là do thói quen chạy xe bên lề phải khiến người tham gia giao thông có xu hướng chống đỡ bằng chân trái khi gặp tai nạn, dẫn đến ngã về phía trái.

Xương đòn có khả năng lành nhanh do có màng xương dày và được cung cấp nhiều máu. Tuy nhiên, trong một số trường hợp phức tạp, các mảnh xương gãy có thể gây tổn thương mạch máu, dây thần kinh, thậm chí đâm vào phổi dẫn đến tràn khí hoặc tràn máu màng phổi, đe dọa tính mạng.

Nguyên nhân gây gãy xương đòn

Phần lớn các trường hợp gãy xương đòn vai xuất phát từ các nguyên nhân sau:

• Tai nạn giao thông: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây gãy xương đòn vai do lực tác động mạnh lên vai khi va chạm.
• Tai nạn sinh hoạt: Ngã ngửa, ngã sấp, đặc biệt là khi chống tay với tư thế dạng tay có thể dẫn đến gãy xương đòn vai.
• Chấn thương thể thao: Các môn thể thao có tính va chạm mạnh như trượt ván, bóng rổ, bóng đá, đua xe đạp, bóng bầu dục… có nguy cơ cao dẫn đến gãy xương đòn vai.

Dấu hiệu nhận biết gãy xương đòn

Xương đòn nằm ở vị trí đặc biệt, chính vì vậy dễ bị tổn thương và gãy khi gặp chấn thương. Nhận biết sớm các dấu hiệu gãy xương đòn là vô cùng quan trọng để có thể điều trị kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm.

• Đau nhức: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, xuất hiện ngay sau khi gãy. Cơn đau thường dữ dội, tập trung ở vùng vai và lan xuống cánh tay. Cơn đau có thể tăng mạnh khi cử động vai, đặc biệt là khi dang cánh tay. Trong một số trường hợp, người bệnh có thể cảm nhận thấy tiếng lạo xạo hoặc gãy xương khi cử động vai.
• Sưng tấy và bầm tím: Do tổn thương mạch máu tại vị trí gãy, khu vực xung quanh xương đòn sẽ sưng tấy và bầm tím. Mức độ sưng tấy có thể thay đổi tùy theo mức độ nghiêm trọng của gãy xương.
• Biến dạng: Vùng vai có thể bị biến dạng, sụp xuống hoặc nhô cao so với vị trí bình thường. Trong trường hợp gãy xương hở, phần xương gãy có thể đâm ra khỏi da.
• Khó khăn khi cử động: Do đau và tổn thương, người bệnh sẽ gặp khó khăn trong việc cử động vai và cánh tay. Việc thực hiện các hoạt động đơn giản như cầm nắm, chải đầu, mặc quần áo cũng trở nên khó khăn.
• Tê bì và châm chích: Do chèn ép dây thần kinh, người bệnh có thể cảm thấy tê bì và châm chích ở cánh tay.
• Các dấu hiệu khác: Một số người bệnh có thể cảm thấy chóng mặt, buồn nôn hoặc thậm chí ngất xỉu do đau đớn. Trong trường hợp gãy xương đòn ảnh hưởng đến các mạch máu quan trọng, người bệnh có thể có biểu hiện da xanh xao, thở gấp, vã mồ hôi lạnh.

Lưu ý: Mức độ biểu hiện của các dấu hiệu trên có thể khác nhau tùy theo từng người bệnh và mức độ nghiêm trọng của gãy xương. Nếu bạn nghi ngờ mình bị gãy xương đòn, hãy đến gặp bác sĩ ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Chẩn đoán gãy xương đòn

Các bác sĩ sẽ dựa trên các triệu chứng lâm sàng, chỉ định thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng khác trước khi đưa ra chẩn đoán và phương pháp điều trị phù hợp nhất cho bệnh nhân.

Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, bao gồm thời điểm và nguyên nhân chấn thương, vị trí và mức độ đau, khả năng cử động vai và cánh tay. Thăm khám trực tiếp để kiểm tra vị trí sưng, bầm tím, biến dạng, và đánh giá khả năng cử động của vai và cánh tay.

Khám toàn diện các cơ quan khác để phát hiện các biến chứng tiềm ẩn, đặc biệt là trong trường hợp chấn thương mạnh.

Xét nghiệm cận lâm sàng:

• Chụp X-quang là phương pháp chẩn đoán chính xác nhất cho gãy xương đòn. Phim X-quang có thể giúp xác định vị trí, mức độ di lệch của mảnh xương gãy, đồng thời đánh giá tình trạng các khớp vai và xương lân cận.
• Chụp CT có thể được chỉ định trong một số trường hợp, ví dụ như: Gãy đầu trong xương đòn khó đánh giá trên phim X-quang; gãy xương đòn kèm theo biến chứng nguy hiểm như tổn thương mạch máu, thần kinh, hoặc tràn khí/máu màng phổi.
• MRI ít được sử dụng hơn trong chẩn đoán gãy xương đòn, nhưng có thể giúp đánh giá tổn thương mô mềm, dây chằng và sụn khớp.

Điều trị gãy xương đòn

Điều trị gãy xương đòn có thể được thực hiện bằng hai phương pháp chính điều trị bảo tồn và điều trị phẫu thuật. Phần dưới đây sẽ cung cấp cho bạn thông tin tổng quan về các phương pháp điều trị gãy xương đòn.

Điều trị bảo tồn

Điều trị bảo tồn là phương pháp điều trị phổ biến nhất cho các trường hợp gãy xương đòn, chiếm khoảng 80% các trường hợp. Phương pháp này không cần phẫu thuật, mà tập trung vào việc kiểm soát cơn đau, giảm vận động tại vai và vị trí gãy xương cho đến khi xương liền lại hoàn toàn.

Mục tiêu của điều trị bảo tồn chính là giảm đau và sưng, hạn chế cử động vai và vị trí gãy xương, thúc đẩy quá trình liền xương và duy trì chức năng vận động của vai và cánh tay.

Các biện pháp điều trị bảo tồn như:

• Sử dụng túi chườm lạnh để giảm đau và sưng trong 2 - 3 ngày đầu sau khi gãy xương. Đồng thời sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol hoặc thuốc giảm đau chống viêm không steroid (NSAID) theo chỉ định của bác sĩ.
• Bất động vai bằng các phương pháp như: Túi treo tay nhằm giúp bệnh nhân thoải mái hơn, tuy nhiên có thể gây đau mỏi và hạn chế vận động cánh tay. Nên tập luyện khuỷu tay và cổ tay thường xuyên để duy trì tầm vận động. Đai bất động vai số 8 giúp khuỷu tay và bàn tay hoạt động tự do hơn, nhưng có thể gây khó chịu và cần điều chỉnh thường xuyên.
• Tập vật lý trị liệu: Sau khi xương liền, bệnh nhân cần tham gia tập vật lý trị liệu để phục hồi chức năng vai và cánh tay.

Ưu điểm của điều trị bảo tồn là không cần phẫu thuật, ít xâm lấn nên an toàn và ít biến chứng, chi phí thấp hơn so với điều trị phẫu thuật.

Nhược điểm của điều trị bảo tồn: Thời gian liền xương lâu hơn so với điều trị phẫu thuật (khoảng 4 - 6 tuần). Có thể gây cứng khớp vai nếu không tập luyện thường xuyên. Nguy cơ di lệch xương cao hơn so với điều trị phẫu thuật.

Điều trị phẫu thuật gãy xương đòn

Phẫu thuật là phương pháp điều trị được áp dụng cho một số trường hợp gãy xương đòn cụ thể, bao gồm: Gãy xương đòn di lệch hoàn toàn, gãy xương đòn có đầu gãy di lệch ngay sát dưới da, có nguy cơ chọc thủng da, gãy di lệch chồng ngắn > 2 cm, gãy phức tạp với mảnh gãy di lệch xoay ngang, chèn ép bó mạch, đám rối thần kinh, gãy đầu trong xương đòn với mảnh gãy di lệch chèn ép cấu trúc trung thất, gãy nhiều xương, gãy xương hở, gãy xương đòn có phần cơ kẹt vào ổ gãy.

Lợi ích của điều trị phẫu thuật gãy xương đòn là giúp xương liền lại nhanh hơn và chắc chắn hơn, giảm nguy cơ di lệch xương, giảm đau và sưng. Từ đó bệnh nhân vận động vai sớm hơn, giúp bệnh nhân quay trở lại sinh hoạt bình thường sớm hơn.

Bài viết đã cung cấp những thông tin về gãy xương đòn. Hy vọng những kiến thức này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, cách chẩn đoán và phương pháp điều trị gãy xương đòn. Điều quan trọng là bạn cần tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ để đảm bảo quá trình hồi phục diễn ra suôn sẻ và hiệu quả. Nếu bạn còn bất kỳ thắc mắc nào về gãy xương đòn hoặc cần thêm thông tin, hãy đến với bác sĩ để được tư vấn cụ thể.