Hymenolepis nana: Triệu chứng nhiễm trùng và cách phòng tránh

Sán dải lùn Hymenolepis nana hay còn gọi là sán dây lùn, là một loại ký sinh trùng ruột phổ biến ở người, đặc biệt là trẻ em. Mặc dù có kích thước nhỏ bé, chỉ dài từ 15 đến 40 mm, sán dải lùn có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đến sức khỏe.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về Hymenolepis nana, bao gồm các đặc điểm sinh học, chu trình phát triển, cách lây truyền, triệu chứng lâm sàng, phương pháp chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa.

Đặc điểm sinh học của Hymenolepis nana

Phân loại học:

• Giới: Animalia;
• Ngành: Platyhelminthes;
• Lớp: Cestoda;
• Bộ: Cyclophyllidea;
• Họ: Hymenolepididae;
• Giống: Hymenolepis;
• Loài: Hymenolepis nana.

Kích thước:

• Sán dải lùn Hymenolepis nana là loài sán dải nhỏ nhất, với chiều dài cơ thể con trưởng thành dao động từ 15 đến 44 mm.
• Sán có khoảng 200 đốt sán.

Cấu tạo:

• Đầu sán:
  • Hình cầu, đường kính 0,25 mm.
  • Có 4 đĩa hút hình chén để bám vào thành ruột.
  • Có một vòng móc với 24 - 30 móc dùng để bám chặt vào niêm mạc ruột.
• Đốt sán:
  • Đốt sán trưởng thành có hình thang, kích thước khoảng 0,2 - 0,3 mm (chiều dài) x 0,8 - 0,9 mm (chiều ngang).
  • Mỗi đốt sán có một lỗ sinh dục, ba tinh hoàn tròn và một buồng trứng hai thùy.
  • Đốt sán mang trứng có một tử cung hình túi, chứa 80 - 180 trứng.
  • Đốt sán già thường tan rã trong đường tiêu hóa và ít khi xuất hiện trong phân.
• Trứng sán:
  • Không màu, gần như trong suốt.
  • Hình bầu dục hoặc hình thuẫn.
  • Kích thước khoảng 40 - 60 μm (chiều dài) x 30 - 50 μm (chiều ngang).
  • Vỏ trứng dày, gồm hai màng, chứa phôi 6 móc.
  • Mỗi cực của màng trong có một chỏm tròn nhỏ, từ chỏm này mọc ra nhiều sợi treo nhuyễn, khúc khuỷu nằm giữa dịch genlatin sền sệt.
  • Trứng có khả năng gây nhiễm ngay khi theo phân ra ngoài và có thể tồn tại đến 10 ngày trong môi trường bên ngoài.

Điểm khác biệt của sán dải lùn so với các loài sán dây khác:

• Vòng đời ký sinh: Sán dải lùn có thể hoàn thành vòng đời chỉ với một vật chủ (chu kỳ đơn giản) hoặc hai vật chủ (chu kỳ phức tạp). Trong khi hầu hết các loài sán dây khác chỉ có một chu kỳ cố định (đơn giản hoặc phức tạp).
• Vị trí ấu trùng: Ấu trùng sán dải lùn chỉ di chuyển trong thành ruột, khác với ấu trùng của một số loài sán dây khác có thể di chuyển đến các cơ quan khác trong cơ thể vật chủ.
• Thời gian sống: Sán dải lùn có thời gian sống tương đối ngắn, chỉ từ 4 đến 6 tuần, trong khi một số loài sán dây khác có thể sống hàng năm.

Đặc điểm dịch tễ:

• Độ tuổi: Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi.
• Nhóm nguy cơ cao: Sán dải lùn thường gặp nhiều ở nhóm trẻ em, đặc biệt là những trẻ sống trong điều kiện thiếu vệ sinh và nghèo đói.
• Yếu tố nguy cơ: Nguy cơ lây nhiễm sán dải lùn tăng cao ở những nơi có nhiều bọ chét, do bọ chét là vật chủ trung gian truyền bệnh.
• Người lớn: Bệnh có thể tự khỏi hoàn toàn ở người trưởng thành và thanh thiếu niên. Bệnh không phổ biến ở người lớn.
• Tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong: Bệnh không phổ biến, chỉ xảy ra khi mật độ ký sinh trùng cao.

Chu kỳ sống của sán dải lùn

Sán dải lùn có ba con đường lây truyền chính:

• Truyền nhiễm trực tiếp: Khi người nuốt phải trứng sán dải lùn có sẵn trong môi trường, trứng nở ra ấu trùng và di chuyển vào ruột. Tại đây, ấu trùng bám vào thành ruột và phát triển thành sán trưởng thành.
• Truyền nhiễm gián tiếp: Khi người nuốt phải ấu trùng sán dải lùn có trong cơ thể của một số loài bọ cánh cứng (như bọ ve, bọ mả), ấu trùng sẽ di chuyển vào ruột và phát triển thành sán trưởng thành.
• Tự nhiễm hay nội tự nhiễm: Ở kiểu chu trình phát triển này, trứng sán dải lùn Hymenolepis nana không theo phân ra ngoài môi trường mà nở ngay trong ruột ký chủ. Sau khi nở, ấu trùng sán di chuyển và bám vào thành ruột non, phát triển thành sán trưởng thành. Sán trưởng thành tiếp tục sinh sản, tạo ra nhiều trứng mới, và chu trình cứ thế tiếp diễn. Việc tự nhiễm này dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho ký chủ vì số lượng sán trưởng thành trong ruột có thể tăng lên nhanh chóng.

Triệu chứng của nhiễm sán dải lùn

Nhiễm Hymenolepis nana có thể không có triệu chứng, đặc biệt là ở những trường hợp nhẹ. Tuy nhiên, khi nhiễm trùng nặng, người bệnh, đặc biệt là trẻ em có thể gặp phải các triệu chứng như:

• Đau bụng: Thường là đau âm ỉ hoặc đau quặn từng cơn ở vùng bụng dưới.
• Suy dinh dưỡng: Đặc biệt ở trẻ em, nhiễm sán dây lùn có thể dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng do kém hấp thu chất dinh dưỡng.
• Tiêu chảy: Có thể là tiêu chảy cấp tính hoặc mãn tính, đôi khi có lẫn máu.
• Mất cân: Một số bệnh nhân có thể sụt cân nhanh chóng do tiêu chảy và kém hấp thu.
• Mệt mỏi và suy nhược: Do cơ thể thiếu chất dinh dưỡng và mất nước.

Chẩn đoán nhiễm sán dải lùn

Chẩn đoán nhiễm sán dải lùn dựa trên các phương pháp sau:

• Xét nghiệm phân: Phát hiện trứng sán dải lùn trong phân.
• Nội soi đường tiêu hóa: Nhìn trực tiếp vào ruột để tìm sán trưởng thành.
• Xét nghiệm máu: Phát hiện các kháng thể chống lại sán dải lùn.

Cách điều trị nhiễm Hymenolepis nana

Điều trị nhiễm sán dải lùn bằng cách sử dụng thuốc chống giun. Một số loại thuốc chống giun hiệu quả để điều trị nhiễm sán dải lùn bao gồm praziquantel, niclosamide và pyrantel pamoate.

• Praziquantel: Đây là lựa chọn ưu tiên cho điều trị nhiễm sán dải lùn Hymenolepis nana. Liều lượng khuyến cáo là 25 mg/kg thể trọng, uống một lần duy nhất.

• Lựa chọn thay thế:
  • Nitazoxanide:
    • Liều lượng cho người lớn và trẻ em trên 11 tuổi: 500 mg, uống 2 lần mỗi ngày trong 3 ngày.
    • Liều lượng cho trẻ em từ 4 đến 11 tuổi: 200 mg, uống 2 lần mỗi ngày trong 3 ngày.
    • Liều lượng cho trẻ em từ 1 đến 4 tuổi: 100 mg, uống 2 lần mỗi ngày trong 3 ngày.
  • Niclosamide (không có sẵn ở Hoa Kỳ):
    • Liều lượng cho người lớn: 2 g, uống một lần duy nhất vào ngày 1.
    • Liều lượng cho trẻ em trên 34 kg: 1,5 g, uống một lần duy nhất vào ngày 1, sau đó 1 g mỗi ngày trong 6 ngày.
    • Liều lượng cho trẻ em từ 11 đến 34 kg: 1 g, uống một lần duy nhất vào ngày 1, sau đó 500 mg mỗi ngày trong 6 ngày.

Lưu ý:

• Liều lượng và thời gian điều trị có thể thay đổi tùy theo từng trường hợp cụ thể.
• Cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ khi sử dụng thuốc.
• Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc.

Phòng ngừa nhiễm sán dải lùn như thế nào?

Để phòng ngừa nhiễm sán dải lùn, cần thực hiện các biện pháp sau:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn.
• Giữ vệ sinh môi trường sống sạch sẽ, thu gom và xử lý rác thải đúng cách.
• Tránh ăn thức ăn chưa nấu chín kỹ, đặc biệt là thịt và rau quả.
• Rửa kỹ trái cây và rau quả trước khi ăn.
• Tránh tiếp xúc với bọ cánh cứng, đặc biệt là bọ ve và bọ mả.
• Uống thuốc tẩy giun định kỳ theo khuyến cáo của bác sĩ.

Kết luận

Sán dải lùn Hymenolepis nana là một loại ký sinh trùng ruột phổ biến có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đến sức khỏe. Việc phòng ngừa nhiễm sán dải lùn bằng cách tuân thủ các biện pháp vệ sinh cá nhân và môi trường là vô cùng quan trọng.