Phân khu ổ bụng và ý nghĩa trong chẩn đoán đau bụng

Ổ bụng là nơi chứa hầu hết các cơ quan quan trọng của cơ thể như dạ dày, ruột, gan, tụy, thận và bàng quang. Vì vậy, bất kỳ cơn đau nào ở vùng này đều có thể là tín hiệu cảnh báo của nhiều bệnh lý khác nhau - từ rối loạn tiêu hóa nhẹ đến các tình trạng nghiêm trọng như viêm ruột thừa, sỏi mật hay viêm tụy. Việc hiểu rõ phân khu ổ bụng không chỉ giúp người bệnh xác định vị trí cơn đau mà còn hỗ trợ bác sĩ định hướng nguyên nhân nhanh chóng và chính xác hơn.

Cách phân khu ổ bụng

Ổ bụng là khoang lớn nằm giữa cơ hoành phía trên và khung chậu phía dưới, được bao bọc bởi cơ lưng, cột sống phía sau và các lớp cơ thành bụng ở phía trước. Bên trong là nơi chứa hầu hết các cơ quan quan trọng của hệ tiêu hóa, tiết niệu và sinh dục như gan, dạ dày, ruột, thận, bàng quang, tử cung,...

Để thuận tiện trong thăm khám và chẩn đoán, y học chia ổ bụng thành nhiều vùng nhỏ dựa trên các mốc giải phẫu. Cách phân khu phổ biến nhất là chia ổ bụng thành 3 tầng, 9 vùng dựa vào hai đường ngang và hai đường dọc kẻ tưởng tượng.

• Tầng trên, từ trái sang phải: Hạ sườn trái - thượng vị - hạ sườn phải.
• Tầng giữa, từ trái sang phải: Mạng mỡ trái - vùng quanh rốn - mạng mỡ phải.
• Tầng dưới, từ trái sang phải: Hố chậu trái - hạ vị - hố chậu phải.

Nhờ cách chia này, bác sĩ có thể dễ dàng xác định vị trí đau bụng và cơ quan nghi ngờ tổn thương, ví dụ:

• Đau thượng vị thường liên quan đến dạ dày hoặc tụy.
• Đau hạ sườn phải gợi ý bệnh lý gan hoặc túi mật.
• Đau hố chậu phải có thể là dấu hiệu của viêm ruột thừa.

Nguyên nhân gây đau vùng bụng

Do ổ bụng là nơi tập trung của nhiều cơ quan nội tạng quan trọng như dạ dày, ruột, gan, tụy, thận và cơ quan sinh dục, nên các cơn đau bụng có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc xác định chính xác nguyên nhân là điều cần thiết để điều trị hiệu quả. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân phổ biến:

• Bệnh lý tiêu hóa: Là nguyên nhân thường gặp gây đau bụng, bao gồm viêm loét dạ dày - tá tràng, viêm ruột thừa, viêm tụy cấp hoặc mạn, sỏi mật, trào ngược dạ dày - thực quản, viêm đại tràng, hoặc thậm chí ung thư dạ dày.
• Bệnh lý tiết niệu: Các vấn đề như sỏi niệu quản, viêm bàng quang, viêm bể thận hoặc thận đều có thể gây ra đau vùng bụng dưới hoặc vùng hông lưng lan xuống bụng.
• Bệnh lý phụ khoa: Ở phụ nữ, đau bụng có thể liên quan đến các tình trạng như u nang buồng trứng xoắn, viêm phần phụ, lạc nội mạc tử cung, hoặc rụng trứng đau.
• Nguyên nhân khác: Một số trường hợp đau bụng không do bệnh lý cơ quan rõ ràng, bao gồm thoát vị cơ hoành, đau bụng kinh, căng cơ thành bụng, hoặc rối loạn tiêu hóa chức năng (như hội chứng ruột kích thích).

Tùy vị trí đau mà bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp cận lâm sàng phù hợp như siêu âm, CT-scan, xét nghiệm máu hoặc nước tiểu để xác định nguyên nhân chính xác.

Xử trí khi có cơn đau vùng bụng

Với những trường hợp đau nhẹ, không lan rộng, không kèm sốt hoặc nôn ói, người bệnh có thể theo dõi tại nhà. Cơn đau bụng nhẹ do rối loạn tiêu hóa, đầy hơi hoặc ăn uống không đúng bữa thường sẽ giảm sau vài giờ.

Tuy nhiên, người bệnh không nên tự ý dùng thuốc giảm đau hoặc kháng sinh, vì có thể che lấp triệu chứng khiến bác sĩ khó chẩn đoán đúng bệnh. Trong trường hợp tình trạng đau bụng không dứt thì cần đến cơ sở y tế ngay nếu có các dấu hiệu sau:

• Đau bụng dữ dội, kéo dài trên 6 tiếng không giảm.
• Đau kèm sốt cao, nôn nhiều, tiêu chảy hoặc vàng da.
• Bí trung đại tiện, tiểu ít, tiểu buốt hoặc ra máu.
• Ở phụ nữ: Đau vùng hạ vị kèm bất thường kinh nguyệt hoặc dịch âm đạo.
• Người già, trẻ nhỏ hoặc người mắc bệnh mạn tính (tim mạch, tiểu đường) cần đặc biệt thận trọng.

Khi thăm khám, bác sĩ sẽ khai thác tính chất cơn đau, các triệu chứng đi kèm, đồng thời chỉ định siêu âm, xét nghiệm máu, chụp X-quang hoặc CT bụng để xác định chính xác vị trí tổn thương và nguyên nhân gây bệnh.

Phòng ngừa đau bụng qua lối sống lành mạnh

Dưới đây là một số lưu ý để bạn có thể phòng ngừa tình trạng đau bụng một cách hiệu quả:

• Chế độ ăn hợp lý: Ăn đúng bữa, tránh để bụng quá đói hoặc quá no, hạn chế món cay, nhiều dầu mỡ, rượu bia và nước ngọt có gas để giảm kích ứng đường tiêu hóa.
• Lựa chọn thực phẩm lành mạnh: Ưu tiên thực phẩm tươi, giàu chất xơ, vitamin và dễ tiêu hóa nhằm hỗ trợ hoạt động ổn định của hệ tiêu hóa và giảm nguy cơ co thắt, viêm nhiễm.
• Vệ sinh an toàn thực phẩm: Rửa tay kỹ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, nấu chín thực phẩm, tránh ăn đồ ôi thiu, giữ bếp sạch và bảo quản thực phẩm đúng cách để ngăn nhiễm khuẩn tiêu hóa.
• Thói quen sinh hoạt khoa học: Ngủ đủ giấc, kiểm soát căng thẳng tinh thần, hạn chế stress để phòng ngừa rối loạn nhu động ruột và đau bụng chức năng.
• Tăng cường vận động: Duy trì tập thể dục đều đặn giúp cải thiện tuần hoàn máu, hỗ trợ tiêu hóa và nâng cao sức đề kháng cơ thể.
• Khám sức khỏe định kỳ: Theo dõi sức khỏe thường xuyên, đặc biệt với người có tiền sử viêm loét dạ dày, sỏi mật, rối loạn tiêu hóa; phụ nữ nên siêu âm vùng chậu định kỳ để phát hiện sớm các bệnh lý phụ khoa gây đau bụng.

Phân khu ổ bụng là cơ sở quan trọng giúp nhận diện sớm nguyên nhân gây đau bụng và hỗ trợ bác sĩ trong chẩn đoán chính xác. Tuy phần lớn các cơn đau bụng nhẹ lành tính, nhưng một số trường hợp có thể là dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm. Vì vậy, khi xuất hiện cơn đau bụng bất thường, người bệnh nên đi khám sớm thay vì tự điều trị tại nhà, nhằm đảm bảo an toàn và tránh biến chứng không mong muốn.