Phương pháp, quy trình và ý nghĩa của xét nghiệm độc chất

Xét nghiệm độc chất là phương pháp kiểm tra sự hiện diện của các hóa chất hoặc thuốc trong cơ thể. Vậy xét nghiệm độc chất được thực hiện như thế nào, khi nào cần thực hiện và có ý nghĩa gì? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

Tổng quan về xét nghiệm độc chất

Xét nghiệm độc chất giúp xác định các loại thuốc, hóa chất hoặc kim loại nặng có trong cơ thể, từ đó hỗ trợ chẩn đoán, điều trị ngộ độc và kiểm soát việc sử dụng chất kích thích. Các chất này có thể xâm nhập vào cơ thể theo nhiều cách, bao gồm:

• Đường tiêu hóa: Thuốc uống, thực phẩm nhiễm độc, hóa chất nuốt phải.
• Đường hô hấp: Hít phải khí độc, hơi dung môi hoặc khói thuốc.
• Đường tiêm chích: Dùng thuốc tiêm hoặc tiếp xúc với máu nhiễm độc tố.
• Đường hấp thụ qua da và niêm mạc: Tiếp xúc với hóa chất công nghiệp hoặc thuốc trừ sâu.

Các mẫu xét nghiệm phổ biến trong xét nghiệm độc chất

Xét nghiệm độc chất có thể được thực hiện trên nhiều loại mẫu bệnh phẩm, tùy thuộc vào mục đích xét nghiệm và loại chất cần kiểm tra:

• Xét nghiệm nước tiểu: Phổ biến nhất vì dễ thực hiện, ít xâm lấn và có thể phát hiện nhiều loại thuốc, ma túy hoặc hóa chất.
• Xét nghiệm máu: Giúp định lượng chính xác nồng độ chất độc trong cơ thể, thường áp dụng trong các trường hợp ngộ độc cấp tính.
• Xét nghiệm nước bọt: Được sử dụng trong kiểm tra nhanh một số chất kích thích hoặc thuốc an thần.
• Xét nghiệm dịch dạ dày: Áp dụng trong trường hợp nghi ngờ ngộ độc thực phẩm hoặc uống nhầm thuốc.
• Xét nghiệm mồ hôi: Ít phổ biến hơn nhưng có thể sử dụng để kiểm tra việc sử dụng chất gây nghiện trong thời gian dài.

Về phương pháp xét nghiệm độc chất phổ biến

Định tính và định lượng thuốc trong máu và nước tiểu:

• Định lượng paracetamol, phenobarbital, paraquat trong máu: Giúp đánh giá mức độ ngộ độc do dùng quá liều hoặc phơi nhiễm.
• Định lượng NH3 trong máu: Quan trọng trong chẩn đoán nhiễm độc amoniac do suy gan hoặc rối loạn chuyển hóa.
• Định tính thuốc an thần trong nước tiểu hoặc dịch dạ dày: Kiểm tra sự hiện diện của các thuốc như diazepam, carbamazepine, haloperidol, quetiapine, bromazepam…

Xét nghiệm phát hiện ma túy và chất kích thích:

• Định tính các loại ma túy trong nước tiểu: Morphine, ketamine, amphetamine, methamphetamine, MDMA (thuốc lắc), cocaine…
• Xét nghiệm khí máu nhanh: Hỗ trợ đánh giá tình trạng ngộ độc cấp tính do sử dụng ma túy hoặc hóa chất.

Kiểm tra hóa chất bảo vệ thực vật và chất độc công nghiệp:

• Định tính thuốc trừ sâu nhóm phospho hữu cơ, clo hữu cơ, carbamate trong nước tiểu hoặc dịch dạ dày.
• Định lượng ethanol, methanol trong máu: Được thực hiện để chẩn đoán ngộ độc rượu.
• Xét nghiệm xác định pH của hóa chất ăn mòn: Giúp chẩn đoán tổn thương do uống phải chất tẩy rửa, axit mạnh hoặc kiềm mạnh.

Xét nghiệm kim loại nặng trong máu và nước tiểu: Được thực hiện để phát hiện phơi nhiễm chì (Pb), đồng (Cu), thủy ngân (Hg), asen (As), cadmium (Cd), kẽm (Zn) trong môi trường làm việc hoặc ngộ độc thực phẩm.

Khi nào cần thực hiện xét nghiệm độc chất?

Xét nghiệm độc chất thường được chỉ định trong nhiều tình huống khác nhau, từ cấp cứu y khoa đến kiểm tra định kỳ trong môi trường lao động.

Trường hợp cấp cứu nghi ngờ ngộ độc

Bệnh nhân có các triệu chứng bất thường như:

• Mất ý thức, hôn mê, co giật.
• Khó thở, nhịp tim không ổn định.
• Nôn mửa, đau bụng dữ dội, tiêu chảy.
• Đổ mồ hôi nhiều, lú lẫn, kích động.

Trong các trường hợp này, xét nghiệm độc chất giúp xác định nguyên nhân và có hướng điều trị kịp thời.

Kiểm tra sử dụng chất kích thích hoặc thuốc cấm

Xét nghiệm độc chất có thể được yêu cầu trong:

• Kiểm tra ma túy trong cơ thể: Được áp dụng trong ngành giao thông, thể thao,...
• Kiểm tra việc tuân thủ điều trị thuốc: Đối với bệnh nhân điều trị bằng thuốc an thần, chống động kinh hoặc opioid.

Đánh giá tiếp xúc với hóa chất và kim loại nặng

Những người làm việc trong môi trường có nguy cơ phơi nhiễm hóa chất (như nhà máy sản xuất, phòng thí nghiệm) có thể cần xét nghiệm định kỳ để phát hiện sớm tác động của kim loại nặng như chì (Pb), thủy ngân (Hg), asen (As) đối với sức khỏe.

Ý nghĩa của kết quả xét nghiệm độc chất

Kết quả xét nghiệm độc chất có thể giúp bác sĩ xác định tình trạng ngộ độc, mức độ ảnh hưởng và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp:

• Dương tính: Chất độc hoặc thuốc có mặt trong cơ thể ở nồng độ có thể gây nguy hiểm.
• Âm tính: Không phát hiện được chất độc hoặc hàm lượng dưới ngưỡng ảnh hưởng sức khỏe.
• Giá trị định lượng: Giúp đánh giá mức độ nhiễm độc và điều chỉnh phác đồ điều trị.

Bác sĩ sẽ phân tích kết quả dựa trên triệu chứng lâm sàng, tiền sử tiếp xúc và các yếu tố nguy cơ để đưa ra hướng xử trí phù hợp.

Xét nghiệm độc chất là một công cụ quan trọng trong chẩn đoán, điều trị và theo dõi phơi nhiễm hóa chất, thuốc hoặc ma túy. Phương pháp này giúp phát hiện sớm các nguy cơ sức khỏe, hỗ trợ cấp cứu kịp thời và đảm bảo tuân thủ điều trị. Nếu bạn có triệu chứng nghi ngờ ngộ độc hoặc cần kiểm tra phơi nhiễm hóa chất, hãy thực hiện xét nghiệm độc chất càng sớm càng tốt để bảo vệ sức khỏe.