Sỏi phân là gì? Nguyên nhân, mức độ nguy hiểm, chẩn đoán và điều trị

Sỏi phân là một trong những hậu quả nghiêm trọng của táo bón kéo dài mà nhiều người ít để ý đến. Khi phân bị tích tụ lâu ngày, mất nước và trở nên rắn chắc như sỏi, chúng có thể gây chèn ép ruột hoặc các cơ quan lân cận. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ sỏi phân là gì, vì sao hình thành, sỏi phân có nguy hiểm không và cách bác sĩ chẩn đoán cũng như điều trị.

Sỏi phân là gì?

Sỏi phân là một tình trạng phổ biến nhưng thường bị bỏ qua trong các vấn đề tiêu hóa, đặc biệt ở những người lớn tuổi hoặc có lối sống ít vận động. Vậy sỏi phân là gì?

Sỏi phân là hiện tượng phân bị nén chặt và khô cứng trong ruột, tạo thành khối rắn giống viên sỏi. Các khối này thường xuất hiện ở đại tràng, trực tràng hoặc đôi khi ở ruột thừa, hình thành do phân bị giữ lại quá lâu trong hệ tiêu hóa, dẫn đến mất nước dần dần và vón cục.

Theo các tài liệu y khoa, sỏi phân không chỉ là phân cứng thông thường mà là một khối đặc quánh có thể đạt kích thước từ vài cm đến lớn hơn, gây cản trở dòng chảy của phân mới.

Dấu hiệu nhận biết sỏi phân

Nhận biết sớm sỏi phân rất quan trọng vì triệu chứng ban đầu có thể giống với táo bón thông thường nhưng nếu bỏ qua, chúng có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm. Các dấu hiệu phổ biến của sỏi phân bao gồm:

• Đại tiện ít hơn bình thường, phân rắn, nhỏ hoặc dạng viên tròn: Đây là dấu hiệu đầu tiên, khi phân bị khô và khó đẩy ra, thường chỉ đi được vài viên nhỏ thay vì khối lượng lớn. Nhiều người nhầm lẫn đây là “phân viên sỏi” do chế độ ăn nhưng nếu kéo dài hơn 3 - 5 ngày, bạn cần cảnh giác với sỏi phân.
• Cảm giác đau bụng, chướng bụng, khó đi ngoài: Đau thường âm ỉ ở vùng bụng dưới, tăng lên khi rặn kèm theo cảm giác đầy hơi và chướng bụng do khí tích tụ. Trong trường hợp sỏi phân lớn, đau có thể lan ra toàn bụng, giống như co thắt ruột.
• Cảm giác vẫn còn phân trong ruột sau khi đi vệ sinh: Đây là triệu chứng đặc trưng. Tình trạng này khiến bạn luôn thấy khó chịu như thể chưa đi hết phân. Theo các chuyên gia, đây là do khối sỏi phân chèn ép, ngăn phân lỏng chảy ra.
• Có thể kèm chán ăn, buồn nôn hoặc nôn nếu khối phân gây tắc: Khi sỏi phân gây tắc nghẽn, cơ thể phản ứng bằng cách giảm khẩu vị, buồn nôn và thậm chí nôn ra chất có mùi phân - dấu hiệu nguy hiểm cần can thiệp ngay.

Những dấu hiệu này thường xuất hiện dần dần nhưng ở người cao tuổi hoặc bệnh nhân nằm viện, chúng có thể tiến triển nhanh chóng. Nếu bạn trải qua hai hoặc nhiều triệu chứng trên, đặc biệt kèm theo mệt mỏi hoặc giảm cân không rõ lý do, hãy ghi chép lại để chia sẻ với bác sĩ. Việc nhận biết sớm sỏi phân có thể ngăn chặn các vấn đề nghiêm trọng hơn, giúp duy trì sức khỏe tiêu hóa ổn định.

Nguyên nhân dẫn đến sỏi phân

Sỏi phân không hình thành ngẫu nhiên mà là kết quả của sự tích tụ phân lâu ngày, mất nước và thiếu kích thích cho nhu động ruột. Có nhiều yếu tố góp phần tạo ra sỏi phân, từ thói quen ăn uống đến các vấn đề y tế. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến nhất:

• Táo bón mạn tính: Là nguyên nhân hàng đầu, chiếm hơn 70% các trường hợp theo các nghiên cứu y khoa. Khi phân tồn đọng lâu trong ruột, nước bị hấp thụ hết, khiến chúng khô cứng và vón cục thành phân sỏi.
• Chế độ ăn thiếu chất xơ, uống ít nước: Chất xơ từ rau củ, trái cây giúp phân mềm và dễ di chuyển, nhưng nếu thiếu (dưới 20g/ngày), phân sẽ khô ráp. Kết hợp với uống ít nước (dưới 1.5 lít/ngày), ruột không đủ độ ẩm để đẩy phân, dễ hình thành sỏi phân.
• Ít vận động: Nhu động ruột phụ thuộc vào hoạt động thể chất. Nếu bạn ngồi nhiều hoặc nằm liệt giường, ruột “lười biếng”, phân di chuyển chậm và tích tụ.
• Thói quen nhịn đi vệ sinh: Nhịn tiểu tiện hoặc đại tiện làm phân ứ đọng ở trực tràng, tăng khả năng vón cục.
• Dùng thuốc: Một số thuốc như opioid giảm đau, thuốc lợi tiểu, bổ sung sắt hoặc thuốc chống trầm cảm gây táo bón phụ, làm phân khô cứng.
• Bệnh lý thần kinh hoặc sau phẫu thuật: Các bệnh như Parkinson, tiểu đường thần kinh hoặc phẫu thuật vùng bụng làm rối loạn điều khiển cơ đại tràng và hậu môn, khiến phân không được đẩy ra.

Sỏi phân có nguy hiểm không?

Mặc dù ban đầu sỏi phân chỉ gây khó chịu và bất tiện nhưng nếu không được xử lý kịp thời, nó có thể dẫn đến một loạt các biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến toàn bộ hệ tiêu hóa và thậm chí đe dọa tính mạng.

Một số vấn đề sức khỏe có liên quan đến sỏi phân bao gồm:

• Tắc ruột cấp tính: Đây là biến chứng phổ biến và nguy hiểm nhất. Khi khối phân lớn và cứng chặn hoàn toàn hoặc một phần đường ruột, nó gây ra đau bụng dữ dội, nôn mửa và bí trung đại tiện.
• Thương tổn hậu môn và trực tràng: Việc rặn mạnh để cố gắng tống xuất khối phân cứng thường dẫn đến các vấn đề như nứt hậu môn hoặc trĩ nội nghiêm trọng. Những tổn thương này gây chảy máu, đau đớn kéo dài và tăng nguy cơ nhiễm trùng tại chỗ.
• Nguy cơ viêm ruột thừa: Sỏi phân có thể mắc kẹt trong lòng ruột thừa, gây viêm ruột thừa cấp tính.
• Loét và thủng ruột: Ít phổ biến hơn nhưng cực kỳ nguy hiểm là tình trạng loét niêm mạc ruột, thậm chí là thủng thành ruột do áp lực chèn ép mạn tính từ khối sỏi phân ở ruột. Thủng ruột dẫn đến xuất huyết tiêu hóa và nhiễm khuẩn toàn thân.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Do vị trí giải phẫu, khối phân lớn có thể chèn ép bàng quang, cản trở việc đi tiểu và tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc bàng quang thứ phát.

Chẩn đoán và điều trị sỏi phân

Việc chẩn đoán và điều trị sỏi phân là một quy trình nhanh chóng, kết hợp giữa khám lâm sàng và kỹ thuật hình ảnh để xác định chính xác vị trí và mức độ nghiêm trọng của khối phân rắn. Cụ thể:

Chẩn đoán

Để chẩn đoán sỏi phân, bác sĩ sẽ khai thác lịch sử bệnh (thói quen đại tiện, chế độ ăn, thuốc đang dùng) và khám bụng để phát hiện các khối cứng hoặc chướng hơi.

Để đánh giá mức độ và loại trừ biến chứng, bác sĩ sẽ chỉ định làm thêm các thăm dò cận lâm sàng như chụp X quang bụng, siêu âm hoặc CT scan, nội soi đại tràng… Tùy thuộc vào nhận định ban đầu, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp phù hợp.

Phương pháp điều trị sỏi phân

Mục tiêu điều trị là loại bỏ khối sỏi phân một cách an toàn và thiết lập lại nhu động ruột bình thường, dựa trên kích thước và vị trí của khối sỏi. Các hướng điều trị sỏi phân bao gồm:

• Điều trị bảo tồn được chỉ định trong trường hợp nhẹ đến trung bình. Phương pháp này tập trung vào việc làm mềm và tống xuất khối phân mà không cần can thiệp xâm lấn. Các phương pháp điều trị bảo tồn bao gồm sử dụng thuốc, thụt tháo, điều chỉnh lối sống…
• Can thiệp y khoa trong trường hợp nặng, khi khối sỏi quá lớn, cứng và nằm sâu. Lúc này, bác sĩ có thể chỉ định lấy phân bằng tay hoặc phẫu thuật.

Sau điều trị, bệnh nhân cần được theo dõi sát sao ít nhất một tuần và duy trì chế độ ăn uống khoa học để đảm bảo chức năng ruột hồi phục hoàn toàn và ngăn ngừa nguy cơ tái phát.

Sỏi phân là tình trạng phân bị cô đặc và vón cục lâu ngày trong ruột, gây đau bụng, khó đi ngoài và có thể dẫn đến tắc ruột nếu không điều trị. Dù nghe có vẻ đơn giản nhưng đây là vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng cần được phát hiện sớm. Việc ăn uống đủ chất xơ, uống nước, vận động hợp lý là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa sỏi phân. Nếu xuất hiện các triệu chứng nặng, người bệnh nên đi khám chuyên khoa tiêu hóa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.