Thuyên tắc là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và biện pháp phòng ngừa

Một trong những loại thuyên tắc phổ biến nhất là thuyên tắc phổi, xảy ra khi một khối thuyên tắc chặn mạch máu trong phổi, làm gián đoạn dòng chảy của máu. Tương tự như bất kỳ sự tắc nghẽn nào cản trở lưu lượng máu đến tim, thuyên tắc phổi có thể dẫn đến đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim.

Thuyên tắc là gì?

Thuyên tắc là hiện tượng mạch máu bị tắc nghẽn bởi cục máu đông hoặc bong bóng khí, có thể xảy ra ở cả động mạch và tĩnh mạch. Các mô và cơ quan cần oxy để hoạt động, nếu máu bị tắc, cơ quan đó sẽ mất chức năng.

Hai tình trạng nghiêm trọng nhất do thuyên tắc là đột quỵ (tắc mạch máu não) và thuyên tắc phổi (tắc động mạch phổi).

Một số loại thuyên tắc khác:

• Thuyên tắc võng mạc: Các cục máu đông nhỏ di chuyển theo dòng máu đến các mạch máu nhỏ ở phía sau mắt, gây mất thị lực đột ngột ở một bên mắt.
• Thuyên tắc do nhiễm trùng huyết (septic embolism): Các phần tử gây tắc mạch do nhiễm trùng di chuyển theo dòng máu và gây tắc nghẽn.
• Thuyên tắc ối: Nước ối trong tử cung có thể di chuyển lên phổi của người mẹ, gây tắc nghẽn phổi.
• Thuyên tắc khí: Thợ lặn di chuyển lên mặt nước quá nhanh, tạo ra bong bóng khí trong máu, gây tắc nghẽn động mạch.
• Thuyên tắc mỡ: Các giọt mỡ hoặc thành phần từ tủy xương trong hệ tuần hoàn có thể gây tắc nghẽn mạch máu tương tự như: Cục máu đông hoặc bong bóng khí.

Nguy cơ bị thuyên tắc mạch sẽ tăng lên nếu bạn: Thừa cân hoặc béo phì (có chỉ số khối cơ thể BMI từ 30 trở lên), đang mang thai, trên 60 tuổi, hút thuốc, mắc bệnh tim, hoặc bất động (rất ít vận động) trong thời gian dài.

Dấu hiệu của thuyên tắc

Triệu chứng của thuyên tắc gây ra phụ thuộc vào mạch máu nào bị ảnh hưởng và tắc nghẽn.

Ví dụ, các triệu chứng chính của đột quỵ bao gồm: Mặt xệ xuống ở một bên, yếu hoặc tê một cánh tay, nói chậm, nói lắp hoặc không thể nói. Nếu thấy người thân hoặc bạn bè có dấu hiệu đột quỵ, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức.

Nếu bị thuyên tắc phổi, bạn sẽ cảm thấy đau ngực dữ dội, đau nhói, cơn đau xuất hiện đột ngột hoặc tăng dần theo thời gian. Các triệu chứng thường gặp khác bao gồm: Thở nông, ho ra máu, cảm thấy chóng mặt, choáng ngất hoặc bất tỉnh.

Huyết khối tĩnh mạch sâu là một nguyên nhân phổ biến gây ra thuyên tắc phổi. Đôi khi, nó không gây ra bất kỳ triệu chứng nào nhưng thường sẽ khiến bạn:

• Đau, sưng ở một trong hai chân (thường là ở bắp chân).
• Đau nhức ở vùng bị ảnh hưởng.
• Cảm thấy ấm, nóng ở khu vực có cục máu đông.
• Đỏ da, nhất là ở vùng bắp chân.

Nguyên nhân gây thuyên tắc

Thuyên tắc xảy ra khi một tác nhân không mong muốn xuất hiện và di chuyển trong dòng máu. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Cục máu đông: Máu chứa các tác nhân gây đông để ngăn chặn chảy máu khi có tổn thương. Tuy nhiên, các tình trạng sức khỏe như: Béo phì, bệnh tim, ung thư, hay mang thai có thể làm hình thành cục máu đông trong tĩnh mạch mà không cần chảy máu. Khi cục máu đông vỡ ra, mảnh nhỏ của chúng di chuyển theo dòng máu và gây tắc nghẽn.
• Không khí: Thuyên tắc khí xảy ra khi bọt khí hình thành trong dòng máu, đặc biệt ở thợ lặn. Di chuyển lên mặt nước quá nhanh khiến bong bóng khí nitơ hình thành trong máu và gây tắc mạch, dẫn đến bệnh giảm áp.
• Cholesterol: Ở người bị xơ vữa động mạch nặng, các mảnh cholesterol nhỏ từ mảng bám có thể tách ra và gây tắc mạch.
• Nước ối: Hiếm gặp nhưng nguy hiểm, nước ối có thể rò rỉ vào mạch máu của người mẹ khi chuyển dạ, gây tắc nghẽn mạch, các vấn đề hô hấp, giảm huyết áp và mất ý thức.
• Chất béo (mỡ): Gãy xương dài điển hình là xương đùi có thể làm các giọt mỡ từ xương phóng thích vào máu. Điều này cũng có thể xảy ra sau bỏng nặng hoặc phẫu thuật, gây tắc mạch tương tự cục máu đông.

Chẩn đoán và điều trị thuyên tắc

Kỹ thuật y tế giúp chẩn đoán thuyên tắc

Bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm cần thiết để hỗ trợ chẩn đoán và xác định nguyên nhân gây thuyên tắc. Các xét nghiệm thường bao gồm:

• Chụp X-quang;
• Chụp CT;
• Chụp mạch máu (angiography);
• Siêu âm Doppler.

Các phương pháp điều trị

Dựa trên nguyên nhân và tình hình sức khỏe của người bệnh mà bác sĩ sẽ tiến hành đưa ra phác đồ điều trị thích hợp:

• Phẫu thuật: Bác sĩ có thể phẫu thuật loại bỏ thuyên tắc bằng cách rạch một đường tại mạch máu bị tắc nghẽn và sử dụng ống hút chuyên dụng để loại bỏ tác nhân.
• Thuốc: Thuốc làm tan huyết khối và thuốc chống đông như: Warfarin, heparin, và aspirin liều thấp giúp máu ít bị vón cục và ngăn ngừa hình thành cục máu đông.
• Điều trị thuyên tắc khí: Thường được thực hiện trong buồng cao áp (hyperbaric chamber). Áp suất không khí cao trong buồng giúp giảm kích thước bọt khí trong máu.

Biện pháp phòng ngừa thuyên tắc

Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn thuyên tắc, bạn có thể giảm đáng kể nguy cơ bằng các biện pháp sau:

• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn ít chất béo và nhiều chất xơ, bao gồm ngũ cốc nguyên hạt, trái cây và rau quả (ít nhất 5 khẩu phần mỗi ngày).
• Giới hạn lượng muối: Hạn chế lượng muối tiêu thụ không quá 6g mỗi ngày (khoảng 1 muỗng cà phê).
• Giảm cân nếu thừa cân hoặc béo phì: Kết hợp tập thể dục thường xuyên với chế độ ăn kiểm soát lượng calo.
• Tập thể dục đều đặn: Thời lượng tập cần đảm bảo 150 phút mỗi tuần.

Thuyên tắc là một tình trạng sức khỏe nghiêm trọng, nhưng có thể được phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu chúng ta hiểu rõ nguyên nhân. Việc duy trì lối sống lành mạnh, thường xuyên vận động và kiểm tra sức khỏe định kỳ là những yếu tố quan trọng giúp bạn giảm nguy cơ mắc thuyên tắc.