Viêm thực quản trào ngược độ A là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Viêm thực quản trào ngược độ A là biểu hiện sớm của tổn thương niêm mạc thực quản do acid dạ dày trào ngược, thường đi kèm với các triệu chứng như ợ nóng, đau rát sau xương ức. Bài viết dưới đây sẽ phân tích các dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân và phương pháp điều trị hiện nay cho người bệnh.

Viêm thực quản trào ngược độ A là gì?

Viêm thực quản trào ngược độ A là một thể nhẹ trong phổ tổn thương niêm mạc thực quản do bệnh trào ngược dạ dày - thực quản (GERD) gây ra. Theo hệ thống phân loại Los Angeles (LA classification) - tiêu chuẩn quốc tế được áp dụng rộng rãi trong nội soi tiêu hóa, độ A là mức độ đầu tiên và nhẹ nhất trong bốn mức tổn thương thực quản (A, B, C, D).

Đặc trưng của viêm thực quản trào ngược độ A là sự xuất hiện của ít nhất một vết trợt nông trên bề mặt niêm mạc thực quản, với đường kính không quá 5 mm. Các tổn thương này không lan rộng giữa các nếp niêm mạc thực quản dưới, cho thấy mức độ tổn thương còn khu trú và giới hạn ở bề mặt niêm mạc.

Dù là giai đoạn nhẹ, viêm thực quản trào ngược độ A vẫn được xem là biểu hiện tổn thương cấu trúc sớm của thực quản dưới tác động lặp đi lặp lại của dịch vị axit trào ngược từ dạ dày. Đây là dấu hiệu cảnh báo sớm cho khả năng tiến triển nếu không được kiểm soát đúng cách.

Việc phân loại chính xác theo hệ thống LA giúp các bác sĩ đánh giá được mức độ tổn thương mô học, từ đó xây dựng hướng theo dõi và quản lý bệnh phù hợp, ngay cả khi tổn thương còn nhẹ và chưa gây ra hậu quả rõ rệt về mặt chức năng.

Nguyên nhân bị viêm thực quản trào ngược độ A

Viêm thực quản trào ngược độ A là hậu quả của quá trình trào ngược mạn tính dịch vị từ dạ dày lên thực quản, gây tổn thương niêm mạc thực quản ở mức độ nhẹ. Nguyên nhân chính của tình trạng này thường là sự kết hợp của nhiều yếu tố sinh lý và cơ học ảnh hưởng đến cơ vòng thực quản dưới và khả năng bảo vệ niêm mạc thực quản.

• Suy yếu cơ vòng thực quản dưới (LES): Cơ vòng thực quản dưới có vai trò như một van đóng mở giữa thực quản và dạ dày. Khi cơ vòng này suy yếu hoặc đóng không kín, dịch dạ dày (bao gồm acid và pepsin) có thể dễ dàng trào ngược lên thực quản, gây kích ứng và tổn thương niêm mạc.
• Tăng áp lực ổ bụng: Các yếu tố làm tăng áp lực trong ổ bụng, như béo phì, mang thai, hoặc thói quen ăn quá no, có thể thúc đẩy dòng trào ngược dịch vị lên thực quản, nhất là khi kết hợp với LES yếu.
• Rối loạn nhu động thực quản: Khi chức năng co bóp và làm sạch của thực quản bị suy giảm, thời gian tiếp xúc giữa acid và niêm mạc thực quản kéo dài, làm tăng nguy cơ tổn thương dù lượng acid không nhiều.
• Yếu tố lối sống và thói quen ăn uống: Việc tiêu thụ thường xuyên các chất như rượu bia, cà phê, thức ăn nhiều dầu mỡ, thói quen ăn sát giờ ngủ, hút thuốc lá đều góp phần làm giảm trương lực cơ vòng thực quản và thúc đẩy trào ngược.
• Một số yếu tố nội khoa: Bệnh lý thoát vị hoành, chậm làm rỗng dạ dày, hoặc sử dụng một số loại thuốc như thuốc chẹn canxi, thuốc an thần, thuốc chống viêm NSAID cũng được ghi nhận là các yếu tố góp phần gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng trào ngược và viêm thực quản.

Dấu hiệu viêm thực quản trào ngược độ A

Ở giai đoạn độ A, các biểu hiện lâm sàng thường không điển hình hoặc rất mờ nhạt, khiến người bệnh dễ bỏ qua. Tuy nhiên, một số dấu hiệu cảnh báo sớm có thể xuất hiện, phản ánh ảnh hưởng của dịch dạ dày trào ngược lên niêm mạc thực quản.

• Cảm giác nóng rát sau xương ức (ợ nóng): Đây là triệu chứng phổ biến nhất, thường xuất hiện sau khi ăn hoặc khi nằm. Người bệnh có cảm giác nóng lan từ vùng thượng vị lên ngực, đôi khi kéo dài lên cổ họng.
• Ợ chua, ợ hơi: Ợ chua xảy ra khi acid từ dạ dày trào ngược lên thực quản, đi kèm với vị chua hoặc đắng trong miệng. Ợ hơi thường là hậu quả của rối loạn vận động tiêu hóa đi kèm.
• Cảm giác nuốt vướng hoặc nghẹn nhẹ: Một số người bệnh có cảm giác như có vật gì đó vướng ở cổ họng hoặc khó nuốt, dù nội soi chỉ phát hiện tổn thương nhỏ.
• Đau hoặc tức nhẹ vùng ngực: Đau ngực không điển hình, thường không liên quan đến tim mạch, có thể là dấu hiệu của kích ứng niêm mạc thực quản do acid.
• Khàn tiếng, ho kéo dài (ít gặp): Ở một số trường hợp, trào ngược kéo dài có thể ảnh hưởng đến thanh quản, gây ho, khàn tiếng hoặc cảm giác ngứa cổ.

Viêm thực quản trào ngược độ A có nguy hiểm không?

Viêm thực quản trào ngược độ A là mức độ nhẹ nhất trong hệ thống phân loại tổn thương thực quản do bệnh trào ngược dạ dày - thực quản (GERD). Ở giai đoạn này, tổn thương niêm mạc mới chỉ khu trú, nhỏ hơn 5 mm và chưa lan rộng, do đó không gây nguy hiểm tức thì cho sức khỏe.

Tuy nhiên, việc đánh giá viêm thực quản độ A là “không nguy hiểm” hoàn toàn có thể gây chủ quan, vì nếu không được phát hiện sớm và kiểm soát tốt, tình trạng trào ngược sẽ tiếp tục làm tổn thương niêm mạc thực quản. Những tổn thương nhẹ nhưng kéo dài âm thầm có thể dẫn đến viêm mạn tính, khiến người bệnh thích nghi dần với triệu chứng và không tìm đến can thiệp y tế cho đến khi xuất hiện biến chứng.

Bị viêm thực quản trào ngược độ A gây biến chứng gì?

Tình trạng trào ngược mạn tính kéo dài có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe hệ tiêu hóa. Một số biến chứng của viêm thực quản trào ngược độ A có thể kể đến như:

• Tiến triển sang các mức độ viêm thực quản nặng hơn: Tổn thương niêm mạc ở độ A có thể lan rộng và sâu hơn, dẫn đến viêm thực quản độ B, C hoặc D - các giai đoạn mà nguy cơ biến chứng sẽ cao hơn rõ rệt.
• Loét và hẹp thực quản: Sự tiếp xúc lặp đi lặp lại giữa acid dạ dày và niêm mạc thực quản có thể dẫn đến loét thực quản. Khi các vết loét lành, mô sẹo hình thành có thể gây hẹp thực quản, làm người bệnh khó nuốt và đau khi ăn uống.
• Barrett thực quản: Đây là một biến chứng mạn tính, xảy ra khi niêm mạc thực quản bị thay đổi cấu trúc (dị sản ruột) do tiếp xúc kéo dài với acid. Barrett thực quản làm tăng nguy cơ tiến triển thành ung thư biểu mô tuyến thực quản.
• Rối loạn chất lượng cuộc sống: Ngay cả ở giai đoạn nhẹ, nếu trào ngược xảy ra thường xuyên, người bệnh có thể bị gián đoạn giấc ngủ, giảm cảm giác ngon miệng, mất tập trung, từ đó ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và sinh hoạt hằng ngày.
• Biến chứng ngoài thực quản (ít gặp): Ở một số người, acid trào ngược có thể ảnh hưởng đến hô hấp và thanh quản, gây ho mạn tính, khàn tiếng, hen suyễn nặng hơn hoặc viêm thanh quản tái phát.

Ai có nguy cơ cao mắc viêm thực quản trào ngược độ A?

Viêm thực quản trào ngược độ A có thể xảy ra ở nhiều người, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn do ảnh hưởng đến cơ chế chống trào ngược hoặc yếu tố lối sống.

• Người thừa cân, béo phì: Béo phì, đặc biệt là tích mỡ vùng bụng, làm tăng áp lực trong ổ bụng, từ đó tạo điều kiện cho dịch vị trào ngược lên thực quản.
• Người có thói quen sinh hoạt không lành mạnh: Thói quen ăn uống và sinh hoạt không hợp lý như ăn quá no, ăn đêm, sử dụng rượu bia, cà phê, nước có gas, hút thuốc lá hoặc nằm ngay sau ăn,... đều góp phần làm giảm chức năng cơ vòng thực quản dưới.
• Người thường xuyên căng thẳng, lo âu: Stress kéo dài và rối loạn lo âu không chỉ ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương mà còn tác động tiêu cực đến nhu động tiêu hóa và quá trình bài tiết acid. Đây là yếu tố góp phần thúc đẩy bệnh trào ngược và làm tăng nguy cơ tổn thương niêm mạc thực quản, kể cả khi không có yếu tố giải phẫu bất thường.
• Phụ nữ mang thai: Trong thai kỳ, tử cung lớn dần gây tăng áp lực ổ bụng, đồng thời sự thay đổi nội tiết tố (progesterone) làm giãn cơ vòng thực quản dưới. Điều này lý giải vì sao phụ nữ mang thai, đặc biệt trong 3 tháng cuối, thường có nguy cơ cao mắc các biểu hiện trào ngược và tổn thương niêm mạc thực quản.
• Người lớn tuổi: Tuổi tác là yếu tố nguy cơ độc lập do theo thời gian, cơ vòng thực quản dưới suy yếu, nhu động thực quản chậm lại, và khả năng bảo vệ của lớp niêm mạc giảm dần. Người cao tuổi dễ mắc viêm thực quản độ A ngay cả khi không có triệu chứng điển hình, do cảm nhận đau và rối loạn tiêu hóa cũng thay đổi.
• Người có bệnh lý tiêu hóa liên quan: Một số bệnh như thoát vị hoành, chậm làm rỗng dạ dày, hoặc tiền sử phẫu thuật vùng bụng - ngực có thể làm thay đổi cơ chế giải phẫu và sinh lý bình thường của hệ tiêu hóa trên. Điều này làm tăng khả năng trào ngược dịch vị và gây tổn thương thực quản dù chỉ trong thời gian ngắn.

Cách điều trị bệnh viêm thực quản trào ngược độ A

Phác đồ điều trị viêm thực quản trào ngược độ A tập trung vào giảm trào ngược acid, bảo vệ niêm mạc thực quản và cải thiện lối sống. Hai hoạt động chính trong quản lý bệnh bao gồm điều trị nội khoa và chăm sóc - sinh hoạt phù hợp.

Điều trị nội khoa

Dưới đây là một số loại thuốc có thể được bác sĩ chỉ định để điều trị viêm thực quản trào ngược độ A:

• Thuốc ức chế bơm proton (PPI - Proton Pump Inhibitors): Đây là nhóm thuốc chủ lực trong điều trị viêm thực quản trào ngược. PPI giúp ức chế tiết acid dạ dày mạnh và kéo dài, tạo điều kiện cho niêm mạc thực quản hồi phục. Một số hoạt chất thường dùng: Omeprazole, esomeprazole, lansoprazole...
• Thuốc kháng histamin H2 (H2 receptor antagonists): Có thể được dùng bổ sung khi PPI không dung nạp hoặc cần hiệu quả nhanh hơn trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, hiệu lực giảm tiết acid không bằng PPI.
• Thuốc trung hòa acid (antacids): Dùng để giảm nhanh triệu chứng ợ nóng, ợ chua tức thời. Thường chỉ sử dụng trong thời gian ngắn, không thay thế vai trò của PPI.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc thực quản: Một số thuốc như sucralfate có thể được sử dụng để bao phủ và bảo vệ bề mặt niêm mạc bị tổn thương, hỗ trợ quá trình lành vết trợt.
• Thuốc điều hòa vận động tiêu hóa (prokinetics): Có thể dùng trong trường hợp kèm theo rối loạn nhu động hoặc chậm làm rỗng dạ dày. Ví dụ: Domperidone, metoclopramide (dùng thận trọng).

Lưu ý: Việc sử dụng thuốc cần có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa, liều dùng và thời gian điều trị nên được cá nhân hóa dựa trên mức độ bệnh và đáp ứng của từng bệnh nhân.

Chăm sóc và sinh hoạt

Để kiểm soát hiệu quả viêm thực quản trào ngược độ A, bên cạnh việc dùng thuốc, người bệnh cần duy trì chế độ sinh hoạt khoa học và điều chỉnh lối sống. Dưới đây là các biện pháp chăm sóc cụ thể:

Lối sống:

• Không nằm ngay sau khi ăn: Tránh nằm hoặc ngả lưng ngay sau bữa ăn, đặc biệt là vào buổi tối. Nên chờ ít nhất 2 - 3 giờ sau ăn mới được nằm hoặc ngủ.
• Kê cao đầu giường khi ngủ: Kê cao đầu giường khoảng 10 - 15 cm là biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả để hạn chế acid trào ngược về đêm.
• Mặc trang phục rộng rãi, thoải mái: Người bệnh nên tránh mặc quần áo bó sát, đặc biệt là thắt lưng hoặc đồ bó vùng bụng. Trang phục quá chật có thể làm tăng áp lực ổ bụng, dẫn đến trào ngược acid, ngay cả khi vừa ăn xong một lượng nhỏ thực phẩm.
• Kiểm soát cân nặng hợp lý: Giảm cân ở những người thừa cân, béo phì giúp giảm áp lực trong ổ bụng - một nguyên nhân thúc đẩy trào ngược dạ dày. Duy trì chỉ số BMI ở mức bình thường là một trong những yếu tố quan trọng trong kiểm soát lâu dài bệnh trào ngược.
• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia: Nicotine và ethanol có thể làm giãn cơ vòng thực quản dưới, khiến acid dạ dày dễ dàng trào ngược lên thực quản.
• Quản lý căng thẳng tinh thần: Căng thẳng và lo âu kéo dài ảnh hưởng đến chức năng tiêu hóa và tăng nguy cơ trào ngược. Người bệnh nên duy trì tinh thần tích cực, tham gia các hoạt động thư giãn như yoga, thiền, hoặc các bài tập nhẹ nhàng phù hợp với thể trạng.

Chế độ dinh dưỡng:

• Ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày: Chia nhỏ bữa ăn giúp dạ dày không bị quá tải, từ đó giảm nguy cơ tăng áp lực ổ bụng và hạn chế trào ngược. Nên ăn 5 - 6 bữa/ngày với khẩu phần vừa phải, nhai kỹ và ăn chậm.
• Tránh ăn khuya hoặc ăn sát giờ ngủ: Việc ăn quá trễ trong ngày khiến dạ dày chưa tiêu hóa hết thực phẩm khi người bệnh nằm xuống nghỉ. Đây là một yếu tố làm tăng tần suất trào ngược về đêm. Người bệnh nên ăn tối trước giờ ngủ ít nhất 2 - 3 tiếng.
• Hạn chế thực phẩm gây trào ngược: Một số loại thực phẩm có khả năng làm giảm trương lực cơ vòng thực quản hoặc kích thích tiết acid, bao gồm: Thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ chiên rán, cà phê, socola, bạc hà, đồ uống có gas và thực phẩm cay nóng.
• Ưu tiên thực phẩm dễ tiêu, giàu chất xơ: Nên tăng cường các loại thực phẩm như: Cháo, cơm mềm, rau củ hấp, trái cây ít acid (chuối, táo chín, đu đủ), sữa ít béo, giúp tiêu hóa dễ hơn và ít gây kích ứng cho niêm mạc thực quản. Đồng thời, hạn chế các món ăn quá nóng hoặc quá lạnh.

Phòng ngừa bệnh viêm thực quản trào ngược độ A

Mặc dù viêm thực quản trào ngược độ A là mức độ nhẹ, nhưng nó phản ánh sự khởi đầu của quá trình tổn thương niêm mạc thực quản. Vì vậy, việc phòng ngừa ngay từ đầu không chỉ giúp tránh tái phát mà còn ngăn ngừa tiến triển sang các giai đoạn nặng hơn. Dưới đây là các chiến lược phòng ngừa hiệu quả, dễ áp dụng trong thực hành hằng ngày.

• Chủ động kiểm soát thói quen sinh hoạt hàng ngày: Nền tảng của phòng bệnh bắt đầu từ thói quen sinh hoạt hợp lý. Cần tập thói quen ăn uống đúng giờ, không ăn trễ vào ban đêm, không nằm ngay sau bữa ăn. Nên duy trì nhịp sinh học ổn định, tránh thức khuya và ngủ không đủ giấc - các yếu tố gián tiếp ảnh hưởng đến tiêu hóa và nguy cơ trào ngược.
• Ưu tiên tư thế có lợi cho hệ tiêu hóa: Việc nằm nghiêng bên trái hoặc kê cao đầu giường không chỉ giúp người đang bị trào ngược giảm triệu chứng mà còn có giá trị phòng ngừa. Tư thế này giúp hạn chế khả năng acid trào ngược lên thực quản khi ngủ, đặc biệt ở người từng có tiền sử viêm thực quản.
• Hạn chế các yếu tố nguy cơ từ thực phẩm: Phòng bệnh hiệu quả cần chú ý đến những gì bạn tiêu thụ mỗi ngày. Một số thực phẩm và đồ uống có khả năng làm giãn cơ vòng thực quản dưới hoặc kích thích tiết acid dạ dày - như thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ chiên, thực phẩm chế biến sẵn, socola, cà phê và nước có gas - cần được hạn chế hoặc loại bỏ khỏi chế độ ăn lâu dài.
• Tăng cường vận động thể chất đều đặn: Thói quen vận động hằng ngày như đi bộ, yoga, hoặc tập thể dục nhẹ nhàng có thể cải thiện nhu động tiêu hóa và hỗ trợ kiểm soát cân nặng.
• Loại bỏ các chất gây hại cho cơ vòng thực quản: Hút thuốc lá và uống rượu bia là hai yếu tố làm suy giảm chức năng bảo vệ của thực quản.
• Quản lý tâm lý và căng thẳng hiệu quả: Ít ai ngờ rằng stress tinh thần kéo dài lại có thể làm rối loạn hoạt động của hệ tiêu hóa và tăng nguy cơ trào ngược. Dành thời gian thư giãn, hít thở sâu, nghỉ ngơi hợp lý, hoặc tập thiền/yoga đều là những cách giúp hệ tiêu hóa hoạt động ổn định hơn.

Viêm thực quản trào ngược độ A nên ăn gì?

Đối với người mắc viêm thực quản trào ngược độ A, việc lựa chọn thực phẩm phù hợp có thể giúp giảm acid dịch vị, làm dịu niêm mạc thực quản và hạn chế các cơn trào ngược. Dưới đây là những nhóm thực phẩm nên được ưu tiên trong khẩu phần hàng ngày:

• Nhóm tinh bột dễ tiêu: Tinh bột là nguồn cung cấp năng lượng an toàn và cần thiết cho người bị trào ngược. Các loại tinh bột dễ tiêu như cháo, cơm mềm, bún phở không chiên hay bánh mì gối giúp hấp thụ acid dư trong dạ dày và tạo cảm giác no mà không gây kích ứng. Yến mạch nấu chín và gạo lứt cũng là lựa chọn tốt nhờ giàu chất xơ và ít acid.
• Nhóm rau củ luộc hấp: Rau củ giàu chất xơ hòa tan, giúp cải thiện nhu động ruột và làm dịu lớp niêm mạc thực quản. Các loại như bí đỏ, khoai lang, cà rốt, bầu, cải ngọt nên được chế biến dưới dạng hấp, luộc hoặc nấu canh mềm, tránh xào nhiều dầu mỡ hoặc ăn sống - dễ gây kích ứng trong môi trường acid.
• Nhóm đạm ít béo: Đạm là thành phần không thể thiếu trong chế độ ăn, nhưng cần lựa chọn loại ít chất béo để không kích thích dạ dày tiết acid nhiều hơn. Những lựa chọn an toàn bao gồm ức gà bỏ da, cá nạc hấp, trứng luộc kỹ và đậu phụ hấp. Nên tránh các món chiên rán, thịt đỏ nhiều mỡ hoặc chế biến cầu kỳ.
• Nhóm trái cây ít acid: Trái cây có vai trò cung cấp vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa. Tuy nhiên, với người bị trào ngược, chỉ nên chọn các loại có hàm lượng acid thấp như chuối chín, táo đỏ, đu đủ, lê, dưa lưới.
• Nhóm thực phẩm có tính kiềm nhẹ: Một số thực phẩm có tác dụng trung hòa acid dịch vị, giúp giảm cảm giác nóng rát và khó chịu. Tiêu biểu là sữa tách béo, sữa hạt (hạnh nhân, yến mạch), bánh mì trắng nướng khô, và khoai tây nghiền không bơ.
• Nhóm đồ uống hỗ trợ tiêu hóa: Người bệnh nên ưu tiên nước lọc ấm, uống thành nhiều ngụm nhỏ trong ngày. Ngoài ra, các loại trà thảo mộc như trà hoa cúc hoặc trà gừng pha loãng có thể hỗ trợ làm dịu hệ tiêu hóa và giảm căng thẳng. Nước ép táo hoặc lê không đường, dùng với lượng vừa phải cũng là một lựa chọn an toàn.

Viêm thực quản trào ngược độ A là dấu hiệu tổn thương sớm của thực quản do trào ngược acid dạ dày, tuy mức độ nhẹ nhưng tiềm ẩn nguy cơ tiến triển nếu không được kiểm soát đúng cách. Việc hiểu rõ nguyên nhân, nhận diện sớm các triệu chứng, kết hợp điều trị nội khoa với thay đổi lối sống và chế độ ăn uống hợp lý là yếu tố then chốt giúp kiểm soát bệnh hiệu quả, ngăn ngừa biến chứng lâu dài.