Xét nghiệm Mantoux chẩn đoán bệnh lao là gì?

Hiện nay, trên toàn cầu, khoảng hai tỷ người được ước tính là mang vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis (trực khuẩn gây bệnh lao), nhưng phần lớn trong số họ không biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Tình trạng này được gọi là nhiễm lao tiềm ẩn (Latent Tuberculosis Infection - LTBI), trong đó cơ thể đã đáp ứng miễn dịch với vi khuẩn lao nhưng chưa có dấu hiệu của bệnh lao hoạt động, cả về lâm sàng và cận lâm sàng.

Mặc dù không gây triệu chứng ngay lập tức, vi khuẩn lao ở những người nhiễm lao tiềm ẩn có thể kích hoạt lại và chuyển thành bệnh lao hoạt động sau này. Những đối tượng có nguy cơ cao bao gồm người tiếp xúc gần với bệnh nhân lao hoạt động, người nhiễm HIV, người bị bụi phổi, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, người đã ghép nội tạng, bệnh nhân mắc các bệnh ác tính, suy thận giai đoạn cuối, và những người mắc bệnh đái tháo đường.

Xét nghiệm Mantoux là gì? 

Xét nghiệm Mantoux còn được biết đến với tên gọi Tuberculin Skin Test (TST), là một phương pháp chẩn đoán phổ biến dùng để phát hiện sự nhiễm trùng lao tiềm ẩn. Xét nghiệm này được đặt theo tên của bác sĩ người Pháp Charles Mantoux, người đã phát triển phương pháp này vào đầu thế kỷ 20.

Nguyên lý của xét nghiệm Mantoux:

Xét nghiệm Mantoux là một xét nghiệm da được thực hiện bằng cách tiêm một lượng nhỏ dung dịch chứa protein tinh chế từ vi khuẩn lao (tuberculin) vào lớp trung bì của da trên cánh tay. Sau 48 đến 72 giờ, người được xét nghiệm sẽ quay lại để kiểm tra phản ứng tại vị trí tiêm. Kết quả được đánh giá dựa trên kích thước của vết sưng (được gọi là phản ứng da) và không chỉ dựa vào sự hiện diện của sẩn đỏ.

Cách thực hiện xét nghiệm Mantoux:

• Tiêm Tuberculin: Dung dịch tuberculin được tiêm vào lớp da nông của cánh tay bằng một kim tiêm nhỏ. Đây là một loại protein được chiết xuất từ vi khuẩn lao, nhưng không gây bệnh.
• Theo dõi phản ứng: Sau khi tiêm, người được xét nghiệm cần quay lại phòng khám sau 48 đến 72 giờ để kiểm tra phản ứng tại chỗ tiêm.
• Đánh giá kết quả: Kết quả được đánh giá bằng cách đo kích thước của phản ứng da, không chỉ dựa vào sự đỏ mà còn sự cứng của vùng da xung quanh. Kích thước của vùng sưng và đỏ sẽ được đo bằng milimet.

Ý nghĩa của kết quả:

Dương tính: Một phản ứng dương tính cho thấy người đó đã tiếp xúc với vi khuẩn lao và có khả năng đã nhiễm lao tiềm ẩn. Tuy nhiên, điều này không nhất thiết chứng tỏ người đó bị bệnh lao hoạt động. Kết quả dương tính cũng có thể xảy ra ở những người đã tiêm vaccine BCG hoặc những người đã từng nhiễm lao nhưng không phải ở trạng thái bệnh.

Âm tính: Một phản ứng âm tính có nghĩa là người đó không có dấu hiệu nhiễm lao tiềm ẩn. Tuy nhiên, kết quả âm tính không loại trừ hoàn toàn khả năng nhiễm bệnh, đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mới tiếp xúc với vi khuẩn lao.

Hạn chế của xét nghiệm Mantoux:

Xét nghiệm Mantoux có một số hạn chế như:

• Dương tính giả: Có thể xảy ra ở những người đã tiêm vắc xin BCG hoặc những người đã tiếp xúc với vi khuẩn lao không điển hình.
• Âm tính giả: Có thể xảy ra ở những người suy giảm miễn dịch, trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi hoặc những người mới tiếp xúc với vi khuẩn lao.
• Thời gian đọc kết quả: Kết quả cần được đọc trong khoảng thời gian 48 đến 72 giờ sau khi tiêm, và sự chính xác có thể bị ảnh hưởng nếu không được đọc đúng cách.

Tóm lại, xét nghiệm Mantoux là một công cụ quan trọng trong việc sàng lọc và chẩn đoán nhiễm lao tiềm ẩn, nhưng nó cần được kết hợp với các phương pháp khác và đánh giá lâm sàng để đưa ra chẩn đoán chính xác.

Chẩn đoán lao tiềm ẩn

Việc chẩn đoán nhiễm lao tiềm ẩn là rất quan trọng trong việc kiểm soát và điều trị bệnh, nhằm giảm thiểu nguy cơ phát triển thành lao hoạt động. Chẩn đoán lao tiềm ẩn chủ yếu dựa trên hai phương pháp xét nghiệm: Xét nghiệm qua da với phản ứng Mantoux (hay còn gọi là TST - tuberculin skin test) và xét nghiệm máu IGRA (Interferon-Gamma Release Assays). Cả hai phương pháp này đều giúp xác định sự hiện diện của nhiễm lao tiềm ẩn, trong khi loại trừ bệnh lao hoạt động thông qua khám lâm sàng, X-quang phổi, xét nghiệm đờm, hoặc các dấu hiệu bất thường ở các cơ quan ngoài phổi.

Trong nhiều năm qua, xét nghiệm Mantoux là phương pháp truyền thống để chẩn đoán nhiễm lao tiềm ẩn. Nghiên cứu cho thấy rằng đối với những người có kết quả Mantoux dương tính nhưng không có yếu tố nguy cơ khác, tỷ lệ phát triển bệnh lao hoạt động chỉ khoảng 0,1% mỗi năm. 

Tuy nhiên, xét nghiệm này cũng có một số hạn chế. Đôi khi có thể gây ra dương tính giả trong các trường hợp nhiễm vi khuẩn lao không điển hình hoặc khi người bệnh đã tiêm vắc xin BCG trước đó. Ngược lại, kết quả có thể âm tính giả ở những người có hệ miễn dịch suy giảm, người mới nhiễm lao dưới 8 tháng, hoặc trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi. Hơn nữa, người bệnh cần quay lại để đọc kết quả sau 48 giờ, với tối đa là 72 giờ, điều này có thể gây bất tiện và làm giảm độ chính xác của kết quả.

Xét nghiệm lao tiềm ẩn

Gần đây, xét nghiệm máu IGRA (Interferon-Gamma Release Assays) đã trở thành một công cụ quan trọng trong chẩn đoán lao tiềm ẩn. Nguyên lý của xét nghiệm này là đo lường nồng độ Interferon-gamma (IFN-γ) trong máu sau khi kích hoạt bằng các kháng nguyên đặc hiệu của vi khuẩn lao, cụ thể là ESAT-6 và CFP-10. Hiện nay, hai loại xét nghiệm IGRA phổ biến là T-SPOT® TB test và QuantiFERON®-TB Gold Plus (QFT-Plus). Các xét nghiệm này đã chứng minh ưu thế vượt trội về độ đặc hiệu so với xét nghiệm Mantoux, vì chúng không bị ảnh hưởng bởi việc tiêm chủng vaccine BCG.

Mặc dù độ nhạy của xét nghiệm IGRA tương đương với hoặc cao hơn so với xét nghiệm Mantoux, đặc biệt là ở những bệnh nhân có hệ miễn dịch suy yếu, các nghiên cứu cho thấy xét nghiệm IGRA có mối tương quan tốt hơn với mức độ phơi nhiễm vi khuẩn lao. Điều này làm cho IGRA trở thành công cụ dự đoán tốt hơn đối với nguy cơ phát triển bệnh lao hoạt động ở những người mắc lao tiềm ẩn.

Tuy nhiên, xét nghiệm IGRA cũng có những hạn chế đáng lưu ý. Quy trình xét nghiệm yêu cầu lấy máu tĩnh mạch và có quy trình xử lý mẫu tương đối phức tạp, điều này làm tăng chi phí xét nghiệm so với xét nghiệm Mantoux. Vì vậy, để sử dụng xét nghiệm IGRA hiệu quả về mặt chi phí, nó thường được áp dụng như một xét nghiệm xác nhận cho những bệnh nhân có kết quả xét nghiệm Mantoux dương tính, đặc biệt ở các khu vực có tỷ lệ tiêm vắc xin BCG cao.

Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo rằng cả xét nghiệm Mantoux và IGRA đều có thể được sử dụng để xác định nhiễm lao tiềm ẩn, tùy thuộc vào tình hình lâm sàng và điều kiện địa phương. Việc lựa chọn phương pháp xét nghiệm nên cân nhắc đến các yếu tố như độ chính xác, chi phí và ảnh hưởng của vắc xin BCG để đảm bảo chẩn đoán chính xác và hiệu quả.